“When you talk about destruction,
don’t you know that you can count me out?”
(Cando falas de destrución, non sabes que non contas comigo?) (Lennon & McCartney, Revolution)

Resulta que algúns nacionalistas vascos e cataláns incomodáronse hai uns días porque, na fase 3 da desescalada, o goberno central houbese negociado e acordado a opción de que todas as CCAA tivesen a mesma capacidade de autonomía para administrar as medidas que considerasen máis adecuadas, segundo as súas peculiaridades funcionais e territoriais. E iso sen que houbese asimetrías que puidesen supoñer privilexios entre nacionalidades e rexións. Así se facilitou o apoio do grupo de Cidadáns á sexta —e última?— prórroga do estado de alarma, posibilitando un respaldo parlamentario maior que en anteriores ocasións, e deixando a Vox, PP e os secesionistas de Puigdemont como contumaces negadores do ‘pan e o sal’ ao executivo de Sánchez.

O título deste artigo fai referencia a unha regra estrutural no proceso de federalización do proceso autonómico en España iniciado tras a morte do ditador Franco. Un proceso conformado por un modelo de concorrencia múltiple etnoterritorial, agora suxeito a tensións centrípetas de recentralización e centrífugas de separación. Ambos os envites destrutivos arroxan serias dúbidas respecto a a viabilidade futura dun acomodo interno federal en España. Ese sería o escenario ideal nun país que trata de facer viables unidade e diversidade mediante o pacto político das súas comunidades constituíntes. As alternativas destrutivas que nos ofrece a nosa historia son a ditadura ou a disolución cantonalista.

Lembremos que, segundo a regra de a mímesis autonómica, as nacionalidades históricas (Cataluña, Galicia e País Vasco) pretenderon desde un primeiro momento unha equiparación no ámbito das súas decisións políticas similar ao do Estado central (competencias exclusivas, policías autonómicas, signos exteriores e emblemas propios, viaxes de alta representación institucional ao estranxeiro, reclamos de autodeterminación aprobados polos parlamentos autonómicos e, nalgúns casos, políticas públicas de nova implantación). Subsiguientemente, as rexións máis autonomistas reclamaron os teitos competenciais das nacionalidades históricas (caso de Andalucía en 1981 e, posteriormente, Valencia e Illas Canarias, 1982), e, finalmente, elas mesmas convertéronse en referentes para a reivindicación política de comunidades cunha identidade colectiva máis diluída, e ata inexpresiva ou inexistente (Cantabria, A Rioxa ou Madrid, poñamos por caso).

A mímesis autonómica é unha regra de ida e volta e que escuece excesivamente naquelas nacionalidades ou rexións que asumiron máis competencias descentralizadas ou, simplemente, exerceron unha maior capacidade de autogoberno e de desenvolvemento institucional. Ao cabo, todas as CCAA queren xogar a Champions League da autonomía territorial. Pero as que aparecen nos primeiros postos da táboa de clasificación pugnan como gato bandullo arriba por manter custe o que custe diferenzas competenciais, ou privilexiar as relacións bilaterais coa administración central. Non se trata tanto de demostrar as súas ‘boa prácticas’ no exercicio das súas competencias e responsabilidades. O caso da sanidade descentralizada, e da responsabilidade administrativa das CCAA na xestión da pandemia do Covid 19, ofrece numerosos exemplos que habería que analizar. Trátase de diferenzas, aínda que sexan retóricas ou nominais, que as visibilicen afastadas das CCAA ‘atrasadas’. A estas ségueselles considerando como convidadas de pedra no piscolabis do famoso ‘café para todos’.

En realidade ben fariamos en reinterpretar o deostado ‘café para todos’, formulado ao comezo do proceso autonómico, non como unha estratexia neocentralista co fin de homoxeneizar competencial e politicamente ás 17 CCAA —e desvirtuar así o principio de os feitos diferenciais das nacionalidades históricas—, senón como un ‘todos queremos café’, reivindicado polas rexións ‘atrasadas’ en petición de obter ‘o mesmo que cataláns, galegos e vascos’.

A progresiva e inductiva federalización española canalizou o principio do ‘agravio comparativo’ entre nacionalidades e rexións consustancial ao noso modelo de concorrencia múltiple etnoterritorial, cara a un efecto imitación —ou regra da ‘mímesis autonómica’— que se desprega nos mesmos desexos por igualarse entre elas, ao modo a como España veu realizando respecto a os países europeos centrais da Unión Europea (Alemaña, Francia ou Italia, poñamos por caso) Por que nos empeñamos en querer o todo (UE), aspiración que non se asume para as partes (CCAA)?

A emulación é unha pulsión de gran importancia nas relacións políticas de humanos e entre grupos de humanos. Na ‘pel de touro’ prefírese sepultar a concorrencia de territorios que fixo posible no seu conxunto unha modernización e un desenvolvemento socioeconómico sen parangón no concerto das nacións. Se coquetea cunha volta a fórmulas de homoxeneización ou disolución que conlevan o xerme da destrución. Non conten comigo…