É inservible o Comisionado do Goberno fronte ao reto demográfico?

O Consello de Ministros creou un deses grupos de expertos de nome altisonante: 'Grupo de Traballo para a Estratexia Nacional fronte ao Reto Demográfico', que terá como cometido a análise e estudo das posibles medidas susceptibles de ser incorporadas a unha Estratexia Nacional fronte ao Reto Demográfico. E oxalá me equivoque pero un grupo que inclúe o continente no seu contido parece, cando menos, cun obxectivo bastante indefinido, o que, de ser así, terminará con unha desas publicacións que ninguén le ou cunha presentación en PowerPoint de efémera existencia.

Creo que calquera traballo sobre o despoboamento do rural debe pasar pola constatación da realidade, a análise das súas causas e as propostas de medidas a adoptar para poñerlle freo.

En canto á constatación da realidade, hai datos que todos coñecemos. Así, nos Concellos con menos de 1.000 habitantes viven hoxe 136.000 persoas menos que no ano 2000, é dicir, están a perder de media máis de 8.000 habitantes por ano, e ademais son cada vez máis pequenos, habendo 281 Concellos menos que non chegan aos 250 habitantes. E este é o problema máis grave e que provoca en gran medida ese despoboamento, a división municipal do territorio. Así non pode ser que o 84 % dos nosos municipios sexan pequenos Concellos de menos de 5.000 habitantes, que case 5.000 deles sexan 'micro-concellos' de menos de 1.000 habitantes, e deles máis da metade nin sequera cheguen aos 250 veciños.

É certo que sempre houbo un traslado de poboación do mundo rural ao urbano, buscando novas oportunidades, tanto laborais como persoais, e non hai ningunha política que poida cambialo. Pero o actual despoboamento non vén por este motivo senón que hai que buscala en movementos moito máis próximos. Así hai un transvasamento dos pequenos municipios a outros próximos máis grandes, cabeceiras de comarca ou núcleos máis desenvolvidos, e que por tanto poden ofrecerlles unha carteira de servizos que o seu pequeno Concello non pode, algúns deles tan esenciais como os servizos sociais, pero que para poder optar a eles deben ter a condición de veciños, de aí a necesidade do traslado de residencia. E aquí é onde debe centrarse o estudo porque é a clave.

Se analizamos as contas públicas comprobamos que os custos unitarios tanto pola prestación de servizos como por gastos xerais increméntanse a medida que diminúe a poboación, de aí a necesidade de superar o actual mapa de planta local e ir a outro máis racional, pois se non parece razoable que para gobernar 5.800.000 veciños sexan necesarios 45.000 concelleiros como sucede nos Concellos de menos de 5.000 habitantes menos razoable parece ser que para gobernar a 1.500.000 haxa máis de 26.000 concelleiros, é dicir, 1 por cada 57 veciños, como sucede nos de menos de 1.000 habitantes. E oiremos que non cobran, e sexa ou non verdade este non é o problema. O quid da cuestión é a cantidade de Casas Consistoriais que existen, cos seus correspondentes gastos, aínda que en moitas delas non haxa un persoal con dedicación diaria (o que cuestiona que esteamos ante verdadeiras Administracións públicas) pero que ao final supón que, segundo as liquidacións orzamentarias destes 'micro-concellos', a servizos sociais destinan tan só o 8,5% dos seus recursos, mentres que os gastos xerais supoñen o 35%.

Entre as solucións que se adoitan expor aparecen recurrentemente as fórmulas cooperativas intermunicipais, que seguramente recollerá tamén o informe deste Grupo. Pero estas non fan máis que perpetuar a actual fragmentación. A solución? o meu prognóstico pasa pola fusión de Concellos. E non me refiro a esas fusións que se propuxeron de ir cara a Concellos de máis de 20.000 habitantes, o que creo que é inviable xa que supoñería fusionar, mesmo, comarcas enteiras, o cal desnaturalizaría todo. Eu propoño fixarse en Concellos próximos, nun radio duns 15 ó 20 minutos da capital que se estableza, o que nos levaría a unha xeneralidade de municipios de entre 5.000 e 7.000 habitantes, que sen ser grandes Concellos agora mesmo, coas contas que presentan os que están nesta pinza, xa supoñen invertir a situación, de forma que, seguindo co mesmo exemplo, a servizos sociais dedican case o dobre que os anteriores cuns gastos xerais cunha repercusión de case a metade.

E poderase estar ou non de acordo coas fusións municipais, pero para poder debater sobre elas é necesario que se propoñan e  se cree o foro adecuado no que contrastar opinións. E iso é o que eu lle pido desde aquí e desde a miña modestia a ese 'Grupo de Traballo para a Estratexia Nacional fronte ao Reto Demográfico'.