Joám Evans (Brigadas Deseucaliptizadoras): "Se se instala Altri zonas libres de eucalipto terán unha maior presión"

Empeza o verán con todas as súas consecuencias. As altas temperaturas, a ausencia de choivas, a actividade humana...son moitos os factores que favorecen que os incendios sexan un dos principais temas de preocupación este verán en Galicia, onde a situación de moitos terreos desatendidos pode ser combustible para estes lumes. Quen poden achegar unha boa radiografía da realidade dos montes galegos son os membros das Brigadas Deseucaliptizadoras, un colectivo que, desde 2018, leva patrullando o país de punta a punta, acudindo á chamada dos propietarios ou comunidades de montes que queren sacar dos seus terreos as especies invasoras e facer da comunidade un pouquiño máis resistente fronte aos incendios.

“As intervencións das brigadas fanse en montes veciñais onde están a traballar para erradicar o eucalipto e outras especies pirófitas”, indica Joám Evans, portavoz do colectivo, que ademais de arrincar da terra tamén sementa frondosas e plantas autóctonas ao seu paso. Nestes seis anos son centos as intervencións do grupo asociado á plataforma Verdegaia. 
 

No entanto, Evans subliña que o papel das brigadas é o contrapeso á corrente actual, onde en liñas xerais asistimos á “multiplicación exponencial das plantacións de eucaliptos, moitas delas ilegais, en zonas onde a lei prohibe a súa presenza”. Desde a organización subliñan que a súa actuación permite que aínda perduren “terreos resilientes a incendios, ao cambio climático e a problemas que veñen da man destas especies invasoras”. De feito, só en Galicia, e segundo un informe do Consello da Cultura Galega publicado o setembro pasado, os eucaliptos ecupan unhas 620.000 hectáreas de superficie na comunidade.

ECUALIPTOS "SENCANDO" As BRAÑAS

Agora que entramos en xullo, mes no que se activa o risco alto de incendios, esta clase de territorios son auténticos oasis para os propios equipos de extinción, xa que a expansión do eucalipto supón un reto para estes profesionais. No seu día, a normativa da Xunta ao redor dunha moratoria para novas plantacións de eucalipto até finais 2025 en virtude da Lei de Recuperación de Terras Agrarias, que incorporaba sancións e un “control exhaustivo” da administración. 

Este texto foi un respiro para toda a comunidade, pero Evans recoñece que este intento para pór freo resultou infrutuosa porque “non se empoderó nin se deron instrucións claras para que os distritos tivesen unha política proactiva de inspección e control”. As plantacións ilegais son visibles en todo o territorio e “só unha pequena parte son denunciadas”, aínda que moitas desas denuncias “non chegan a ningunha parte” porque “se fai a vista gorda”, aínda que nalgúns distritos celebra que “se abren procedementos e obrigan aos propietarios a retirar esas plantacións ilegais”. Con todo, estes episodios resultan “anecdóticos ante a expansión xeral”.

A medida que se reproducen as plantacións, cada vez son máis as zonas críticas, citando en particular as “zonas de pantanosas, de braña, turbeiras”, ecosistemas moi sensibles que “se están drenando para plantar eucaliptales”, xa que o consumo de auga dun eucalipto provoca o secado de moitas zonas. Así, Evans cita a ‘Braña dá Serra’, entre Coristanco e Santa Comba, como un dos puntos sobre os que pór a lupa o colectivo, tanto pola súa particularidade xeológico como polo seu valor medioambiental “que debería ser parte da Rede Natura 2000”. 

A MECOSA, O INIMIGO NA SOMBRA

No entanto, a experiencia das brigadas puxo de manifesto que non son os eucaliptos o único “inimigo” que arraigou en Galicia, senón que son outras moitas as especies invasoras que están colonizando os montes. Un exemplo claro é o da mecosa, cunha proliferación que parece que pasa desapercibida porque, como explica Evans, “é un asunto do que non se fala porque non ten un rendemento económico”, aínda que si un gran dano ecolóxico. 

