A fera engruñada detrás de “Só o pobo salva ao pobo”

Os “heroes” que acoden armados con escobas e fregonas a limpar Valencia deberían preguntar que e quen lles empuxa a substituír ao Estado 

A etiqueta #soloelpueblosalvaalpueblo está a facerse viral ao rebufo dos miles de voluntarios que están a limpar as zonas arrasadas pola DANA en Valencia. Os medios, miopes e famentos de tráfico, contaxiámonos axiña. Por exemplo "Só o pobo salva ao pobo": o lema de rabia e resiliencia que se estende nas zonas arrasadas de Valencia”, titula a BBC. 

É evidente que hai rabia, nacida dun lexítimo sentimento de abandono dos prexudicados respecto das administracións, o Estado no seu conxunto, non só Moncloa. A frustración que empezou a quentar tras o fracaso dos avisos de alarma, terminou fervendo ao ver que, catro días despois, o poder público segue sendo incapaz de mobilizar os recursos necesarios.

Acumúlanse os testemuños: bombeiros forestais valencianos aos que non chamaron, a loxística do Exército racionada en quendas por pelexas políticas, unidades de antidisturbios destinadas a protexer centros comerciais cando quedan miles de persoas desaparecidas, etc. Podemos xuntar os erros de xestión desta crise en torres tan altas como as que aínda forman os coches arrastrados polas riadas.

Agora ben, non sexamos inxenuos. soloelpueblosalvaalpueblo non é un slogan inocente. Fariamos ben en examinar as súas raíces filosóficas e ver a que conduciu a súa aplicación práctica na historia.

No pasado, a idea de que o poder abandonou ao pobo polo que é necesario a súa refundación en coordenadas máis populares foi promovida con éxito por ideoloxías autoritarias, tanto de esquerda como de dereitas. Hoxe volven enarborar esta idea os seus herdeiros ideolóxicos. Tanto as mocidades de Vox -Revolta- como os Biris andan recollendo vituallas. Labor, por outra banda, moi loable e que está a levar a cabo moitos outros sectores sociais.

Non todo son noticias negativas. O feito de que grupos opostos dedíquense ao mesmo confirma a tese de que para o éxito das sociedades humanas a solidariedade é tan importante como a competición. Unha das primeiras obras en explicar esta idea foi Apoio mutuo: un factor na evolución de Piotr Kropotkin, ideólogo do anarquismo libertario.

A solidariedade grupal confire unha vantaxe maior a clase dirixente, cuxa labor é coordinar o altruísmo e nunca limpar lodo cunha basoira ou volver a unha trincheira a rescatar a un ferido

Kropotkin non era veciño de Narnia. Explicounos que a solidariedade entre as persoas non nace dunha bondade interior innata macelada por unha mazá da que nos fala o cristianismo. Non, non somos seres de luz. O altruísmo, aínda que pode prexudicar a un individuo en particular, beneficia ao grupo, como comprobou o propio autor nas súas expedicións siberianas, e a miúdo tamén ao individuo que se sacrifica. É dicir, axudamos aos nosos compañeiros de grupo por egoísmo. 

Así se explica esta aparente contradición: se axudamos ao necesitado do noso grupo, é moito máis probable que cando nós necesitemos axuda, alguén nos bote unha man. 

Este sentimento de amor grupal innato, a miúdo limitado á nosa contorna máis próxima, exacerbase e expándese ante as dificultades, xa sexa durante unha ventisca ártica, unha DANA ou, como comprobamos en Galicia, a chegada de miles de toneladas de chapapote.

A solidariedade grupal, como todas as emocións innatas, é moi poderosa. Como outros sentimentos similares, por exemplo o medo, pódese explotar para modificar a conduta. Por exemplo, todos os exércitos inculcan nos seus soldados a mentalidade de “Non man left behind”, non deixamos a ninguén atrás.  

A xerarquía garante así que o conxunto do batallón manterase sempre unido, aínda que algúns soldados morran tentando rescatar a un compañeiro. O importante non son esas baixas, o importante é que os soldados colaborarán uns con outros sempre, comportaranse até o final como unha unidade. Aos individuos, isto proporcionaralles máis posibilidades de sobrevivir e ao grupo, máis posibilidades de completar a súa misión. 

É dicir, a solidariedade grupal confire ao colectivo, e a miúdo tamén ao individuo, unha vantaxe evolutiva. Vantaxe que aínda é maior para a clase dirixente, cuxa labor é coordinar o altruísmo e nunca limpar lama cunha vasoira ou volver a unha trincheira a salvar a un compañeiro ferido.

Os “heroes” que acoden armados con vasoiras e fregonas a limpar Valencia aplaudidos desde a portada da Marca non están a pór as súas vidas en perigo. Con todo, deberían preguntar que e quen lles empuxa, nunha situación así, a ser eles os que substitúan ao Estado.  

O punto 1 do contrato social, que nos explicou Rousseau, é que cedemos liberdade ao Estado a cambio da súa protección. Si, cando hai perigo, o Estado abandónanos, se só o pobo salva ao pobo, non deberiamos reconstruír o Estado que se pareza máis ao pobo? “Cando todas as administracións do Estado fallaron, aparece a Nación”,  recetounos este fin de semana Santiago Abascal, líder de Vox.

A idea desa comuñón entre Estado e pobo foi levada á práctica no pasado. Por exemplo, en España nas décadas inmediatamente posteriores a 1939 e en Rusia tras outubro de 1917. Os resultados quedaron á vista de todos.