Parecería que os responsables da recente crise inmigratoria acaecida en Ceuta e Melilla coordinasen a súa estratexia para conmemorar o centenario dunha das derrotas máis serias que sufriu España nas súas relacións exteriores. Fai cen anos, os exércitos españois sufriron unha das máis sanguentas derrotas da súa historia. Desde o 21 de xullo ao 9 de agosto de 1921, os destacamentos militares que tentaran consolidar a presenza colonial no territorio do Riff, ao norte da zona norte do chamado protectorado situado na ladeira mediterránea do actual Reino de Marrocos, foron sangrientamente masacrados no chamado Desastre de Annual. Este episodio quedou impreso na memoria non soamente militar, senón tamén na conciencia nacional.

En termos sucintos, o acaecido no norte de Africa na segunda década do século XX era unha consecuencia dun desastre máis espectacular sufrido polo imperio español ao final do século anterior. Como contundente enterro do imperio español, que perdera case todos os territorios americanos no século XIX, en 1898 Estados Unidos terminou coa presenza española en Cuba, Porto Rico e as Filipinas, ao impoñer a rendición e a cesión deses territorios tras o incidente do afundimento de acoirazado Maine na baía da Habana.

Avergoñados pola derrota, os militares españois traspasaron aos políticos a culpa do impoñente desastre. O traumático final orixinou diversas consecuencias en España, entre as que destacan un período de introspección e meditación sobre a esencia nacional, presidido pola “Xeración do 98”, e o xurdimento dun rexeneracionismo protagonizado por diversos sectores de influencia pública. Mentres a monarquía en período de rexencia apenas podía destacar en remediar o estado de prostración nacional, militares se aprestaban na procura da construción dun imperio sustitutivo.

En continuación das incursións anteriores no norte de Africa, a coalición de forzas conservadores con sectores militares, en procura empresas alternativas á perda dos territorios imperiais, creu atopar un imperio de substitución no norte de Africa. O recrutamento de continxentes militares baseados en tropas de substitución forzosa produciu os serios incidentes de protesta nos portos de embarque. Destacou entón a oposición que orixinou a chamada Semana Tráxica de Barcelona en 1909, co resultado dunha represión feroz. O goberno sobreviviu. España estaba destinada a inventar outro imperio.

A repartición dos inmensos territorios africanos entre as potencias europeas resultou na adxudicación a España do pedazo norteño que comprendía o Riff, cunha xeografía agreste poboada por un continxente humano que apenas se identificou coa precaria unidade de Marrocos. A administración do chamado Protectorado sería unha misión de difícil cumprimento ata a súa desaparición. A orde de retirada tivo o seu holocausto na paraxe de nome Annual, onde o destacamento español de once mil cincocentos soldados foi masacrado e os sobreviventes foron pasados a coitelo. Estes sanguentos feitos foron novelísticamente revividos por importantes escritores como Ramón J. Sender.

Nese escenario fúndase a Lexión Española, seguindo o modelo da francesa. Liderada por Millán Astray, un dos seus xefes máis destacados foi o Comandante Francisco Franco, quen ascendeu na escala por méritos de guerra e chegou logo a converterse no xeneral máis novo dos exércitos europeos. Os destinos dos militares españois no norte de Africa foron apetecidos polos mandos, e tamén aproveitados polas propias tropas que se implicaban na corrupción.

Salvada case de milagre a cidade de Melilla, a presenza española recibiu un considerable esforzo coa operación conxunta das forzas española e francesa no chamado desembarco de Lavandas (exageradamente considerado como precedente da operación de Normandía), unha zona costeira que na actualidade aínda presenta a supervivencia dos “presidios” españois. Como resultado desa notable operación conxunta, o líder rifeño Abd o-Krim rendeuse e posteriormente foi liberado. Sobreviviu aos seus numerosos adversarios e morreu no Cairo en 1963. Está considerado como unha dos “inventores” da estratexia de guerrillas.

A monarquía de Alfonso XIII sobreviviu cando lle entregou o poder ao Xeral Primo de Rivera, pero tras a súa caída en desgraza, a institución non tardou en desaparecer cando nas eleccións municipais do 1931 os partidos conservadores perderon o favor electoral nas grandes cidades. O Rey abdicou e declarouse a II República. En 1936 Franco rebelouse. Desde Marrocos saíron as tropas lideradas polo xeneral golpista no comezo da Guerra Civil.

Aínda que a táctica de Marrocos parece centrada cara á ocupación de Ceuta e Melilla, en realidade a prioridade é o control de todo o Sahara e a dominación da beira sur do estreito de Xibraltar. Este detalle estratéxico é prioritario para Estados Unidos que xeralmente apoiou os intereses marroquís

Como restos desa etapa neocolonial quedan Ceuta e Melilla, convertidas recentemente en “cidades autónomas” dentro da administración territorial española. A pesar do abandono do territorio do Sahara, como resultado da Marcha Verde de 1975 cando o réxime franquista fenecía, España insiste na avaliación do ditame da ONU suxeito a un referendo que Marrocos negouse a executar, aducindo a soberanía sobre os seus habitantes, teses que choca coa de Alxeria, onde se refuxian os saharauís. Aínda que a táctica de Marrocos parece centrada cara á ocupación de Ceuta e Melilla, en realidade a prioridade é o control de todo o Sahara e a dominación da beira sur do estreito de Xibraltar. Este detalle estratéxico é prioritario para Estados Unidos que xeralmente apoiou os intereses marroquís, do mesmo xeito que Francia, potencia que a súa vez apoia as teses de Alxeria.