Gandería rexenerativa, a resistencia contra as macroxranjas: "Con cen cabras non podo competir contra dez mil; menosprezan o meu traballo"

As declaracións do ministro de Consumo cargando contra as macrogranxas provocaron un alude de reaccións ao redor dun debate no que se radicalizaron as posturas entre defensores e detractores deste modelo. Galiciapress charla con gandeiros, asociacións ecoloxistas e sindicatos nesta serie de reportaxes para coñecer as dimensións deste problema que en Galicia provocou o peche de pequenas explotacións e unha grave crise ecolóxica.

Paula Jarque, gandeira en Vilariño de Conso xunto á súa parella Antonio Tucci, atende a Galiciapress para achegarnos a realidade daqueles que enfrontan a as macrogranxas e a contaminación, dun modelo de gandería que parecía morto pero que pequenas explotacións como a súa resístense a abandonar.

Na Gandería Val do Conso tratan de desmontar o argumentario de que toda gandería é prexudicial para o medio. O seu modelo sostible e rexenerativo trata de loitar contra o cambio climático e ofrecer ao mesmo tempo un produto de alto valor engadido, que con todo ten que competir nun sector onde a gandería industrial tira os prezos polos chans, facendo moi difícil a rendibilidade das granxas familiares. 

Paula Jarque, da gandería Val do Conso | Foto: @ValdoConso

En Vilariño de Conso hai 395 vacas e 519 vilariñeses. Iso supón que, por cada veciño, hai 0,76 cabezas. Se a isto sumamos as máis de 100 cabras de Paula e Antonio, resulta que hai moito máis gañado que habitantes, algo habitual nalgúns puntos do rural galego. Paula e Antonio -de Madrid ela; de Nápoles el- son dos últimos en chegar á parroquia de Sabuguido, en compañía da súa pequena, Gaia. Alí, nos verdes prados que ofrece a comarca de Viana, buscan levantar a Ganaderia Val do Conso, un proxecto gandeiro, ecolóxico e respectuoso co medioambiente.

Son, coas súas cabritas, un exemplo de tenacidade e dedicación, apostando por un modelo que non fai tanto era o modo de vida en Sotogrande, a aldea onde se estableceron, pero que agora é pouco máis que o eco dun pasado sepulto baixo un modelo gandeiro voraz que en Ourense foise abrindo oco nos últimos anos a pasos axigantados: a gandería industrial, con macrogranxas responsables da contaminación dos acuíferos da Limia e do peche de pequenas explotacións que, como esta de Val do Conso, tratan de pelexar contra estes xigantes, como fixo no seu día outro pastor, fonda en man, contra Goliat.

VILARIÑO, A TERRA QUE BUSCABAN 

A aventura de Paula e Antonio empezou moi lonxe de Vilariño de Conso. De feito, moi lonxe de Galicia. Despois de varias experiencias en explotacións alleas, esta parella decidiu probar sorte en Estremadura nun primeiro momento, onde o plan non arraigou como lles gustase. “Alí as pequenas ganderías non teñen tanto apoio como en Galicia. Chegou un punto no que non puidemos consolidar o proxecto”, relata Paula.

Pola experiencia de Antonio, asesor en gandería ecolóxica e rexenerativa, puideron coñecer outros lugares, como esta zona do sur de Ourense que terminou cativándoos. “Aquí vimos que tiñamos posibilidades e leámonos a manta á cabeza: vendemos todo en Estremadura e mudámonos”.

A explotación de Antonio e Paula conta cunhas 140 cabezas de cabra galega. Poden parecen moitas, pero son unha pinga de auga no océano se as comparamos con algúns dos seus competidores. Unha pequena explotación como a súa, familiar, que apenas acaba de alzar o voo, é a clase de modelo que a gandería industrial, e máis concretamente as macrogranxas, conseguiu diezmar nos últimos anos, coa rendición de pequenos produtores pola incapacidade de competir contra estes colosos do sector.

UN DEBATE “NECESARIO”

Paula considera que o debate provocado polo balbordo tras as declaracións do ministro Alberto Garzón ao diario The Guardian resulta “necesario”, “tanto se é interesado coma se non”. “Agora mesmo co foco posto na sustentabilidade e o medioambiente, coa intención de revitalizar os pobos que se quedaron baleiros, é un debate que hai que ter”, incide Paula, á vez que recalca que sobre as macrogranxas en concreto “non hai moito debate” con todos os estudos existentes.

“Ten que ser un debate con criterio, con menos sinalización, que non conduce a nada, pero si informativo, que permita ao consumidor que achegue á hora de saber que futuro queremos”, afirma.

Nunha liña similar móvense asociacións do sector consultadas por Galiciapress que, aínda que declinaron participar na reportaxe, insisten en que é importante lembrar os esixentes controis aos que as autoridades someten ás producións gandeiras e que non debemos caer no erro de considerar á gandería en intensivo e ás macrogranxas como dous modelos idénticos, senón que cada un vén determinado por condicionantes como a capacidade ou o sistema produtivo e que non todas as explotacións familiares son sinónimo de extensivo.

Ou UN Ou OUTRO

A pesar do necesario do debate, é inevitable elixir entre dous modelos radicalmente contrapostos. En primeiro lugar “as ganderías pequenas, que aproveitamos os recursos marxinais da contorna, que pastamos polas montañas, que axudamos a manter a paisaxe, a manter controlada a vexetación, que estamos arraigados nos pobos e participamos neles, que achegamos vida aos municipios…”.

En segundo lugar “as macrogranxas, que son moitísimos animais encerrados nun espazo X, que producen moitísimos desfeitos de moi difícil xestión que poden producir contaminación, onde traballan como máximo oito persoas porque contan con sistemas moi mecanizados…”.

