Eleccións presidenciais en Colombia: Nin vencedores nin vencidos

Iván Duque gaña as eleccións en Colombia

É verdade, é un título dunha columna propia de realismo máxico. Non esquezamos que estamos a analizar unha contenda presidencial no país berce desta corrente literaria hispanoamericana que se denominou “realismo máxico”, tendo ademais a un colombiano como máximo expoñente deste movemento, o premio Nobel de Literatura, Gabriel García Márquez.

ESTRUTURA E CONTEXTO

Parécenos importante apuntar algúns datos duros desta nación: cuarta economía máis importante de América Latina e o Caribe (ALyC),e no lugar 32 das economías a nivel mundial. Cunha poboación de máis de 47 millóns e medio de habitantes, un PIB de US 418.422 millóns, conta cunha pobreza de ao redor do 26,9% e unha desigualdade que ostenta o record de ser o terceiro país máis desigual do mundo e o segundo a nivel de ALyC, segundo estudos do Programa de Nacións Unidas para o Desenvolvemento (PNUD), do Banco Mundial e da CEPAL, recentemente. Ten unha taxa de desemprego que oscila entre o 9% e o 11% e cun salario mínimo de US 273. O seu endebedamento público é do 47% do PIB. Os principais sectores económicos colombianos son o Petróleo, o cuarto produtor en Latinoamérica, o terceiro produtor mundial de Café, e o primeiro produtor mundial de Coca, cunhas 200.000 hectáreas para o seu cultivo.

Os principais desafíos como Estado-nación é a loita contra o Narcotráfico, diminuír a ostentosa desigualdade, combater o flagelo da corrupción –o índice de corrupción alcanza o lugar 90 de 176 países do mundo-, desenvolver un modelo económico produtivo, sustentable, o cal se á parte do modelo económico extractivista predominante no país, e enfrontar os problemas de inmigración que vive actualmente Colombia do seu veciño país, Venezuela. Respecto diso, calcúlase que preto dun millón de venezolanos pasaron a Colombia neste ano e medio. Con todo, un dos desafíos maiores aos cales está enfrontada esta nación, é a pacificación do conflito armado.O goberno de Juan Manuel Santos deu un paso histórico co Acordo de Paz entre o goberno colombiano e as guerrillas das Forzas Armadas Revolucionarias Colombianas (FARC) -a pesar de todos os inconvenientes que significou a derrota do Se en Plebiscito do 2 de outubro-, o que obrigou a renegociar este acordo de paz. Aínda, o goberno de Santos busca un acordo de Paz cunha pequena guerrilla -o Exército de Liberación Nacional (ELN)-, que de seguro será tarefa do próximo presidente colombiano, Iván Duque, o cal asumirá o goberno o 7 de agosto próximo, concretalo ou, ben postergalo. 

En todo caso, desde 1960 á data, o conflito armado colombiano custou a vida a máis 260.000 persoas, con 83.000 desaparecidos, e 7,4 millóns de connacionales desprazados. 

O saínte goberno do presidente J.M. Santos, máis aló de ser o promotor desta acordo de paz coas FARC, o cal lle valeu o premio Nobel da Paz no 2016 logra que Colombia sexa aceptado na Organización para a Cooperación e o Desenvolvemento Económico (OCDE) e ademais membro da Organización do Tratado do Atlántico Norte (OTAN), a fins de maio do presente ano.Lembremos, que Colombia, baixo a dirección do presidente Santos, é desde os inicios (a firma do Acordo é o 6 de xuño de 2012) membro da Alianza do Pacífico, xunto a México, Chile e Perú, iniciativa de integración económica na rexión.

A CONTENDA ELECTORAL PRESIDENCIAL: A PRIMEIRA VOLTA

A primeira volta presidencial, realizada o 27 de maio tivo 5 candidatos que competiron por pasar á segunda volta: Iván Duque, do Centro Democrático, partido do expresidente Uribe e apoiado ademais polo ex presidente Andrés Pastrana; Gustavo Petro, un exmilitante do grupo guerrilleiro M19 coa súa coalición Colombia Humana; Sergio Fajardo co seu movemento Compromiso Cidadán por Colombia, onde converxeron o Partido Verde e o Polo Democrático, organización da esquerda colombiana; Germán Vargas Lleras, candidato do actual goberno de José Manuel Santos, e; Humberto da Rúa, representando ao Partido Liberal. 

Como foron os resultados destes candidatos nesta primeira volta?

1-. Iván Duque, obtén 7.616.857 votos, o cal significou o 39,34%.

2-. Gustavo Petro, logra 4.855.069 sufraxios, o que é igual ao 25,08%.

3-. Sergio Fajardo, alcanza 4.602.916, que significa o 23,78%.

4-. Germán Vargas Lleras con 1.412.392votos, logra o 7,30% e,

5-. Humberto da Rúa, alcanza os 396.151 votos que lle dan o 2,05%.

As dúas primeiras maiorías foron para Iván Duque e Gustavo Petro. Significativa foi a votación doutro candidato do espectro político progresistas e de esquerda, Sergio Fajardo coa súa 23,73% da votación. 

Tanto a candidatura de Petro como a de Fajardo, non lograron confluír nun só candidato e desa maneira enfrontar ás forzas políticas da Colombia conservadora, representada polo candidato Duque nesta primeira volta electoral-presidencial.Por canto, son estas maiorías, a de Duque e de Petro as que disputaron o balotaje o pasado domingo 17 de xuño.

