Resistencia equina, resistencia galega

 A vontade de resistir reunirá máis apoios, moitas máis vontades, vaiamos no tren rápido das masas ou no máis modesto vehículo de máximos. 

O último candidato socialista á Xunta de Galiza leva por apelido materno un definidor de oficio ou actividade: persoa que coida ou ten conta das bestas. O besteiro era aquel home que manexaba as bestas, as do monte ou as que pastaban nos eidos das casas. Quizás o “Besteiro” máis coñecido, até a actualidade, fose Julián Besteiro, fillo de galegos e presidente das Cortes da Segunda República e do PSOE e UGT tras a morte de Pablo Iglesias, ese outro galego de Ferrol que de neno marchou a Madrid a pé con súa nai na procura de mellor futuro e acabou por fundar o partido ao que hoxe perseguen as hostes neofalanxistas. Mais, neste punto, sumaremos as bestas aos besteiros para construír un relato que deite luz sobre algo que, formando parte da columna vertebral da galeguidade, é comunmente desprezado e marxinado, precisamente por esa caste á que se enfrontaron nas derradeiras eleccións Xosé Ramón Gómez Besteiro e Ana Belén Pontón Mondelo.  

As bestas e a nosa identidade

O dia 4 de novembro de 2021 morría ao pé de Chao do Curro, na Serra do Xistral, a egua Cordida Vella, propiedade do meu amigo Javier Fraga Corbelle. Non era unha besta especial máis que pola súa idade, pois tiña 38 anos e uns meses (naceu case mentres Gutiérrez Mellado, Suárez e Carrillo permanecían firmes enfrontando Tejero). Considerando que un Equus caballus ten unha esperanza de vida media de 25-30 anos e que un exemplar con 36 anos vividos tería unha idade equivalente aos 100 anos dun ser humano, podemos facernos a idea de que Cordida Vella era unha egua excepcional. Máis aínda ao sabermos que pasou a súa vida  sempre baixo as durísimas condicións meteorolóxicas deses altos do Xistral varridos en inverno por un vento nordés case ártico, nunha atmosfera impregnada dunha persistente humidade digna de estudo reumatolóxico. A mediados de outubro de 2021 tivera a oportunidade de grava-la coa cámara a ela e a outras bestas vellas. Ignoraba que apenas tres semanas despois recibiría a chamada do Javier para me comunicar que Cordida non resistira as primeiras galernas de novembro e que se deitara no pasto, entre as queirugas, agardando o pasamento.

A morte desta egua ten enorme simbolismo. Representa a pingueira propia do esmorecemento que acompaña ao conxunto de bestas do monte da nosa terra. Longos séculos, milenios diría, levan as pedras contemplando as bestas nos nosos montes. Sábese hoxe que estes animais portan ADN ancestral, daquelas outras bestas que pastaban xa no noroeste ibérico no Paleolítico Superior. Un estudo encabezado por unha investigadora portuguesa chamada Joana Seco-Morais1 así o determinou comparando mostras xenéticas de garranos actuais e ADN recuperado de osos de equinos de hai 25.000 anos. Por tanto, aínda que pousemos o paraugas da propiedade sobre o seu lombo, as bestas seguen a ser “fillas do vento” pois, como proclamara o conquistador romano, parecera ser Céfiro, o vento do Oeste, o que as fecunda nos outeiros da Gallaecia. Temos entón, a pesar do deterioro da raza resultado dos cruzamentos practicados ao longo de ducias de anos, unha continuidade milenaria na presenza de bestas nos nosos montes. 

Seguimos sendo preguiceiros, ‘nugalláns’ como diría Miro Casavella, mentres as tellas voan e os muros derrúbanse nesa casa común que habitamos tanto como o noso propio fogar

Venme á cabeza aquí a fermosa película islandesa Rams, de Grímur Hákonarson. Dous irmáns que levan corenta anos sen se falaren, ven como unha doenza contaxiosa das súas ovellas trae ás autoridades sanitarias ao remoto lugar onde eles crían as descendentes da estirpe de ovellas dos seus propios devanceiros. A ameaza de sacrificio obriga a desafiar á burocracia fría e distante e renace, con toda a forza telúrica do sangue, a irmandade intacta que compartiran anos atrás, mentres seus pais os mergullaban na tradición cos traballos de diario. Vendo este filme un non pode deixar de lembrar aquel pasaxe do Sempre en Galiza, cando Castelao teoriza que a ausencia do propio - a emigración - é a que fai que abandonemos o sentimento de sermos unha grea vencida para nos converter en pobo solidario, positivo e avanzado. Sentir a ausencia, a perda do propio, non é doado se non é o resultado dunha visión ou dunha vivencia directas. En xeral, permanecemos preguiceiros, nugalláns que diría Miro Casavella, mentres voan as tellas e caen os muros desa casa común que habitamos tanto como a morada propia pero que non somos quen de defender. Séculos de sementeira colonial. Lembremos Memmi:

“Cando se ve vivir a colonizador e colonizado, revélase  rapidamente que a humillación cotián do colonizado e o seu esmagamento obxectivo non son só económicos; o triunfo permanente do colonizador non é só económico. O pequeno colonizador, o colonizador pobre, coida igualmente ser superior ao colonizado”

Desprendérmonos, pois, desa roña española, desa cotra morriñosa que nos impide recoñecer o Nós, o suxeito colectivo, a Nación, é dunha urxencia vital. Nesas estamos, si. Mentres, resistirmos.

