Vivimos nunha sociedade que quere gustarse a si mesma. Moitos cidadáns senten a necesidade de sentirse queridos e requiren que os demais llo digan. Polo menos, que lles fagan saber que as cousas que fan son do gusto alleo. É esta unha sociedade do ‘like’ intermediada fundamentalmente por teléfonos intelixentes que nos abren a porta a un mundo virtual no que todos somos ‘alguén’, e no que todos existimos gustosamente.

Facebook

O ‘like’ debe ser expresado e ata rexistrado entre os múltiples emisores e receptores en calquera dispositivo dixital. Algunhas mensaxes poden poñer en dificultades a narcisistas, pero o impulso para ver na pantalla a figura da man co dedo cara arriba (case) pode con todo.

‘Gusto, logo existo’ sería o novo principio de racionalidade telemática. De tal sorte que se non gusta ningún dos rastros que deixamos na Rede (correos, fotos, impressions, podcasts, posts, shares, whatsapps ou, simplemente, chascarrillos rebotados por outros usuarios), entón non existimos. Naturalmente, nesa trasfega de gustos os anuncios confeccionados á medida dos nosos perfís bombardéannos --máis ou menos subliminalmente-- para que compremos incesantemente. Para que compremos sen parar. A mercantilización publicitaria é quizá máis subrepticia, pero non por iso menos efectiva.

Os ‘likes’ e ‘dislikes’ serven para establecer non só tarifas publicitarias, senón tamén para fixar códigos sociais de inclusión e exclusión a niveis afectivo, laboral, lúdico e, relacional, poñamos por caso. Hai algún tempo o redactor destas liñas entretívose vendo unha peza na canle Netflix de TV dentro da serie Black Mirror, unha antoloxía británica que mostra nos seus episodios as turbias relacións entre os humanos e a tecnoloxía. Por certo, cada vez cada vez vaise menos ás salas de cinema. Todo indica que o modelo de exhibición audiovisual está a cambiar e cada cal ve as películas na soidade da súa pantalla individual, algo que reitera esa dicotomía comunicativa do gústame/non me gusta.

O filme da citada serie, Nosedive (‘Caída en picado’), reflectía unha situación ficticia --aínda que quizá non tan afastada do futuro que agora despunta-- na que as personaxes se afanaban por gustar a todos aqueles con quen interaccionaban, non só por razóns de satisfacción persoal. Estaba en xogo un sistema de valoración de capacidades e destrezas que clasificaba aos humanos en cinco categorías de 0 a 5. Todos aqueles próximos á máxima nota, vían facilitadas as súas posibilidades de ascenso social con mellores empregos, promocións ben remuneradas ou desexables relacións persoais. As interactuaciones levaban unha cualificación das persoas implicadas, o que posicionaba aos suxeitos nun ránking favorable ou desfavorable da vida dos protagonistas. Ao final sucede que a protagonista cae nunha espiral de ‘dislikes’ que baixan a súa puntuación a niveis de exclusión e ata de inadaptación social.

A distopía de ‘Caída en picado’ pode parecer unha esaxeración para ilustrar o caso da sociedade do ‘like’. Pero algunhas dos seus atallos argumentais validan, polo menos parcialmente, as evolucións actuais. Ou, polo menos fan pensar que así puidese ser. O asunto principal do filme en torno ao cal xiran entendidos, malentendidos e frustracións é o de que os cidadáns deben ser agradables custe o que custe a ollos de quen interaccionan con eles porque do seu xuízo dependen as cualificacións que os sitúan nos rangos de suspenso, aprobado, notable, sobresaliente e ‘matrícula de honra’.

Na actualidade, xa visualizamos cualificacións e ránkings expresados no número de visualizacións dun comentario ou un post subido nas nosas redes sociais. Tamén aparecen o número de ‘likes’ e ‘dislikes’ que marcan tendencia á hora de elixir algunha peza musical ou videoxogo para pasar o intre. Quen non declinou reservar unha mesa nun restaurante no que aparecen comentarios pouco favorables, sexa pola calidade do condumio ofrecido ou pola carestía das viandas; ou simplemente pola carencia de reaccións de comensais anteriores?

Nos últimos tempos, a sociedade do ‘like’ está suxeita ás noticias falsas (fake news) que arroxaron máis incerteza aos contactos persoais, máis aló das súas coñecidas derivacións políticas, por exemplo a sucia utilización de informacións torticeras que coadyuvaron á ‘fraude electoral’ electoral de Donald Trump. No nivel individual sucede que algunhas persoas desexosas de ser queridas ‘falsean’ as súas aparencias fotográficas nas súas contas Istagram ou Facebook, por citar algunhas delas, a fin de recibir máis ‘likes’. Outras distorsionan a realidade dos seus logros persoais para que resulten máis atractivas e, mesmo, poidan chegar a causar unha impresión máis favorable aos seus potenciais electores, empleadores ou amantes.

Como se sabe, o individualismo posesivo non só proclama a liberación dos individuos dos seus ligámenes colectivos, senón que lles empraza á construción autónoma das súas propias biografías vitais. Así, os individuos perden a miúdo o seu sentido da lealdade comunicacional e convértense en consumidores anómicos e descontextualizados. As nosas sociedades tenden a polarizarse entre ‘gañadores e perdedores’ (winners and losers), pero a chegada do fenómenos ‘like’ fai táboa rasa entre o éxito e o fracaso. Aparentemente, ambos quedan reducidos ao mínimo tras presionar insistentemente, nun sentido ou outro, as teclas de simpatía/antipatía dos nosos iPads ou smartphones. Verdadeiros e falsos, guapos e feos, listos e parvos conviven nunha democracia dixital que todo o engole e recicla.

Poderá dicirse que as prácticas sintéticamente ilustradas anteriormente non son máis que a continuación por outros medios máis tecnoloxicamente avanzados dos sempiternos hábitos de vaidade consustanciales á natureza humana. Ben podería suceder que, simplemente, as melloras virtuais dos nosos desexos de autoafirmación só escondan unha realidade de carne e óso. Ao cabo a ‘masaxe’ dos novos medios non fai desaparecer a nosa condición humana coas súas fealdades e limitacións, ou si?