Golpe de estado en España, onte e hoxe

Fai corenta anos, o 24 de febreiro de 1981 (coñecido logo como o 23-F), a media tarde nunha fritía atmosfera de Madrid, produciuse o ataque máis grave contra a renacida democracia española. Un continxente armado de máis de 200 axentes da Garda Civil invadiu o Congreso dos Deputados e ameazou coa disolución do goberno e o establecemento dunha ditadura. Baixo o mando do Tenente Coronel Antonio Tejero, empuñando unha pistola de regulamento, os invasores interromperon o proceso de votación do novo Presidente do Consello de Ministros, Leopoldo Calvo Sotelo, que debía suceder a Adolfo Suárez, quen dimitira uns días antes. Tejero reclamaba que a súa acción estaba referendada polo Rey Juan Carlos I.

Imaxe do 23-F (EP)

O dramático incidente fora inaugurado polo disparo de refachos de metralladoras executadas polos invasores cara ao teito do edificio, mentres os parlamentarios eran ordenados a tenderse ao chan baixo os seus escanos. Soamente tres deputados mantivéronse ergueitos: o presidente Suárez, o líder comunista Santiago Carrillo, e o vicepresidente saínte do goberno e ministro de Defensa, o xeneral Manuel Gutiérrez Mellado.

Suárez, quen fora o artífice da recuperación da democracia en 1978 coa aprobación da nova Constitución xunto ao Rey Juan Carlos, terminara esgotado nun ambiente preñado de enfrontamentos causados principalmente polo acoso que a banda terrorista ETA estivera impoñendo no ambiente político mediante atentados contra policías, civís e militares. O grave acontecemento resolveuse logo de intensas horas de acción cando o Rey Juan Carlos emitiu unha declaración por televisión en que en termos claros lembraba como Xefe de Estado aos golpistas e os seus posibles colaboradores acerca das súas obrigacións.

O previo contexto dos graves acontecementos estaba repleto de sinais de perigo que se confirmaron. Entre os detalles que fixeron que o Rey tomase a drástica decisión destaca a contorna da súa familia estaba superpoblado de erros históricos que se pagaron caros. Ese panorama estendíase tanto no tempo como no espazo.

En primeiro lugar, o antecedente máis remoto foi o erro cometido polo propio avó de Juan Carlos, Alfonso XIII, cando na década dos anos vinte do século anterior, viuse presionado polos militares e terminou aceptando o protagonismo do Xeral Primo de Rivera en 1923. Bastaron uns poucos anos ata 1930 para que a influencia deste esgotásese e a evolución da política nacional testificase o triunfo das esquerdas nas importantes cidades nas eleccións municipais de 1931. A II República española sobreviviu ata o golpe militar do Xeneral Franco que desencadeou a Guerra Civil de 1936-39, e o posterior establecemento da ditadura franquista ata 1965.

Juan Carlos tiña tamén na propia familia da súa muller, a Raíña Sofía, o latente impacto de semellante erro político. O irmán de Sofía, o rei Constantino de Grecia, non puido resistir a presión dos militares, aos que entregou a iniciativa do poder en 1967. Ulteriormente esa decisión significou o final da monarquía grega e o establecemento dun réxime republicano en 1973.

O ambiente que ocupaba a atmosfera de Madrid ese fatal 23 de febreiro insistía no recordo dos erros monárquicos do pasado. Por tanto, evitar as decisións espasmódicas do pasado evitou a repetición das traxedias históricas. 

As circunstancias de hoxe, ante a aparente supervivencia de certa inestabilidade social e política, no medio dunha crise económico-pandémica, aconsellan unha análise sobre a factibilidad dunha resolución grave e drástica sobre as discrepancias políticas. Convén, por tanto, meditar sobre os conatos de indisciplina en certos sectores militares. Tal como expresáronse en manifestos emitidos por sectores de superiores militares baixo o estatuto de retiro.

Unha serena análise deses incidentes xera unha avaliación serena ao considerarse limitados a eses sectores liderados por unha minoría nostálxica. En contraste, preséntase a profesionalidade dos sectores que serviron nas últimas décadas en misións de paz, axuda ao desenvolvemento en mesmo na asistencia na loita contra a pandemia. Pero, iso non elimina totalmente a latente ameaza do descontento, acompañado pola deficiente actuación dos partidos políticos ao enfrontarse a novos perigos.

Con certa preocupación, por tanto, debe observarse a deterioración do exercicio da outrora importante posición do Partido Popular, cuxa vantaxe no escenario nacional foi notablemente erosionada. Ademais de que o PP desapareceu practicamente no escenario catalán, tamén debe preocupar o fracaso dos partidos centristas (UCD foi o mellor exemplo da transición) que puidesen actuar como bisagras ao modo das formacións liberais nalgúns países europeos e en certas épocas, como Reino Unido e Alemaña.

O trompazo propinado a Cidadáns (que aspiraba a ser unha supermoderna UCD), unido ao ascenso estratosférico de VOX, debe injertarse no centro da meditación acerca da inestabilidade do armazón político. Tamén debe ocupar un lugar primigenio na especulación acerca da ameaza dun golpe, duro ou brando, ou simplemente preocupación prescindible. O aniversario do 23-F é unha boa ocasión para detectar a latente presenza de Tejero sobre o hemiciclo do Congreso ou considerar que a retirada do cadáver de Franco do Valle dos Caídos significa algo permanente.