Ángela Banzas presenta 'O alento das chamas': "Quero poder botar a vista atrás e dicir que, polo menos, tenteino"

"Ángela, non deixes de escribir". Ángela Banzas recibe a mensaxe con rubor e agradecemento infinito. É a nai do que escribe a que firma esa conciso telegrama que á autora parece chegarlle ao corazón. Non é a primeira mensaxe deste tipo que recibe nin na súa traxectoria nin durante o día. Vén de presentar a súa última novela, 'O alento das chamas', que sucede a 'O silencio das ondas' (Suma, 2021), 'Conxúraa da néboa' (Suma, 2022) e 'A sombra da rosa' (Suma, 2023). Catro libros, un por ano desde o seu debut, e todos comparten o éxito de crítica e vendas. Co zurrón cheo de agarimo tras a posta de longo do seu último título no Pazo de Mariñán, Banzas enfróntase a unha xira de presentación longa, que a levará leste mesmo xoves a asinar ejemplres na FNAC da Coruña, ás 19 horas, para o venres 4 de outubro estar no Club Faro de Vigo ás 20 horas e o sábado 5 de outubro na Libraría Atlántica da Guarda, ás 12:30 horas. Serán só as primeiras paradas nunha travesía na que descubrirá -si non o sabe xa- que son moitas as nais que queren que siga escribindo.

Vés de presentar o libro nun sitio con tanta lenda como o Pazo de Mariñán. O primeiro de todo, como foi a acollida? Que che estás atopando con todas esas persoas que xa se sumaron ao novo traballo? 

Polo momento leuno moi poquita xente: amigos, xente do meu círculo de confianza, algún libreiro… Toda a xente que se foi achegando di que lles gustou moito, trasládanme moita emoción. Porque nesta novela, aínda que tamén hai misterio e a ambientación, por suposto, é galega, é unha novela se cadra máis de narrativa, tócanos máis emocionalmente. Eu buscaba iso, o equilibrio entre que che atrape, que che envolva, a ambientación, Galicia, xogar un pouco coa realidade e a ficción dentro da novela, que se pantasmas, que se non pantasmas... E tamén, sobre todo, darlle voz ás mulleres para que acaríñeche a novela, e lévela a ese campo da empatía.
 

Non é nin moito menos unha casualidade a localización para a presentación do libro. Por que é tan relevante esta paraxe para presentar ‘O alento das chamas’?

Buscaba un pazo e atopeime co Pazo Mariñán, que non coñecía e que é espectacular, cuns xardíns preciosos, e ademais de ter eses elementos propios de calquera pazo, como a natureza, a pedra, a auga, eses estímulos para os sentidos, sobre todo a nosa néboa e na zona máis alta da Coruña aínda máis. 

Pero alí atopeime con dous elementos que activaron a miña imaxinación de maneira efervescente. Unha é unha placa de mármore que hai neste pazo, fronte a un embarcadoiro e di: ‘A nada aquí’. Púxenme a traballar sobre esa idea, pero tamén con outro misterio: hai unha composición de sete camellias máis unha no centro, e chámase así, o ‘Sete máis unha’. Preguntei e non sabían por que era así, pero eu coa miña imaxinación tiña que buscarlle resposta. Aí tiña por unha banda o misterio e por outro a profundidade das mensaxes, e levoume todo a pensar no paso do tempo. É un libro dividido en tres partes: A nada aquí, Agora é todo, e Alento das chamas, que simboliza un pouco unha mensaxe máis feminista, de esperanza no futuro. 
 

Ao que non renuncias é a traer a historia de novo a Galicia. Tendemos a pensar que todo ocorre en Madrid ou Barcelona, pero Bergondo é un lugar tan bo como calquera outro para meter unha historia. 

Non é que sexa tan bo como calquera outro, é que para min Galicia ten todo o mellor, é ideal para ambientar as miñas historias. Galicia está en auxe para grandes plumas, pero cando ti ademais es galego, como no meu caso e coa mirada galega que levo de serie, esa forma de sentir e todo, os meus personaxes cobran moita máis vida, porque son personaxes que doto desa tridimensionalidad, desa carnalidad. É verdade que pasan moitas cousas en Madrid e Barcelona, pero aquí temos unha riqueza cultural, paisaxística, que é abafadora. 

De feito pregúntanme: “Quedarás sen ideas?”. Non, teño moitas na cabeza, e cada vez que visito un lugar, sempre que haxa algún enigma do que se poida tirar e, sobre todo, por como traballamos nós, pola nosa forma de ser, mesmo coa retranca, todo iso utilízoo dentro das novelas, os dobres sentidos, o simbolismo, o dicir unha cousa pero ironicamente e estar a che referir a outra…todo dámo esta terra.
 

Tampouco desaproveitas a oportunidade para propor unha nova viaxe temporal a 1889, practicamente ás portas do século XX. Canto tempo de documentación necesitaches para trasladarnos a ese tempo? 