A resistencia equina  

Teño estado horas oculto sentado, abeirado a unhas uces ou queirugas rastreiras como única protección do vento no Xistral, esperando o paso silandeiro dos lobos na primavera, neses meses en que a luz dos días vence a escuridade das noites pero o nordés invade a atmosfera coa súa friaxe. Sempre, con resultados satisfactorios ou non, ao erguer para abandonar o posto de observación un decátase do extremo adormecemento do corpo. Os músculos do lombo e das pernas, principalmente, son as áreas máis afectadas por ese frío e humidade invernais que non marchan destas ladeiras herbosas ata que o sol, no tempo das luminarias de San Xoán, vai quecendo abondo para que as montañas, como os corpos, estarriquen os seus lombos xeados. 

Na corte de A Veiga, Javier Fraga pasa a man por riba do lombo dunha egua acabada de baixar da serra. Sospeita que o animal, case sumido, acabará por se deitar no estrume. Catro días despois, a egua vai fría no remolque do tractor, camiño da súa incorporación final á terra que a viu nacer. Javier estaba no certo e a besta deitouse un dia despois de chegar á corte. A pesar do esforzo por erguela con cordas, correas e roldanas, o animal volveu á horizontal, derreado e derrotado. Cabalos e eguas teñen a sona de animais resistentes, e así é, por iso o de “bestas”. Mais tamén é certo que adoitan padecer unha fraxilidade que aparenta afectarlles de súpeto e que ten días ou semanas de incubación, cando non unha orixe en esforzos sostidos, titánicos e de carácter traumático. Esa doenza repentina chámase “rabdomiólise equina aguda”. As bestas desta serra non só enfrontan friaxe, humidade, ventos e mananciais de aguas ácidas, ás veces con pH por baixo de 3-3,5. Deben estar sempre alerta para librar do ataque do seu eterno inimigo, o lobo. Ocasionalmente, longas tempadas de choiva e vento debilitan as bestas, que teñen dificultade para encontraren pastos frescos cos que alternar a súa dieta de toxo e queirugas. Nesas condicións, o estrés físico e a tensión muscular sostida durante horas poden dar inicio a ese proceso que, unha vez desencadeado, non hai case nunca forma de o deter. A besta deita e entrégase. Corvos e voitres de día, raposos e lobos á noite, pautarán o seu doloroso esmorecer. Esta que acabo de descrever é unha síndrome que afecta, case invariabelmente do mesmo xeito, os exemplares todos deprimidos polo duro inverno dos territorios da friaxe. Mais existe unha outra síndrome que está a postrar a demografía das bestas.      

A acción conxunta da depredación do lobo, que alcanza nestes anos unha dimensión inaudita, da insensibilidade e desprezo pola cría de equino en extensivo das normas e esixencias da PAC, da pasividade vergoñenta da administración autonómica e do roubo e comercialización furtiva, están a levar as bestas cara unha perigosa situación na que se conxugan a falta de incorporación das poldras á poboación reprodutora, o envellecemento e morte das eguas adultas e o abandono e venda a matadoiro de núcleos enteiros de bestas. Nunca como agora se sentiu tan ameazador futuro. Como elos dunha cadea quebrada que van perdéndose no camiño, así van caendo as moradas das bestas: Cova da Serpe, Montouto, Suído, Monte dos Toxosos, Corno do Boi, Fonte das Bestas, Faladoira...

Matinaba nunha ocasión nos montes do Quinxo, ao sur do Laboreiro, sobre a infinda galeguidade das terras xuresianas, nesa membrana semipermeábel que ven sendo A Raia. Diso van xa máis de vinte anos. Erraba. A progresiva perda de elementos identitarios, materiais ou inmateriais, leva ao enfraquecimento do noso ser colectivo diferenciado, no Xistral ou no Xurés. Xustamente o que pretende a “brigada de demolición”. 

Coa lembranza do derradeiro suspiro de Cordida Vella, alimentamos o convencimento de que a vontade de resistirmos ha sumar máis apoios, muitas máis vontades, vaiamos no comboio rápido de masas ou no máis modesto veículo de máximos. A súa teimuda raiva antigalega será a cova que lles dea sepultura.