Clima e virus: todo ten sentido

( Un artigo conxunto de Daniele Conversi  -profesor en a Ikerbasque de a UPV - e Luís Moreno - profesor Políticas Públicas, CSIC-)

Sería ousado e acientífico establecer un nexo causal entre unha cousa e a outra. O virus non é consecuencia linear do cambio climático. Pero a ‘intuición’ como método científico tamén nos informa que as concomitancias abonan a relación binaria entre ambas as cousas. E as persoas están dispostas a crerllo. E fan ben. O ‘efecto bolboreta’ incorporouse inapelablemente ao imaxinario epistemológico das xentes. O que sucedeu en Wuhan e coa morgue improvisada do Palacio de Cristal en Madrid non parece ser unha simple casualidade epifenómica.

O ‘efecto bolboreta’ incorporouse inapelablemente ao imaxinario epistemológico das xentes. O que sucedeu en Wuhan e coa morgue improvisada do Palacio de Cristal en Madrid non parece ser unha simple casualidade epifenómica. 

Que a bolboreta fose un vampiro cavernícola devorado por outro animal, sexa un pangolín ou outra especie, e trasladado a un ou máis seres humanos nunha remota parte do mundo é plausible. Os seus efectos alcanzáronnos a todos. É racional consideralo. Soubemos que o inicio do foco vírico do COVID-19 foi a provincia central chinesa de Hubei, que é está altamente interconectada, globalizada, cunha intensa infraestrutura de comunicación que inclúe o uso extensivo de 5G, rañaceos, moitos automóbiles e un nivel de contaminación atmosférica entre os máis altos do mundo. A súa cidade de Wuhan hase hiperurbanizado nos últimos tempos e os seus habitantes son persoas procedentes do mundo rural que se globalizaron ‘’ intempestivamente provocando conurbaciones de alta densidade demográfica.

Xa no ano 2012, o pensador de ciencia/científico divulgativo estadounidense David Quammen, describía moi vívidamente en Spillover: Animal Infections and the Next Human Pandemic; as antedichas condicións de urbanización globalizada e de conxestión demográfica como caldo de cultivo ideal para a explosión dun brote epidémico devastador e brutal como sucedeu co coronavirus. Segundo Quammen, o spillover (efecto derrame por desbordamento) é un proceso durante o cal un patógeno dunha especie móvese a outra especie, mutación que pode provocar un brote letal. (véxanse tamén os seus libros, The Chimp and the River: How AIDS Emerxede from an African Forest e The Tangled Tree: A Radical New History of Life).

De onde xurdiu o coronavirus? Un equipo de investigadores de varios países analizou a evolución do xenoma do virus e excluíu categoricamente que poida derivarse dunha elaboración nun laboratorio en vitro, e ademais púidose comprobar a súa orixe animal. Outras interpretacións recorreron ás teses conspiratorias de que os responsables malévolos da súa extensión mundial poderían ser Estados Unidos e ata a mesma China, mentres outras acusan a Rusia. Si parece incuestionable que tales fake news proceden deste último país (imperio) que é identificado como o principal vector da desinformación global.

Pouca dúbida resta en que o principal efecto da rapidísima expansión do virus é o seu carácter global, como no seu tempo puido ser a propagación da Peste Negra do século XIV. E que as súas causas son directamente achacables á tolemia neoliberal imperante dos últimos decenios. Emporiso, o mundo que vaia a xurdir das ruínas da utopía do mercado libre non é que vaia a estar menos interconectado. Probablemente estará aínda máis armazón. E é que a ‘distanciación social’ provocou un aumento exponencial da comunicación online. En canto todos permanecemos illados nas nosas casas e habitacións, ao mesmo tempo estamos máis unidos que nunca por dispositivos artificiais como smartphones, elaboradores, etc. Ademais, as altas temporais (ou ás veces definitivas) de traballadores en varios sectores e o seu reemplazamiento por servizos sen ser humanos /non antropomórficos proporcionaron unha oportunidade histórica para acelerar a entrada nun mundo radicalmente máis robotizado, como observaron Jiménez e Moreno. Tamén é unha traxedia que confrontan traballadores de múltiples sectores que, coa maior ou menor crise económica subseguinte, veranse afectados para a nova realidade laboral e perderán irremisiblemente os seus traballos para sempre. A implantación do ingreso mínimo vital accesible para toda a cidadanía en estado de necesidade é insoslayable.

O Estado do Benestar e o Modelo Social son consustanciales ao mantemento da nosa dignidade humana e capacidade de vivir con decencia en Europa. Non se poderá dicir que o benestar económico será un aspecto fundamental da governance, se non se cambia o concepto mesmo de economía buscando a súa comuñón co de ecoloxía. Iso implica un maior equilibrio entre home e natureza, ou como sinalaba Bruno Latour, en eliminar a arbitraria distinción modernista entre home e natureza, conferindo axencia social a natureza en canto os asuntos humanos son moldeados por manifestacións naturais, e viceversa.

Máis aló do Coronavirus e da enorme crise económica e social producida pola pandemia, o cambio climático permanece como a maior ameaza para todos os seres viventes do planeta. En realidade, o quecemento global podería ser potencialmente moito máis destrutivo e perigoso que a pandemia que estamos a sufrir.

Máis aló do Coronavirus e da enorme crise económica e social producida pola pandemia, o cambio climático permanece como a maior ameaza para todos os seres viventes do planeta. En realidade, o quecemento global podería ser potencialmente moito máis destrutivo e perigoso que a pandemia que estamos a sufrir. Como nos lembra George Monbiot, a crise ataca todo o modelo económico que nos empuxou cara a unha alteración radical das relacións entre sociedades humanas e a súa contorna natural. Moito antes de que o virus se detectase, xa se alumaban outras ameazas máis radicais: o declive da biodiversidade e a sexta extinción de masas, con millóns de especies de animais e plantas desaparecidas para sempre; a erosión dos chans como consecuencia da preponderancia da agricultura intensiva; a invasión do mar polo plástico e o microplástico (Conversi e Moreno); e unha miríada doutras ameazas asociadas co nomeado desenvolvemento económico neoliberal.

Pénsese que o sistema inmunitario das vítimas do COVID-19 xa estaba debilitado pola contaminación atmosférica antes da eclosión mundial vírica. Algúns panglossianos tecnolóxicos cren que asistimos a unha mera inflexión estocástica nunha estatística de regresión estacionaria. Sucede que a última evolución non lineal que vivimos ben podería causar un cambio continxente de tendencia radical no que acríticamente asumimos con ‘progreso humano’. A bolboreta segue aleteando… 

Este artigo foi escrito conxuntamente entre Daniele Converse, profesor Ikerbasque da Universidade do País Vasco e Luís Moreno, profesor do Instituto de Políticas e Bens Públicos do CSIC.