Señorías!

Señorías, sen transparencia non poden estar aquí sentados! É o premio nacional de expresión e debuxo que en 2016 gañou un alumno da ESO no concurso nacional no Día Internacional do Dereito a Saber. Este alumno non lera a nosa Lei de Transparencia, nin o artigo 54 pero o seu sentido común facíalle "entender" que un político que non estea limpo, non pode estar sentado nun espazo público representando á cidadanía.

Os acontecementos ocorridos nestes últimos meses, puxeron de manifesto un desgoberno do público, cousa que xa denunciou nun traballo publicado hai tempo o profesor Neto, e recentemente, na enquisa de Metroscopia (O País 23/4/2017) o 96% opina que non se coñecen todos os casos de corrupción nin chegamos ao fin. 

A constante "mensaxe" de que "con este goberno a xustiza funciona", ademais de non ser certo, é a peor manifestación a un problema que as súas raíces están noutra esfera.

Din ser transparentes e con gobernos abertos, e os feitos preséntannos unha imaxe que é todo o contrario. A incapacidade dos políticos para impoñerse unhas normas que a sociedade demanda, non se entende, e é que viven nun panorama 'imaxinario' que non se axusta á realidade e a consecuencia é que, a día de hoxe, as Institucións segundo a última enquisa do CIS destilan desconfianza, desafección política e descrédito dos seus xestores.

Unha mirada institucional do xurista Jiménez Asensio, déixanos a reflexión do abuso que se está levando a cabo por parte de evaluadores de institucións públicas con altas notas en transparencia. Parece que a ecuación máis transparencia menos corrupción, que é válida para boa parte dos países demócratas avanzados, non parece ofrecer no noso caso unha identidade perfecta, hai demasiadas excepcións. Algo falla, dinos Jiménez, e non por culpa da metodoloxía, que aplica indicadores e procedementos contrastados e fiables, con bos resultados noutras sociedades. Non é un problema das técnicas, é un problema institucional. É un cambio de cultura, para que a transparencia estea na organización pública e privada.

O funcionamento institucional non é transparente, porque non é independente, e esa relación de 'catividade' das nosas institucións de control, desde as financeiras, xurídicas, do marcado e sociais, impide, ao meu xuízo, que esta sociedade cambie. A rexeneración tan demandada, é un desexo que se afasta, e hai voces que ata defenden que non é bo desexar 'tanta' transparencia.

O problema está mal enfocado, porque con tanta publicidade de 'portais' quérennos confundir que cumprindo coas preguntas da publicidade activa que nos marca a nosa lexislación o problema é de nota. Esquecen, ou queren esquecer, que a cidadanía equipara a transparencia para publicitar moitos datos e dar a mensaxe de cumprimento, con indicadores que o avalan, e iso é información, que é o primeiro chanzo para alcanzar a transparencia. Quedámonos no concepto de 'transparencia pobre' descafeinada, e renunciamos á enerxía que supón a 'transparencia como reforma das Administracións Públicas'.

"O poder ten que sentirse observado", dicíanos Montesquieu, e a lei de Transparencia mándanos que velemos polo cumprimento. A transparencia, a cidadanía enténdea como a expresión da 'verdade', e é esa idea do coñecemento das cousas, e que tan expresivamente se recolle, desde 1798, na Declaración dos dereitos do home e do cidadán (artigos 11 e 15). E, que nos separa destes ideais? Pois que nos estamos facendo trampas no solitario.

Os políticos consideran á cidadanía capaz de soportalo todo por medo á quebra do sistema, e é precisamente o medo, o que nos levará á desintegración e ao fracaso como país. 

Polo menos así o podemos ler no estudo de Acemoglu e Robison, onde unha causa principal de fracaso dos países é que as súas institucións non se integran na sociedade.

A transparencia é para exercitar o control e esixir a rendición de contas pola cidadanía e nada máis lonxe do pensamento político dos que gobernan de permitir semellante herexía. Dar o control á cidadanía é aforcarse un mesmo. Iso xamais!

Por iso vivimos inmersos nun travestismo de converter a publicidade activa en transparencia, e estámonos introducindo nunha perigosa orientación de confundir ao cidadán dicíndolle que o control democrático realízase desde o plasma. A democracia do plasma, é o fracaso da idea do poliedro da transparencia que ten que conxugar no exercicio pleno dereito á información, rendición de contas, control do xestor público, participación, reforma da Administración Pública, goberno aberto -open data- e bo goberno-ética pública.

A transparencia ten que pasar de ser a palabra de moda para os políticos, a converterse en instrumento de combate da cidadanía. 

Non podemos consentir que o mantra dos 'argumentarios' nos confunda. Porque desde a ESO, están a demostrarnos que os nenos si o entenden, porque a transparencia é sinceridade, e desde esa posición, da verdade dos feitos sen cociñar, será o motor de cambio de toda a institución pública.

Precisamos máis cambios, máis crentes do público, máis servidores en exclusiva, sen compatibilizar funcións. Desde GRECO estánnolo lembrando, e temos pendente de asumir cambios substanciais en lexislación e funcionamento para garantir a independencia. E non esquezamos que para vixiar, o importante é sancionar a tempo. Se analizamos o 'recusatorio' do Consello do Poder Xudicial sobre os casos de corrupción, xurdiranos a necesidade dunha Lei que protexa ao denunciante (porque denunciar aos que amenten é un reto perigoso e revolucionario), desa forma a delincuencia económica, o que foi cualificado de 'organizacións criminais', poida ser pronto algo do pasado, como desexaba o Xefe de Estado na súa mensaxe ás Cámaras na apertura da última lexislatura cando dixo: "hai que combater a corrupción con firmeza e que chegue a ser un triste recordo dunha secuela para vencer e superar".

De momento, non parece que poidamos cumprir pronto ese obxectivo, e moi difícil o temos se non cambiamos de dirección, polo camiño que imos, afastámonos de alcanzar esa meta.

Artigo publicado orixinalmente en Catalunyapress.