21-D e a convivencia interna catalá

“Pois ben, señores; eu sosteño que o problema catalá, como todos os parellos a el, que existiron e existen noutras nacións, é un problema que non se pode resolver, que só se pode levar, e ao dicir isto, conste que significo con iso, non só que os demais españois temos que levarnos cos cataláns, senón que os cataláns tamén teñen que levarse cos demais españois.” (José Ortega e Gasset, 13 Maio, 1932)

Á vista dos resultados producidos nas eleccións do 21-D cobran relevancia as palabras do preclaro filósofo español. Case un século despois resulta, con todo, que o ‘problema catalá’ non é tanto un conflito entre cataláns e españois como entre cataláns mesmos. A conllevancia é agora entre aqueles cataláns que queren a secesión do Principado do resto de España, e polo tanto da Unión Europea (un 47,5% % se se suman as porcentaxes de votos dos partidos que concorreron ás última eleccións catalás con dita explícita proposta), e aqueles que non queren separarse (como así tamén o manifestaron explicitamente).

As eleccións plebiscitarias resultaron, por tanto, nunha maioría parlamentaria pola secesión e unha maioría social contra a separación.

Electoralmente Cataluña aparece partida en dúas metades contrapostas, ningunha das cales pode arrogarse a condición de representar a todos os cataláns. Nin sequera a unha maioría neta deles. En realidade unha maioría inequívoca de cataláns segue incorporando identidades non excluíntes. Como resolver politicamente semellante dilema identitario?

Por encima de calquera outra consideración, os cataláns deben reiterar a súa propia condición cidadá. Desde os tempos da Transición democrática, o conxunto das forzas sociais e políticas cataláns conviñeron na aseveración de que son cataláns quenes viven e traballan en Cataluña. A iso habería que engadir que tal condición sostense na voluntariedade de considerarse cataláns. A pertenza a Cataluña non queda suxeita a determinismos previos. Non existe a raza dos cataláns. Os trazos culturais dos cataláns non posúen unha relación xenética de características propiamente raciais. A nación catalá tampouco se valida co status político de estado.

Se ser étnicamente catalán non implica un maior ou menor grao de autonomía política, como poden levarse agora os cataláns ante a plasmación de dúas opcións políticas enfrontadas e aparentemente contraditorias como son a secesión de España e a súa permanencia nela?

Ante todo, a convivencia entre cataláns debería asumir a propia realidade política catalá que non é unívoca nin homoxénea. O catalanismo expresou ao longo da historia moderna a súa xusta aspiración a maiores cotas de autogoberno ante o atraso crónico e parasitario das elites centralistas españolas. Pero as propias elites nacionalistas catalanistas non deben atribuírse --de ningún xeito-- a representatividade de toda a sociedade catalá como o 21-D mostrou palmariamente.

Nos últimos tempos estendeuse a idea, quizá anteriormente subliminar, de que a alta calidade de vida no Principado é froito do xenio emprendedor dunha milenaria cultura catalá. A ela sumáronse solícitamente os moitos emigrantes procedentes doutros lugares de España, os cales contribuíron ao modelo de desenvolvemento catalán. A decisión de inmigrar a Cataluña non lles foi imposta a eses ‘novos’ cataláns, moitos de cuxos descendentes non son secesionistas

Para algunhas das cabezas pensantes inspiradoras do unilateral e inconstitucional Procés, os inmigrantes ou fillos de inmigrantes deberían adoptar a pés puntillas a visión do nacionalismo excluínte catalán. Se non o fan é por propia decisión e eles serían, segundo tal visión, responsables da súa propia situación de aliñación.

Pero, como non podía ser menos, resulta que tal aliñación non é nin menor nin insignificante. Segundo o 21-D representa cando menos a metade do electorado catalán, a cal non quere separarse de España. Por iso a solución federal no marco xeral de España é a máis adecuada para tentar axustar a contradición entre unidade e diversidade mediante o pacto político. Cuán óptimo sería que se producise un axuste entre o secesionista e non secesionista mediante a conllevancia interna nun Parlament altamente fragmentado! Idea ilusoria, dirán moitos lectores no actual clima de desencontros.

E, certamente, poderá pensarse que no momento presente de frustración, rauxa e odio entre os propios cataláns faise imposible atisbar calquera acordo interpartidario.

Cataluña, España e Europa necesítao. Polo menos nos grandes asuntos que implican a preservación dunha prosperidade económica e sustentable, e o mantemento do noso benestar e modelo social europeo. Por iso é tamén crucial unha diligente reforma da Constitución de 1978 que elimine os trágaas do ‘ordeno e mando’ centralista e que consoliden o ‘imperio da lei’ sobre o que se sustenta a nosa vida política europea.

España, como nación de nacións, necesita da convivencia. Tanto entre as súas nacións e rexións como dentro delas. O noso pasado de desencontros e barbarie fratricida non debe facernos esquecer do xenio creador e concurrencial das partes integrantes de España. Debería lembrarse que nunca na súa historia contemporánea ha prosperado máis a convulsa ‘pel de touro’ que durante o período iniciado tras a morte do ditador Franco. É hora de renovar as augas da bañeira sen tirar ao noso prezado neno.

Que vostedes gocen das festas e teñan un bo 2018.