Velar pola cidadanía

Non teremos nunca liberdade e xustiza se non temos institucións independentes, fortes e con medios

Vivimos inmersos na estrutura dun vello modelo político, e co paso do tempo, sumamos unha deficiente visión para adaptarnos á vida complexa da democracia e os efectos que a globalización causou, e os seus actores políticos non souberon superalo e converteron o "sistema" en algo que non funciona.

Con todo, o mundo complexo de hoxe ten un impulso imparable, e as democracias non están a responder con acerto. Xa Tocqueville nos alertou, que nas democracias hai que ir desprendéndose dos vellos modelos, e na nosa sociedade, construímos un armazón sobre as ruínas dun sistema político non democrático. O gran esforzo realizado fai agora corenta anos, esgotouse, tanto internamente, como territorialmente, e coincide cun momento onde a política nacional e rexional é decepcionante.

Debemos de fuxir da sensación de que non é compatible a complexidade da nova sociedade global e a democracia actual, porque é o medo e a presión a que nos impide que atopemos as formas da nova gobernanza. Precísase abrir o espazo político a máis actores, institucións independentes, unha nova economía do ben común, un multiculturalismo e tantas achegas de colectivos sociais que enriquecerán un modelo democrático cun poder compartido, é o que se empeza a chamar timidamente goberno aberto, parlamento aberto, institucións participativas. Son fórmulas onde os poderes se compensan e as variables sociais funcionan con máis equilibrio. É a suma que se debe achegar do novo, para fortalecer a democracia como Tocqueville o recomendou no seu día.

Porque a democracia e a complexidade non son contrapostas, pero o resultado será positivo se se atopan outras formas máis eficientes de gobernar, con procesos dinámicos, sen ataduras, e con capacidade para asumir todas as propostas de transformación. A democracia ou é integradora, ou se autodestrúe, Acemoglu e Robinson deixáronnolo ben documentado no seu estudo.

A gobernanza aberta, é poder compartido para todas as institucións, territoriais, locais e ata supranacionales, como resposta á globalización, porque ese é o papel equilibrador. Sen medos, sendo capaces de explicalo e compartilo coa cidadanía, para evitar os movementos convulsos dos populismos ultras, das súas mensaxes sinxelas que calan nas feridas que non cicatrizaron nunha cidadanía explotada polo sistema, por iso triunfou "que América sexa o primeiro", o Brexit e outros que seguen os seus pasos.

No fondo subxace a pregunta: que democracia queremos? Que partidos políticos precisamos? e como lles esiximos que respondan aos seus compromisos de ética, transparencia e rendición de contas. É a confianza que a convertemos en forza movilizadora, e quen supere eses retos desde o debate público e sexan capaces de asumir novos procesos con decisións transparentes, serán as referencias dos novos proxectos.

O formato de Estado herdado pode converterse de obstáculo a instrumento, sempre que a xustiza e a liberdade, definan esa lexitimación, para que o cidadán siga sendo o soberano, reforzando os seus dereitos e é nesa nova gobernanza, concibida non como un proceso administrativo, senón como criterio de participación lexítima, e unida ao fortalecemento das institucións independentes, potenciará o papel impulsor, e nunca secundario, para que o cidadán poida informarse, controlar e vixiar, mellorando a calidade democrática. É velar polo cumprimento das obrigacións, como sinalan as leis de transparencia e dispoñer dun sistema de control e vixilancia permanente, segundo os seus preámbulos, un gran reto para os Comisionados e Consellos de Transparencia.

Con todo, certo sector da nosa Administración Pública non o acepta. Non queren recoñecer a forza das institucións independentes, que desde a súa personalidade propia exerce tanto a colaboración coma o control, que impón criterios de acordo á lei, e que impulsa, promove e fortalece a democracia participativa no exercicio do dereito para saber da cidadanía.

Ese sector, desexa seguir cociñando todo, dominando a sociedade, á que deberían servir, e empregan os seus medios institucionais para impedir que esa criatura que naceu hai tres anos, creza e se desenvolva en liberdade. Non se sabe compartir o poder con institucións independentes, e a esa lección non chegaron coa emoción suficiente e son cada día máis os que consideran que temos demasiada transparencia e participación. Por iso agora que cumprimos corenta anos de democracia, é hora de esixir que aquelas ideas e prácticas do sistema que abandonamos, porque son inimigas dos principios que hoxe defendemos, non se pode permitir que sigan infiltradas nos comportamentos públicos, porque xa non soportamos a quen nos quere impoñer pola súa forza, formas e comportamentos que foron democraticamente erradicados.

Non teremos nunca liberdade e xustiza se non temos institucións independentes, fortes e con medios, por ese motivo desde os movementos cidadáns temos que ser moi esixentes, para que as nosas institucións sexan cada día máis independentes, nos defendan e con iso construiremos unha democracia sen tons grises, sen ambigüidades, sen saber se estás dentro ou fóra, porque nos falta unha cultura política de optimismo que dea os seus froitos nuns gobernos democraticamente máis responsables, onde "os outros" sexan máis importantes que "os meus".