Miguel Paz, docente, sobre a perda de galegofalantes: "O decreto do plurilingüísmo foi un éxito castelanizador"

Esta semana déronse a coñecer os primeiros resultados da 'Enquisa de Percepción Social do Galego', un documento elaborado por Sondaxe , filial do Grupo Voz, presentado na Cidade da Cultura coa presenza ilustre do conselleiro de Cultura, José López Campos, o secretario xeral dá Lingua, Valentín García, e o coordinador do comité para reformular o Plan Xeral de Normalización Lingüística, o catedrático da USC Manuel González. 

A enquisa pretende ser unha primeira toma de contacto coa poboación, consultando a máis dun milleiro de familias con fillos en idade escolar, en Primaria e Secundaria, sobre as sensacións que teñen ao redor da lingua galega e se aprendizaxe nunha comunidade onde, por primeira vez, e sempre segundo os datos publicados polo Instituto Galego de Estatística (IGE) o pasado outono, revelábase que hai xa máis persoas que se comunican só en castelán que só en galego en Galicia. 

Trátase, en calquera caso, dunha primeira ollada e bastante nesgado, xa que non se coñecen nin o contido nin os resultados na súa totalidade. De todos os xeitos, esa primeira lectura deduce que, en xeral, os enquisados están satisfeitos co uso do galego que hai na educación. Todo isto sucede a dúas semanas de que teña lugar en Santiago de Compostela unha manifestación, promovida por Queremos Galego, que promete ser multitudinaria en defensa da lingua, pero tamén na antesala da asemblea que organiza o Sindicato de Traballadoras do Ensino de Galiza (STEG), que se celebrará na capital galega este domingo 9 de febreiro no espazo sociocultural Casa do Taberneiro.

DE INFANTIL A SECUNDARIA

O docente Miguel Paz é o secretario de organización de STEG e unha das persoas que está a ultimar os preparativos deste encontro que pretende ser un foro para que os profesores de todas as etapas educativas poidan compartir as súas experiencias e reflexións de face a idear estratexias colectivas coas que, na medida do posible, tratar de reverter a situación de emerxencia lingüística que se vive en Galicia. Para esta Asemblea Xeral pola Lingua non Ensino é posible que o espazo quede pequeno, como recoñece felizmente Paz, que indica que ante a boa acollida da proposta, aberta para docentes tanto adscritos como non adscritos ao sindicato, está a barallarse a participación dalgúns profes de maneira telemática, xa que "aínda seguen chegando correos de interesados en participar". 

O debate establecerase pivotando entre catro textos que van por todas as etapas educativas. Así, para a etapa de 0 a 3 anos e de 3 a 6, haberá unha mesa dirixida pola educadora infantil e doctoranda en estudos sociolingüísticos Natalia Cea. O editor e docente Manuel Bragado asume a voz cantante en Primaria, mentres que Miguel Rodríguez fará o propio en Secundaria. Pecha a listaxe Filipe Díez cunha dinámica que busca "fórmulas para que o aumento da docencia en lingua portuguesa convértase nun aspecto favorecedor da normalización do galego".

A presión dos grupos na adolescencia ou técnicas para favorecer que o galego non sexa abandonado nas etapas máis temperás serán algúns dos debates do profesorado, alertados tamén por unha verdade incómoda que confirma Sondaxe: un terzo da menores fala só en lingua castelá. 

PRESIÓN DE GRUPO E SISTEMA CASTELANIZADOR

"Os nenos que entran falando galego na escola nuns meses pasan a falar castelán, especialmente cando falamos de contornas urbanas, en cidades onde o grupo fai presión, porque todos sabemos o que é ter 10 ou 15 anos e sentir esa forza colectiva", lamenta Paz, que cre que as escolas deberían ser "todo o contrario, lugares onde, xa que existe un problema de emerxencia, refórcese o idioma propio para que saia fortalecido". 

"Pero está a ocorrer todo o contrario", radiografían desde STEG, que convidan a acudir "a calquera centro educativo" para comprobalo. "Se se pregunta aos pais moitos dirán que en casa se fala galego, pero os nenos na escola pasan a falar castelán", reflexiona Paz, que tamén percibe que a presión para abandonar a lingua ocorre cada vez a idades máis e máis temperás, cando antes ocorría, especialmente, co salto dos estudantes ao instituto. 