Agora a cuestión é elixir cal de todos é máis beneficioso, aínda que os estudos de sustentabilidade descartan por completo a segunda opción. 

“Preferimos cinco traballadores para 10.000 vacas ou 100 familias con 100 vacas que xeren tecido social e enriquezan as aldeas?”, razoan desde a Gandería Val do Conso, que como moitos gandeiros poñen en dúbida a falsa teoría de que as macrogranxas xeran riqueza, senón que acoden aos pobos da España baleirada, aqueles máis necesitados e con menos forza para dicir que non a case calquera proxecto capaz de xerar emprego.

Pero mesmo aquí atópanse coa oposición firme dos veciños, como ocorreu recentemente en Rairiz de Veiga, onde a denuncia dunha familia logrou tombar o proxecto para ampliar unha explotación aviaria, vinculada a Coren, que pretendía reunir a preto de 50.000 pitos. O proxecto, paralizado pola Xustiza, contaba coa luz verde da Xunta.

“NON PODO COMPETIR CONTRA DEZ MIL CABRAS”

Vemos que o prezo para pagar é demasiado alto na maioría de casos, xa que nin medioambientalmente é rendible nin permite rivalizar ás explotacións veciñas en igualdade de condicións. As macrogranxas o que conseguen é tirar polos chans os prezos facendo imposible que produtos como os de Paula cheguen aos consumidores, especialmente a aqueles con menos poder adquisitivo e que mirarán sempre o prezo por encima do valor nutricional do produto en si ou da calidade do mesmo.

“Nunha macrogranxa un animal está confinado, nun espazo pequeno para potenciar o engorde e conseguir máis quilos de carne en menos tempo. Os alimentos que comen en dietas que non son as indicadas son normalmente traídos de fóra, o que provoca unha pegada ecolóxica tremenda -deforestación para terreos de cultivo cos que alimentar ao gando-. Isto provoca que os valores nutricionais deses animais non sexan os mesmos que os de, por exemplo, as miñas cabras, que comen unha variedade tremenda de pasto, herbas medicinais, arbustos, leguminosas… Ademais, poden desenvolver a súa conduta natural, ao aire libre, o que repercute no seu benestar, e a maior benestar menos hormonas ou encimas na carne”.

Doutra banda, Paula subliña que talvez as macrogranxas non sexan tan rendibles como poden parecer. “Se botamos números e contamos coas contaminacións que producen, os medicamentes que utilizan, coa contaminación en orixe dos propios pensos importados… Se contabilizamos todo, igual non sae tan barata esa carne”, sopesa.

A pesar de todo, na estrutura do mercado actual, Paula admite que se lles fai moi difícil competir contra prezos tan baixos: “Con cen cabras non podo competir contra cinco mil ou dez mil. O que fan é menosprezar o meu traballo con argumentos como ‘con eses prezos só poderían comer carne os ricos’ nun debate que nos prexudica moitísimo aos pequenos gandeiros”.

UNHA ETIQUETAXE ESPECIAL, CAMBIOS NA PAC…

E unha etiquetaxe especial para diferenciar a unha explotación doutra? “Plataformas para a gandería extensiva levan moito tempo reclamando que a nivel institucional acorden un tipo de etiquetaxe co que o comprador poida ter toda a información para elixir o produto que quere. A única etiquetaxe que existe hoxe que diferencia un pouco é o de produto ecolóxico, pero queda curto pola diversidade existente”, reclama Paula, á vez que pide que se diferencien os produtos segundo veñen de explotacións en extensivo ou en intensivo.

O caso de Antonio e Paula é unha rara avis no rural galego: mozos, emprendedores, coa intención de botar raíces… Son o exemplo de que se pode facer, pero o certo é que as políticas dos últimos anos, que parecen desatender ao rural galego, non poñen fácil o seu proxecto. “O rural ten un gran potencial de recursos naturais, e niso téñense que basear as economías de aquí, apostando pola produción agrícola e gandeira local. O feito de que haxa xente retornando tamén xera tecido social, a necesidade de máis servizos, e o turismo rural sempre é unha moi boa aposta”, comentan desde Vilariño do Conso. Neste sentido, consideran capital o apoio a proxectos como o seu.

E é que a Gandería Val do Conso ten tamén un claro enfoque ambiental. A gandería rexenerativa, a especialidade de Antonio, fixo do proxecto un modelo da loita contra o cambio climático desde a gandería. Alén da balanza temos o efecto das macrogranxas, responsbales de cheiros insoportables para os veciños ou da contaminación de enclaves naturais como o encoro das Cunchas. 

“A gandería rexenerativa consiste en facer un bo manexo dos animais, de maneira controlada, con coñecementos técnicos, para que o impacto dos animais no medio non sexa negativo, senón que xere unha maior captura de carbono, unha mellora da fertilidade do chan que máis tarde alimentará ao gando, serven tamén como medida de control de incendios. Ao final, cun bo manexo, conséguese que a gandería sexa parte da solución ou a gran solución, porque o que facemos todos os días é comer”, explica Paula.

Con todo o que pode ofrecer a gandería extensiva, Paula reclama ás administracións que senten dunha vez por todas a definir cales son os modelos de gandería extensiva sostibles, centrar as políticas agrícolas nas pequenas e medianas explotacións ou que a PAC modifique os seus criterios, que hoxe en día se enfocan a cifras como o número de hectáreas ou cabezas de gando e que penaliza ás ganderías familiares como a de Paula, Antonio e as 140 cabras que, lonxe dos currais de engorde, axudan a facer que nin a gandería en extensivo nin Vilariño de Conso sucumban ante o que algúns mal chaman progreso.