Sempre digo que o proceso de documentación nin se abre nin se pecha. É algo vivo. As novelas nalgún momento telas que pechar, e todo o que queres dicir telo que acoutar en 400 ou 500 páxinas, pero cando me estou documentando dígome cando empecei eu realmente a documentarme sobre esta novela? Porque eu levo lendo sobre esa época, sobre mulleres, con literatas como Dona Emilia Pardo Bazán. A primeira vez que lin algo de Pardo Bazán, probablemente foi no colexio, imaxínache! Entón, cando empecei realmente a documentarme? 
 

Neste último ano estiven moi centrada, pero xa non soamente sobre o pazo, senón sobre todos os conceptos que hai dentro do pazo, senón tamén no tema do feminismo, en todos os símbolos, falo deses narcisos que representan o narcisismo, leveimo un pouco ao Don Juan Tenorio, ás mulleres que loitaron por entrar na RAE e que padeceron tamén por ser mulleres especialmente apaixonadas, ás que llas censuraba pola súa forma de sentir porque nelas xuntábase dedicar á escritura e querer amar en condicións de igualdade. Eran mulleres máis sinaladas. Sobre todo isto tratei de profundar máis este ano, pero son cousas que me preocupan, que me inquietan, e parece ser, por como está o mundo, que me seguirán preocupando.

"#ES UNHA HOMENAXE A todas As MULLERES"

Mencionas a Pardo Bazán, e polo que puiden ver, hai unha especie de trasunto tamén desa figura na novela. 

Si, pero a desdobrei en dúas figuras. Por unha banda, quedeime no que é o personaxe principal, que é Elvira Pardo Losada, que é a escritora. Ela ten a curiosidade, e nela está este papel de quen foi rexeitada para ingresar na RAE, e como lle pasaba a moitas escritoras de finais do XIX que non eran afortunadas ou correspondidas no amor como a elas gustaríalles, xustamente porque non eran convencionais. 

Por unha banda Elvira e polo outro á Condesa de Figueroa, que para min é como unha especie de Pardo Bazán con máis experiencia, a Pardo Bazán muller con máis coraxe, con máis gallardía e con moito máis peso, froito desa experiencia. 
 

Tamén fala un pouco das mulleres galegas en xeral. Desa enteireza que demostraron nais e avoas durante tanto tempo para sacar adiante as cousas.

Moitísimo. Admiro moitísimo ás mulleres literatas, parto un pouco delas, pero no fondo o libro é unha homenaxe cara a todas as mulleres. Porque aquí tamén falo das mulleres do campo, e fago unha pouco referencia a elas porque teñen moitísimo mérito aquelas que tiñan que aprender a calar, aquelas a as que o tempo lles negou esas oportunidades pero non rendíanse, traballaban, para poder ofrecerlle a oportunidade ás súas fillas, aos seus fillos, aos seus netos, ás súas netas, que aí xa non só é unha cuestión de xénero.

Por iso valoro moitísimo esa fortaleza feminina de dicir: “Eu non o vou a facer, sei que non vou poder e se cadra morrerei sendo analfabeta, pero vou traballar duramente porque quero isto para dar unha oportunidade aos que veñen detrás”. 

Noutras novelas, como en ‘A Sombra de la Rosa’, dicías que Antía era unha parte de ti, como cada personaxe, que leva Elvira nesta ocasión? 

Non só Elvira, senón todos os personaxes. Aquí son moitas as voces femininas e todos os personaxes levan unha parte de min. É quizá das novelas máis emocional, cun compoñente máis persoal, porque tentei facer ese traballo de meterme dentro da súa pel e de querer sentir e entender. Ademais falo dos narcisos,  dos narcisistas e do trastorno narcisista, aínda que non como trastorno, pero que existe moito narcisista, desde o Don Juan Tenorio até os nosos días, e se todo o contrario, que é a empatía, e desenvolver ese bonito concepto que é a sororidad. Necesitamos empatía e entender que se ti aceptas que tes erros, cando outros os cometen contigo  aceptalos mellor. É un pouco ampliar esa visión. Todas as mulleres teñen algo de min, pero porque tamén me fixeron pensar. Non quere dicir que eu viva algunha desas vidas, afortunadamente, pero de todas alimenteime e servinme, e sentino como propio, nas miñas carnes. 

BOS TEMPOS PARA A LITERATURA

Antes mencionabas un tema como é o de renunciar aos soños. Vaia por diante que nunca é tarde para empezar, pero no teu caso publicaches a primeira novela case aos 40 anos. Dar ese paso, dedicar á literatura, renunciar a outras cousas…non creo que sexa unha decisión sinxela, á fin e ao cabo, e máis cando o mundo dos libros é tan complicado, tan competitivo. 

O meu punto de inflexión foi coa maternidade, curiosamente. Creo que é un tema recorrente dentro das miñas novelas, como a fortaleza feminina. Boto a vista atrás e en catro novelas vexo elementos comúns, serve para coñecerme a min mesma e ver onde poño o foco. Pois coa maternidade díxenme: “Teño que tentalo”. Nese momento xusto, que é cando necesitabas ter máis estabilidade económica, financeira, máis seguridade… Pero mo podía permitir, e coma se fose calquera outro proxecto, pensei en dedicar este tempo e estes recursos a emprender este proxecto. E non pasa nada se non se publica! Porque eu sempre escribín e vou seguir escribindo, pase o que pase, outra cousa é poder vivir diso.
 