"O cambio lingüístico en moitos nenos e nenas sucede nas primeiras etapas educativas, nese seis primeiros anos nos que se incorporan a unha realidade que non é a da súa casa, a da súa familia, e vemos que os contidos de moitos libros de texto son en castelán, os inputs que reciben de material audiovisual está en castelán. Aos poucos van perdendo a natureza do seu idioma propia en favor doutro", explica. 

Para Paz é máis sinxelo que un neno fale en galego si o profesor tamén o fala. Predicar co exemplo é unha ferramenta importante, pero subliña que "non é unha batalla exclusiva dos centros, senón que hai que dala na rúa, no Parlamento e que se faga a favor do idioma". 

"Cremos como docentes que temos unha responsabilidade, asumímola, pero esiximos á administración os recursos para poder levala a cabo", engade, vendo a moitos docentes que sofren "a espada de Damocles coas materias que se poden dar en galego e as que non, cando eses profes son galegofalantes e queren traballar para concienciar aos alumnos sobre a importancia de manter o idioma, pero que se enfrontan a posibles sancións ou problemas coa administración por utilizar o idioma propio". "É algo que nunca pasou...ou pasou noutras épocas, pero hoxe resulta incomprensible", apostilan desde o sindicato de profesores. 

UNHA NOVA 'XERACIÓN XABARÍN'?

A vixencia do decreto do plurilingüísmo é, a ollos de moitos, un dos principais escollos. Paz coincide con Manuel González, que dixo no seu día en conversación con Galiciapress que había "moitas causas" para explicar a situación da lingua, en que converxen varios factores, pero que indubidablemente o decreto resulta "unha ferramenta de castelanización dos máis pequenos e non podemos obviar un decreto que recorremos no seu momento e que foi unha ferramenta política do Partido Popular para tentar levar a cabo un proceso de castelanización", estima, considerando, á súa vez, que foi un proceso "exitoso para o PP", como se pode deducir dos resultados do IGE. 

Paz precisa que existen outros elementos que "se poderían reverter desde o ensino público", pero que tamén hai que considerar que os escolares ao chegar á súa casa "atópanse cunha televisión e uns medios de comunicación maioritariamente en castelán", lembrando que eses medios están baixo a tutela das administracións públicas onde se deberían fomentar as linguas. 

De portas dentro dos fogares, desde STEG subliñan a importancia de que o uso do galego resulte "natural", pero tamén deben existir "alternativas de lecer en galego" para evitar esa fuga de falantes. "En casa podemos facer moito e na escola tamén, pero eses nenos despois van a baile, a fútbol, a pintura...alternativas de lecer onde deben dispor dunha contorna segura para o uso do galego", razoa. 

Nese sentido, Paz lembra a influencia que tivo en varias xeracións o Xabarín Club e como os nenos e nenas reuníanse para ver as series de moda en galego, replicando despois os diálogos que escoitaban neste espazo. "Somos da 'Xeración Xabarín' e iso facíanos sentir unha querenza por eses debuxos. Hoxe moitos vemos a Goku falando en castelán e rénxenos. Habería que buscar a forma de que o lecer resulte tan atractivo para que falen en galego", estima.

O PORTUGUÉS NO ENSINO E O 23F

Por outra banda, un aspecto importante que STEG pretende levar a debate é a aplicación da Lei Paz Andrade para aproveitar os vínculos estreitos que existe entre o galego e o portugués. O fomento de coñecementos na lingua do país veciño axudaría a introducir aos estudantes nunha terceira lingua "con millóns de falantes e que nos permitiría acceder ao contido científico ou ao lecer do portugués, e melloraría a propia imaxe de orgullo que os estudantes terían sobre o galego". 

As reunións mantidas coa Associaçom Galega dá Língua (#AGAL) versaron sobre este punto, pero o certo é que en moitos programas escolares, aínda que se oferta o galego, logo é unha oferta falsa pola imposibilidade de contar con docentes lusófonos. Sen esta aposta polo portugués no ensino, para STEG resulta unha oportunidad perdida non contar con máis presenza desta lingua tan próxima en todos os niveis educativos. "As esixencias que se lles fai aos centros para ofertar o portugués son demasiado elevadas", resumo desde o sindicato. 

Con vistas á mobilización do 23 de febreiro en Santiago de Compostela, desde STEG cren que a participación do ensino galego será "masivo" na marcha compostelá. "Hai unha parte importante do profesorado e o estudiantado que aposta por reverter a situación e que o galego volva gañar terreo", resolve Paz.