A prórroga da AP-9 foi ilegal, insiste Bruxelas, abrindo a porta a que volva ser pública

A orixe do conflito reside na decisión do Executivo español de ampliar a duración das concesións de ambas as autoestradas: a AP-9 por un período de 25 anos e a AP-66 por 29 anos. Segundo detalla a Comisión, este alongamento dos contratos foi seguido da venda das concesionarias responsables da explotación sen que se realizase un proceso de licitación competitivo nin a publicación do correspondente aviso no Diario Oficial da UE, como esixen as normas comunitarias.

Desde a óptica de Bruxelas, estas prórrogas supoñen unha modificación substancial dos contratos orixinais e, na práctica, son equivalentes á adxudicación de novos contratos de concesión. Por tanto, esixen un procedemento de licitación transparente e competitivo, en liña cos principios de igualdade de trato e transparencia que establecen as directivas europeas. Deste xeito, a Comisión considera que o Estado español ha infrinxido a lexislación da UE ao eludir a concorrencia e publicidade necesarias neste tipo de procesos.

Bruxelas insiste en que España debe respectar estritamente as normas sobre a contratación de concesións de autoestradas, subliñando que a falta de licitación e publicidade distorsiona o mercado e outorga vantaxes indebidas a determinados operadores. O Executivo comunitario advirte de que o caso non só impacta sobre o cumprimento das regras europeas, senón tamén sobre as garantías de competencia para o conxunto das empresas interesadas en operar este tipo de infraestruturas.

Ademais, recalca que as lexislacións nacionais non poden xustificar eludir os procedementos previstos a nivel europeo, e que calquera modificación relevante nas condicións dunha concesión debe estar sometida ás mesmas esixencias de publicidade e concorrencia que a primeira adxudicación.

Desde o Goberno español aínda non se produciu unha resposta oficial a este novo requirimento; con todo, fontes do sector lembran que as prórrogas da AP-9 e a AP-66 foron adoptadas no seu momento baixo o argumento de garantir a viabilidade e o mantemento das infraestruturas, no medio de debates sobre investimentos e acordos históricos que se remontan a varios decenios atrás.

Pola súa banda, expertos en dereito comunitario advirten que a xurisprudencia europea tende a considerar as extensións das concesións, cando supoñen cambios substanciais e non foron explicitadas nin previstas no contrato inicial, como novos contratos para todos os efectos xurídicos. Deste xeito, indicar unha “continuidade” ou “necesidade excepcional para o servizo público” non exonera do cumprimento estrito da directiva europea de contratos.

No ámbito económico, empresas concesionarias e titulares dos contratos orixinais han defendido repetidamente a legalidade das prórrogas, esgrimindo estes mesmos argumentos de interese público e continuidade, mentres que sectores da sociedade civil, especialmente en Galicia e Asturias, sinalaron os efectos destas decisións sobre as tarifas e o acceso a infraestruturas crave.

Pasos seguintes: risco dunha denuncia a España ante o TJUE

A Comisión Europea ha dado a España un prazo de dous meses para explicar como pensa liquidar as anomalías e corrixir a situación derivada das prórrogas. Neste prazo, o Goberno español debe tomar as “medidas necesarias” para responder as preocupacións notificadas por Bruxelas.

No caso de que non se alcance unha solución satisfactoria, a Comisión resérvase o dereito de avanzar á seguinte fase do procedemento de infracción, que consiste en presentar unha denuncia ante o Tribunal de Xustiza da UE. Este tribunal podería entón declarar que España incumpriu as súas obrigacións en materia de contratación e concesión de autoestradas, abrindo a porta a posibles sancións económicas e á obrigación de revisar ou mesmo reverter as decisións adoptadas sobre as concesións.

A autoestrada do Atlántico, a AP-9, podería enfrontar a un envorco sen precedentes se o Tribunal de Xustiza da Unión Europea (TJUE) declara ilegal a prórroga da súa concesión. Esta decisión, que se espera nos próximos meses, podería desencadear un terremoto legal, económico e político en España e, especialmente, en Galicia.

A que consecuencias enfróntase España se perde o preito?

A concesión a Audasa, a empresa que explota a AP-9, foi prorrogada en 2000 e 2003 sen convocatoria de concurso público. Unha práctica que agora está baixo a lupa das autoridades europeas e que podería considerar contraria ao dereito comunitario. Se o TJUE confirma esta ilegalidade, as consecuencias poderían ser de gran calado.

A primeira implicación sería a nulidade de devanditas prórrogas. A AP-9, cuxa concesión expira actualmente en 2048, podería pasar antes a mans do Estado. Isto abriría un escenario complexo: o Goberno tería que xestionar unha reversión adiantada do contrato ou negociar un posible rescate, o que podería implicar desembolsos millonarios en compensacións a Audasa.

Fontes xurídicas advirten de que Audasa podería reclamar unha indemnización por investimentos non amortizados e lucro cesante. É dicir, o que deixaría de gañar si anúlase o contrato actual. Un longo litixio podería aveciñar, co Estado no centro dunha disputa legal con importantes implicacións orzamentarias.

Unha eventual reversión da concesión podería abrir a porta a unha vella demanda da sociedade galega: a eliminación ou redución significativa das peaxes. Aínda que beneficiaría a miles de condutores, tamén suporía unha perda de ingresos para as arcas públicas que debería ser compensada con fondos do Estado.

A sentenza do TJUE podería marcar un antes e un despois na xestión de infraestruturas públicas. Se se establece que prorrogar concesións sen concurso é ilegal, outros contratos similares poderían tamén ser cuestionados en España e noutros países da Unión Europea.

O fallo podería reavivar o debate político sobre a xestión da AP-9 e a súa posible transferencia á Xunta de Galicia, que todas as forzas galegas levan lustros reclamando con diferentes argumento. Partidos e movementos sociais que denunciaron durante anos a "explotación abusiva" desta vía verán reforzados os seus argumentos, e o Executivo central terá que dar explicacións.