A Gloria do Pórtico é estar aberto

O Pórtico dá Gloria restaurado

Fai unhas poucas semanas (o sábado 15 de setembro) fixemos unha visita familiar ao Pórtico da Gloria. Unha espera de dúas horas e media (de 1030 a 1305) compensou. Foi unha marabilla ver o Pórtico iluminado pola policromía. Xunto ao Pórtico da Catedral de Ourense (que mantén a súa policromía), fará cambiar a idea corrente do canon estético medieval e, por extensión, da historia da arte, que nos afixo tantas veces para ver en branco e negro o que era explosión de luz e cor. A cabeza íaseme unha e outra vez a Serafín Moralejo; pensaba no que este gran especialista santiagués da arte románico europeo daría por contemplar esta visión da arte ao que tanto el achegou. A visita, as horas de espera e a forza das sensacións finais, metéronme de cheo nos debates dos últimos días. Apunto aquí varias reflexións, e unha consecuencia baseada nelas para contribuír a ese debate necesario.

A miña primeira impresión foi que ningunha información permite contextualizar a visita. Documentáronse varias capas de policromía, desde a orixinal de Mateo aos sucesivos repintes. Nada di que capa optouse por presentar, por que esa (ou esas, pois en realidade o que se recuperou é unha mestura de capas distintas) e que carácter distintivo tería cada unha. Para ser sinceros, hai un monitor de TV que mostra un vídeo continuo que comenta estas cousas, instalado nun á parte do exterior do Pórtico. Ninguén o mira, pois en xeral a geneaprovecha os minutos da espera final para contemplar a rutilante perspectiva da Praza do Obradoiro desde esa altura. Máis práctico sería que esa información situouse para acompañar as longas horas de espera na cola.

Cando publiquei en redes sociais unhas primeiras reflexións sobre este tema, iluminei os post cunha insulsa imaxe da cola de espera, pois dentro non se deixan tomar fotos. Nin con cámaras nin con dispositivos móbiles. Como sempre nestes casos, ninguén explica o porqué desta imposición, en que se basea e xustifica este dereito de prohibir, de quen son os dereitos de imaxe e por que se subtraen ao público. Á marxe da racionalidade legal ou técnica subxacente a esta decisión, na era das redes sociais e os selfies, paréceme que é unha mala idea. Evita a xeneralización dun estado de opinión favorable ao labor realizado, e que sirva como publicidade da mesma. Quen tomase esta decisión non sei en que pensa ou a que fai caso, pero está claro que non lle interesa transformar a experiencia do Pórtico polícromo nun valor cultural apropiado comunitariamente. Desde a miña visita, fixen algunhas procuras en Twitter e Facebook da recepción pública da apertura do Pórtico. Pasaron desde inicios de xullo case 80000 persoas. O impacto en redes é mínimo. Máis que comentarios do público (os que máis serven para crear unha opinión pública), o que atopo son comunicados oficiais e noticias de prensa. Tamén aquí é pertinente lembrar que o monopolio na produción e distribución de imaxes fainos máis pobres a todos, como mostra a Tebebasura todos os días.

Desde fins de setembro o Pórtico pechouse á visita libre, mentres dura a seguinte fase de reconstrución da Catedral, e é xa ben coñecido que finalizada esta reabrirase cobrando as entradas. Ninguén di cal será o modelo de visita cando estas obras acaben no 2021, coincidindo (non o esquezamos!) co novo Ano Santo Xacobeo.Está a pensarse este modelo? Con que modalidade?Só se di que haberá que pagar e iso xerou unha comprensible inquietude e aluvión de críticas, que levou mesmo a que a comisión de Cultura do Parlamento de Galicia aprobase por unanimidade unha solicitudpara que a Igrexa permita a visita libre ao Pórtico.

Non teño nada contra a capitalización do patrimonio dependendo de cal sexa o destino do diñeiro xerado. Se vai en beneficio da conservación e goce do patrimonio, benvida sexa. Aquí non me ando con esencialismos utópicos, como todos aqueles que reclaman a gratuidade da cultura sen que ninguén acepte subir os impostos para manter esta como debe ser.