Creo que é moi importante que cando chegue ese momento, cando cheguen os meus momentos finais, poder botar a vista atrás e dicir: “Bo, isto saíu ben, isto saíu mal. Pero, polo menos, tenteino”. Porque, que era o peor que podería pasar? Que non mo queira publicar ninguén? Tamén é unha herdanza para os meus fillos. Porque para min é unha forma tamén de recoller as miñas raíces e entregarllas, que me coñezan un pouco mellor e entregarllas a eles. Foi un pouco o xerme de ‘O silencio das ondas’.
 

De todos os xeitos, sodes moitas, e cada vez máis, as escritoras que nos últimos anos están a dar un xiro a esta literatura, sobre todo de Galicia. E penso en ti, en Arantza Portabales, Berta Dávila, Ledicia Costas, cada unha no seu estilo, pero é indubidable a mirada feminina e fresca da que falabas. Pregúntome si é unha mirada que xa existía e pasouse por alto ou si responde un pouco aos tempos. Antes mencionabas a sororidad, a igualdade, temas que están de actualidade.

As mulleres lemos máis, é algo que está demostrado polos observatorios sociolóxicos, que lemos máis que os homes. E si somos máis lectoras é lóxico crer que existan moitas máis mulleres que homes que senten un pouco a pulsión por escribir. Vivimos un bo momento, vémolo nas editoriais, a cantidade de mulleres, sobre todo de autoras galegas que hai. É marabilloso. O meu editor dicíao estes días, a cantidade de manuscritos marabillosos de autoras galegas que ten para ler. Algo terá Galicia, algo teremos nós.

Pero o feito de que sexan máis mulleres creo que tamén é un pouco porque nos estamos lanzando. Pero esas inquietudes estaban aí, sempre o estiveron. Penso nas que tiveron que utilizar pseudónimos masculinos na época na que se ambienta esta novela, as que quedaban en casa e escribían, como a Condesa Figueroa que lle recomenda escribir a todas as mulleres, incluso como terapia, e iso quedaba nun caixón. O que pasa é que non tiñan a sorte de poder tentalo. Ao final trátase diso, de ter a oportunidade. Agora son uns tempos realmente bos para as mulleres. 
 

Pero hai outra cousa rechamante: hai máis lectoras, hai máis escritoras, cada vez están a saír máis, pero. en cambio, esta correspondencia, esta proporción, non ten cabida, non ten reflexo, dentro da Real Academia. É verdade que aínda hai moito que traballar. Cando traballo as liñas temporais permítenme ver un pouquiño como se facía, o que se mellorou e o que se avanzou, pero tamén o que nos queda.

No teu caso os lectores xa relaciónanche directamente co mundo do suspense, pero, tes a tentación de explorar outros xéneros?

Será porque non me formei para filoloxía nin fixen cursos de escritura e demais. Entón, cando escribo, non o fago pensando nun xénero. Fágoo un pouco desde a intuición destes tempos, que ademais eu sei que son tempos que se viven desgraciadamente rápido. Tes que atopar ese equilibrio que che dicía, o suspense axúdanos a engancharnos, métenos na historia, ten que entreter. Pero quero deixar tamén todos aqueles temas que a min interésanme, de tal forma que nesas páxinas, 400, 500, as que sexan, ten que quedar redondo todo aquilo que eu quero tratar. Tanto a capa máis superficial, que é a do suspense, como todos os elementos que queiran meter dentro. Esta novela entendo que no mercado editorial téñenlle que colocar unha etiqueta, porque ti como consumidor tes que saber a que che estás levando. Pero é máis narrativa contemporánea ou o que chaman agora ‘Women's Fiction’. 

E, nese sentido, Como é o teu proceso creativo? Se pensas en imaxes, porque as túas novelas, á fin e ao cabo, serían perfectamente adaptables a unha serie, a unha película.

É verdade que se están movendo xa cositas para que haxa adaptacións dalgunha novela e é algo marabilloso. Iso vai máis amodo e digamos que eu escribo máis rápido. A verdade é que é fantástico. Eu cando escribo fágoo utilizando todos os meus sentidos, é unha forma que teño eu de vivir o día a día que vou saltando sempre de conceptos. Entón unha idea lévame a outra, a outra, e vou enlazando, vou enlazando. Eu sempre digo vou de rama en rama e ás veces cústame un pouco...téñome que centrar. 

Por iso axúdame  a escribir, porque me axuda a aterrar as ideas e fialo todo. O exemplo dos paxaros dentro da novela,  penso nas ansias de liberdade, no desexo de voar, de querer explorar outros mundos ou realidades ou tempos. E tamén me leva ás ás, lévame ás plumas, as plumas lévanme á literatura… E todo iso vaise convertendo nunha trama e todo co seu significado. 
 

Libro no 2021, no 22, no 23, agora no 24, para 2025 podemos esperar máis cousas? 

Eu confío que si. E estou a pensar. A cabeciña non para!