O ESCENARIO POLÍTICO DO BALOTAJE

Dentro do vasto panorama electoral latinoamericano de eleccións de toda índole neste ano 2018, a elección presidencial de Colombia era observada pola opinión pública internacional como unha do tres máis importantes convocatorias presidenciais na rexión –as outras son, a de México, o 1ro de xullo e logo a de Brasil, o 7 de outubro de 2018-.

Un dos trazos interesantes de mencionar, é que por primeira vez en máis de 60 anos estes comicios electorais, no caso das eleccións colombianas, tanto na primeira como na segunda volta, danse nun escenario político e social de paz e tranquilidade, logo do exitoso e complexo proceso de paz e desmobilización do principal movemento guerrilleiro de Colombia, as FARC. Neste sentido, houbo unha gran participación da cidadanía colombiana, do 54,22% na primeira volta e do 53,86%, no balotaje. Como toda contenda electoral, en ambas as fases electorais, estas estiveron infestadas de fortes confrontacións entre as candidaturas principais. 

A Petro tachoullo de castrochavista, se lle enrostró o seu pasado militante do grupo guerrilleiro M19. Duque, doutra banda, foi sinalado de ser unha marioneta do expresidente Álvaro Uribe, e de estar en contra o proceso de paz, cuestión en parte real. 

Sobre todo no balotaje púidose constatar unha crecente polarización levada a cabo polos comandos de ambos os candidatos e do uso das coñecidas internacionalmente campañas do terror, como a Colomzuela, argüindo o temor e o medo, de que Colombia transformásese unha Venezuela tipoMaduro. Esta campaña da posverdad foi maiormente utilizada pola candidatura de Duque en opinión de moitos analistas colombianos. A pesar destas friccións na atmosfera política, que embargo esta segunda volta, motivou que ambas as candidaturas tivesen que redireccionar as súas campañas na procura do voto de centro, moderando as súas propostas e os seus programas de goberno.

CAL FOI O RESULTADO DESTE BALOTAJE?

Dun universo de 19.511.168 de persoas que asistiron ás urnas, 10.373.080 votaron por Iván Duque, alcanzando o 53,98%, mentres que o seu contendor, Gustavo Petro recibe unha votación de 8.034.189, significando isto o 41,81% dos comicios xerais. Se comparamos os resultados, é Duque o vencedor inapelable destes comicios, a diferenza é de 12,17% en favor del. O candidato gañador, Duque, do Centro Democrático, partido conformado polo expresidente Uribe, que contou co apoio doutro ex presidente, Andrés Pastrana, foi un conglomerado político e social que axuntou a todas as forzas conservadoras tradicionais colombianas, algunhas delas de claro contido ultradereitista, todo co obxectivo central: impedir que a esquerda, representada por Petro, chegase ao goberno. O mesmo Duque, xa o sinalabamos, tivo que moderar o seu discurso, constatando que non faría trizas o Acordo de Paz, definíndose como de “extremo centro”, categoría un tanto imprecisa e difusa.

Un elemento interesante deste proceso eleccionario colombiano e digno de destacar é que por primeira vez, un candidato de esquerda, Gustavo Petro, pasou á segunda volta e puido “teoricamente”, de lograr os votos da candidatura de Sergio Fajardo, representante dela centro esquerda e doutros sectores do progresismo deste país, converterse en presidente desta nación. Petro, é o candidato que llo identifica coa idea do cambio, nunha Colombia que estivo dominada por décadas polas forzas políticas liberais e conservadoras, e pola violencia política. Petro, demostrou, segundo analistas colombianos e internacionais ser un auténtico fenómeno electoral e de masas, cun forte poder argumentativo, convincente e orador destacado. 

As súas propostas, poderíanse resumir nas seguintes: 1) establecer un modelo económico máis inclusivo co obxectivo central de combater a pobreza e desigualdade imperante en vasta zonas do país; 2) un sistema de banca pública que garanta créditos a baixo custo; 3) afastarse da dependencia do petróleo e o carbón para dar paso a enerxías limpas; 4) un sistema gratuíto e universal de acceso á educación; 5) unha alza de impostos a quen posúe grandes extensións de terras improductivas, 6) unha aposta pola modernización do campo e unha democratización máis profunda da democracia colombiana. Por certo, outras medidas tendientes á seguridade nacional e a loita contra o narcotráfico foron parte substancial do seu programa de goberno. Petro non logrou conquistar a presidencia, pero o concreto é que a xeografía política da Colombia de hoxe cambiou. 

Unha importante forza política emerxeu: unha esquerda democrática e remocicada en conxunto con importantes sectores do progresismo colombiano. 

Estas forzas políticas e sociais serán un dique de contención ao goberno conservador e as súas políticas regresivas presidido polo candidato uribista, Iván Duque. O candidato Petro, sinalaba na noite dos cómputos finais “que non sentía derrotado, é unha loita aos 200 anos de desigualdade e soidade da sociedade colombiana” e, que asumiría o liderado da oposición no parlamento e nas loitas da sociedade civil.

Finalmente, tal como analiza Uta Thofern, directora da redacción latinoamericana da Deutsche Welle (DW), na súa columna de Opinión: Colombia, eleccións sen gañador (www.dw.de , 18/06/2018): "Nada disto será fácil. Duque non ten maioría propia no Congreso e Colombia xa non é o mesmo país que Uribe gobernou unha vez. O resultado electoral mostrou claramente que, aínda que as posicións esquerdistas aínda non conseguen maiorías nunha Colombia tradicionalmente conservadora, si son amplamente aceptadas na sociedade: con máis dun 40 por cento dos votos, o candidato populista de esquerda Gustavo Petro alcanzou un resultado sorprendentemente bo", ergo, nin vencedores nin vencidos.

Artigo orixinal publicado en catalunyapress.es