América, primeiro

Se quedaban algunhas dúbidas respecto das intencións do novo presidente dos Estados Unidos de Norteamérica, Donald Trump, o seu discurso inaugural fronte á chaira Mall de Washington DC despexounas con meridiana claridade. A desenvoltura das palabras do 45º presidente norteamericano é incuestionable: "América, primeiro".

En tan só dúas palabras Trump sintetizou o seu programa de goberno. A súa capacidade oratoria, directa e sen floreos, fai lembrar o vello refrán español: "A bo entendedor poucas palabras bastan".

Destaca, en primeiro lugar, o uso que o novo presidente fai da palabra "América" para referirse a un só dos trinta e cinco países que compoñen todo o continente americano. Non é unha novidade terminolóxica empregar a referencia continental para mencionar o país norteamericano. Lamentablemente, é práctica habitual, non só no seu uso coloquial e mediático, facer sinónimos dúas realidades dispares e inconmensurables.

En máis dunha ocasión discutín respecto diso en debates académicos con colegas anglosaxóns --e doutras latitudes e culturas--, aos que se lles supón un maior nivel de enxunlla analítica e precisión conceptual. Temo que, co paso do tempo, o uso e abuso dun vocábulo para designar unha realidade xeográfica maior, foi apropiado para describir unha realidade xeográfica menor.

O propio Barack Obama utilizou indistintamente "America" e "USA" facendo mención dos EEUU. É este un acrónimo escrito máis axustado á federación norteamericana que adoitamos utilizar nos países de fala hispana.

Pero tal mistificación terminolóxica non acaba nunha mera imprecisión formal. Esconde, e iso si é máis relevante no caso que nos ocupa, un enfoque do poder do xigante norteamericano e das relacións internacionais de longa traxectoria histórica.

De acordo á "doutrina Monroe", formulada en 1823 polo quinto presidente de Estados Unidos, James Monroe, avisábase entón ás potencias coloniais europeas de que un só país (EEUU) se proclamaba garante de todo un continente (América). É dicir, que os expansivos estados europeos debían velas co emerxente xigante norteamericano se se lles ocorría interferir nos asuntos do seu patio traseiro (backyard).

Este último estaba constituído principalmente polos países do centro e sur americano. Como o tempo viría corroborar posteriormente, os Estados Unidos non só frearon calquera intento dos estados coloniais europeos a expandirse e controlar a vida económica, política e social dos 'outros' países americanos durante os séculos XIX e XX.

A "doutrina Monroe" tamén reflectiu e quere seguir reflectindo o poderío dos EEUU para condicionar a vida dos países do continente americano en beneficio propio. Quizais por iso México, alén do Río Grande, observa con crecente aprensión as proclamas de Trump.

O populista reaccionario quere facer grande de novo a EEUU (Make America great again) transvasando as súas propias carencias ao veciño do sur. A tal fin continuará a demonización dos mexicanos como responsables do consumo de droga que a propia "sociedade do éxito" estadounidense demanda incansablemente.

Con farta frecuencia decatámonos do falecemento a causa do consumo de drogas de afamados cantantes ou rutilantes estrelas do cinema. A causa segundo a visión 'trumpista' non é outra que a malignidad depravada de traficantes coma o Chapo, agora extraditado a Nova York, e que introducen a droga e a morte en EEUU.

Que mellor que construír un muro para evitar tamén os inmigrantes ilegais? Naturalmente o custo de semellante obra de saneamento debe ser pagado polos propios causantes do mal. Como xa se lamentaba no seu momento, Porfirio Díaz, "Pobre México tanto lonxe de Deus e tan preto dos Estados Unidos…!"

Máis incerto, se cabe, aparece o futuro para Cuba, país que confronta a nova presidencia de Trump con temor de volver aos tempos de asfixia dos anos 1990 tras a caída da URSS, e o cesamento da axuda material soviética a un país que cometeu o maior dos agravios á "doutrina Monroe": soprar o alento maligno do comunismo na caluga do seu poderoso veciño.

Estados Unidos volverá ser grande, segundo o lema electoral que tantos votos decantou ao seu favor o multimillonario neoiorquino. En realidade, será primeiro en cantas competicións decida participar. E, segundo Trump, volverá gañalas, recuperando o número un. Importa menos se o programa de goberno non respecta os principios (neo) liberais do mercado irrestricto, segundo as proclamas doutros antecesores na presidencia estadounidense como Ronald Reagan, ou do propio presidente republicano da Cámara de Representantes, Paul Ryan.

A dereita política agora presente na Casa Branca quere recuperar o tempo perdido. Poucas horas pasaron para que Trump asinase o primeiro decreto que inicia o desmantelamento da Lei de Protección ao Paciente e Coidado de Saúde Alcanzable (Obamacare), e que pretendía a cobertura de 30 millóns de estadounidenses sen prestación médica. As aseguradoras privadas recibiron a primeira medida presidencial de Trump con non pouco alborozo.

Para ser primeiros, Trump quere recuperar os empregos que lles "roubaron" ás empresas estadounidenses. Pouco conta que estas fosen menos competitivas no presente contexto globalizador. A protección, por exemplo, da industria automobilística radicada naqueles estados industriais do Medio Oeste que tanto apoiaron a Trump permitirá a recuperación da súa antiga prosperidade e fortaleza.

Os Estados Unidos son o primeiro, explicita a proclama do novo presidente. Quedan notificados a Unión Europea e os europeos que, ante tal estado de cousas, quizais se contentarían con ser segundos, terceiros ou ata cuartos se puidesen manter o seu modelo social e os seus valores civilizatorios. A esperanza é o último que se perde…