Pero o encapsulamiento do Pórtico da Gloria para a súa visita previo pago, é unha idea que merece discusión. Implica romper a integridade da Catedral; esta quedará apartada da súa portada principal, do seu acceso a través da escalinata e a súa conexión natural co Obradoiro. De verdade quérese romper o sentido da visita a un dos máis sublimes espazos mundiais de peregrinación encapsulando a súa portada principal e segregándola do conxunto? A Catedral é un espazo de peregrinación, e isto significa apertura, diálogo, experiencia da viaxe e interacción coas poboacións atravesadas e de destino. Non creo que ningún peregrino entenda que se lle arrebate unha parte importante da visita á que é a súa meta final. Non me toca a min falar do sentido relixioso da peregrinación, pero aqueles a os que tanto importa esta, deben levantar a súa voz para dicir que o peche do Pórtico pervierte ese sentido.

Como non se dixo nada, tampouco se di como se vai a xestionar o réxime de visitas. Deuse un prezo de referencia, case coma se fose un globo-sonda. Pero faltan outros moitos aspectos. Supoño que a fila de quendas farase no Obradoiro, subindo pola escalinata principal. Pero isto, e a infraestrutura consecuente, produce unha alteración significativa do equilibro e ecotono da propia praza, como xa se notou durante os meses de verán, cando o Pórtico estivo aberto á visita pública. Outros detalles importantes permanecen ignotos.

É posible que se concluíu que o encapsulamiento do Pórtico é un imperativo das necesidades de conservación que requiren limitar o número de visitas e coordinar a súa aflujo. Pode ser, pero habería que ver os datos. Porque pola miña banda penso que o número de visitantes ao Pórtico é indiferente e que o que hai que contar son visitantes totais á Catedral; o Pórtico é parte do ecosistema “catedral”, non forma un ecosistema illado. Non se pode argüir que ao Pórtico só pode acceder un número limitado de persoas ao día, mentres a Catedral visítana moitas máis. Salvo que se estea pensando en illar o Pórtico nunha burbulla de cristal como forma de garantir o seu futuro de medio prazo. É isto o que se está pensando? Pois que se diga, e de paso aclárese como se evitará a fragmentación entre o Pórtico, a Catedral e a experiencia dela que forma parte, e como se impedirá a fractura entre todo iso e a súa contorna circundante e exterior, o que implica tamén o Oeste, a posta de sol, como confín do mundo euroasiático que Santiago pecha.

Nada disto é unha boa idea porque teño a sensación de que un réxime de visitas aberto e libre (establecendo só un límite máximo ao aflujo total que poida soportar a Catedral simultaneamente) poderíase autorregular de forma máis sinxela e cómoda para todo o mundo. Durante os meses de verán entraron ao Pórtico 25 persoas cada 15 minutos. Pero hai xente á que lle sobran 15 minutos para facerse o selfie e pasar á seguinte imaxe. Cando a nosa familia estivo alí, fixeron falta 250 minutos para dixerir, segundo a miña conta ao chegar, ás 230 persoas que facían cola diante de nós. De verdade, é isto serio? 230 persoas non son nada; o seu tránsito libre por un Pórtico dá Gloria aberto seguramente se poida autorregular dunha forma moito máis cómoda para todas as partes.

A miña observación final, que apuro como consecuencia destas reflexións, é que o debate sobre a entrada ao Pórtico da Gloria non se pode reducir ao prezo nin á súa gratuidade. O acceso pode ser gratuíto, e con todo insatisfactorio. Non é o prezo só; é o modelo de acceso o que hai que debater. Hai boas razóns que recomendan analizarsin prexuízos se é posible unha visita plenamente aberta, gratis, sen quendas, a través das escalinatas do Obradoiro, sen romper a continuidade co resto da Catedral, que permita tomar fotos, e que achegue información básica ao visitante.