“A acacia negra e a mecosa está moi presente en zonas como O Ribeiro e outras zonas de Ourense onde se están propaganda e resultan moito máis difíciles de eliminar que o propio eucalipto, que ten as súas complicacións pero é relativamente fácil de retirar e dar sucesión a frondosas, pero coas acacias a eliminación é moito máis complicada, a súa propagación é máis rápida e o banco de sementes ten unha latencia de 70 anos, polo que por moito que creamos que está erradicada do lugar o problema estará aí durante moitas décadas”, detallan as brigadas.

Por este motivo, Evans insiste en que “a clave está na actuación cando hai un primeiro foco”, pero “unha vez que empezan a propagar, con incendios que axudan a levalas máis lonxe, chégase a unha situación que pasa dunha actuación duns 50 euros a iniciativas para as que son necesarias millóns de euros con resultados incertos”. Así, insta as administracións a ser máis áxiles neste sentido e tomar moi en serio a erradicación das especies invasoras.
 

A pesar de todo, Evans é optimista e cre que experiencias pasadas, como as realizadas en en o monte de Teis, mostran que a eliminación desta especie é posible, “pero sempre con esforzo, empeño e un gran gasto económico para controlala e recuperar bosque autóctono”. Tamén en Lentille, no Ribeiro, os traballos das brigadas axudaron a “recuperar moitísimo territorio á acacia”. “É posible, pero require dun traballo a longo prazo”, insiste. 

MÁIS CONCIEINCIACIÓN...A pesar de ALTRI

Unha das leccións que aprenderon os brigadistas neste tempo é que existe a percepción de que algunhas cousas cambiaron, xa non na xestión dos montes, senón na propia idea da cidadanía con respecto ás especies invasoras. Un exemplo está o feito de que “deseucaliptización” fose declarada pola RAG palabra do ano no seu momento ou que cada vez sexan máis colectivos as que deseucaliptizan o territorio. No entanto, Evans si convida a todos aqueles que se interesen nesta clase de programas a participar porque “sempre fan falta mans e estamos encantados de que máis persoas participen”.

A pesar desa concienciación da ameaza que supoñen, proxectos como o de Altri en Palas de Rei non fan máis que pór de manifesto o peso que o sector forestal segue tendo nesta comunidade, onde moitos seguen vendo ao eucalipto como unha forma de negocio pese ao dano que provoca a súa plantación.

Desde Altri promocionan a planta de celulosa en Pas como unha factoría que aproveitará a produción existente na actualidade e que non será necesaria a plantación de máis eucaliptos, xa que hai suficiente material en Galicia como para satisfacer a súa demanda. Os grupos veciñais e ecoloxistas contrarios ao desembarco da factoría lusa non o ven así e desde Verdegaia só contemplan a posibilidade de que creza o número de plantacións se o proxecto salgue adiante.
 

“Se se instala necesitará máis materia prima dun determinado radio desde a fábrica para que lles resulte rendible. Iso quere dicir que moitos terreos do interior con masas forestais ben conservadas e que hoxe eran resistentes fronte á cornixa atlántica, xa completamente eucaliptizada igual que A Mariña, terán unha presión aínda maior. Iso levaríanos a repetir o proceso eucaliptizador”, lamenta Evans. A isto hai que engadir “todos os impactos que a fábrica tería sobre o Ulla ou a ría de Arousa”, pero considerando que isto aumentaría “a produción de madeira de máis baixa calidade en zonas onde había moita menos presión co eucalipto”. 

Con este caldo de cultivo, desde as brigadas manifestan que non están particularmente esperanzados por que a Xunta de Galicia tome cartas no asunto e “deixe de apostar por proxectos destrutivos”. “A extensión do monocultivo é só un máis entre Altri ou a mina de Touro. Será por proxectos destrutivos”, censura Evans, que cre que “ante a falta de sensibilidade é moi difícil creen en cambios”. 

“O mínimo é cumprir coas lexislacións como a Lei de Prevención de Incendios e a Lei de Montes. O mínimo sería habelas cumprido nos últimos 10 ou 20 anos. Pero cando toda a lexislación incúmprese sistematicamente e non podemos cumprir nin un mínimo, resulta complicado esperar máis”, conclúe.