"O rapaz galego de rúa admiraba a Sito Miñanco e non a Baltasar Garzón"

A Nacho Carretero gustoulle La Marea Roja. Recoñéceo o autor de Fariña no prólogo desta obra que acábase de presentar en Galicia. Unha novela que tamén apañou os eloxios do xuíz Garzón. Entrevistamos o seu autor, José Manuel Del Río -avogado galego emigrado a Barcelona- sobre a Galicia dos 90. Falamos de, entre outros temas, The Wire, do valor das nais contra a droga e do que en realidade alimenta o narcotráfico.

A Marea Vermella está a ser presentada a pasada semana por varias cidades de Galicia. Como está a ser a reacción do público?

Soaralle a tópico se digo que moi boa... Pois moi boa. Quizá tardamos máis do que debésemos en vir a Galicia a presentar a novela, pero o importante é que xa estamos na nosa terra. Non era lóxico que o libro tivese tanto eco mediático en Barcelona e Madrid, e aquí, no seu escenario principal, o bo ritmo de vendas só era polo boca a boca ou pola recomendación do libreiro de tenda. Agora chegou a repercusión na prensa galega, tras algo máis dun mes desde o lanzamento e xusto coincidindo coa segunda edición. Así que non podo estar máis contento.

O autor de Fariña, Nacho Carretero, escribe o prólogo e eloxiou a novela. Cúal é a súa relación con Carretero? 

Nacho e eu coñeciámonos  naqueles finais do noventa tan particulares de Coruña, estudabamos BUP no mesmo centro. Sempre tivemos boa relación, pero sen ser grandes amigos, a súa cuadrilla era bastante máis tranquila que a miña. De feito, perdéralle a pista. Entre as voltas que dei eu e as súas, velo na lapela de Fariña foi unha grata sorpresa. Polo menos facía quince anos que non sabía nada del. Agradecinlle a sinceridade cando o contactei para contarlle que mentres el publicaba Fariña eu estaba a finalizar unha novela sobre a mesma temática: só prologaría o meu libro se lle parecía moi bo. E pareceullo e cumpriu, ademais na mesma semana na que lle secuestraron a súa obra, con todo o ruído que se xerou ao redor da súa persoa. Dobre agradecemento por iso.

Como sintan os eloxios recibidos del e do xuíz Baltasar Garzón? 

En canto a Garzón, é unha desas situacións estrañas nas que asumes o pouco que che pertence o libro cando sae ao mercado. Chegou ás súas mans a través dun traballador da editorial, e ás dúas semanas púxose en contacto con eles dicindo que lle encantaba. Nunca pensei que a Garzón gustaríalle o hardboiled... aí tes un titular. Por encima da súa figura controvertida, a súa opinión valóroa porque é un personaxe crave na historia do narcotráfico galego.

No prólogo Carretro fala dun curioso concepto a "narcoatmósfera", como percibía un rapaz galego o narcotráfico naquela época, cando mentres a Xustiza empezaba a perseguir en serio aos antigos contrabandistas, moitos os xustificaban e algúns mesmo os eloxiaban, por exemplo co refrán Sito Miñanco, preso político?

O rapaz galego de rúa admiraba a Sito Miñanco e non a Baltasar Garzón. Era así, e o que che diga o contrario está a mentirche. En moitos casos esa opinión cambiaría cos anos, pero por entón tal era a narcoatmósfera. Todo o mundo inchábase como un pavo real cando contaba que se coñecía ao un ou ao outro, ou ao fillastro de tal, ou que se este produto vén daquel apelido... O relato oficial ha obviado esa realidade.

Carretero ten problemas legais debido ao que conta no libro. Un xulgado chegou a ordenar o seu secuestro. Recorrer á ficción para retratar o que sucedeu neste país permite contar a realidade sen expoñerse tanto a represarias dos que protagonizaron aquel tempo?

En absoluto. O do temor non vai comigo; ademais, son avogado penalista en Barcelona, como se imaxinarás véxoas de todas as cores para temer agora represalias por un libro como o meu, que xamais xulga ao narco ou che di o que tes que pensar respecto del. Co pouco tempo que tiña, para min funcionaba mellor facer unha novela que meterme no xornalismo narrativo.

Ao fío disto, David Simon, creador da famosa serie de televisión sobre o tráfico de droga en Baltimore, The Wire, sempre explica que o era xornalista, e escribiu libros de non-ficción sobre o crime, pero deuse conta máis tarde que a ficción -no seu caso os guións- permitíronlle facer un retrato máis realista de todo o relacionado con este escuro mundo e as súas repercusións, por exemplo, no campo da política. Que reflexión suscita en vostede esta argumentación?

Con esta pregunta gañáchesme porque nas miñas presentacións sempre cito a The Wire. Fun daqueles afortunados que a vi en 2010 grazas ás emisións da BBC, que mesmo subtitulaban aos propios afroamericanos (ollo, en Inglaterra). A primeira parte da novela desenvolve unha historia parecida á de Cutty, o home que sae do cárcere de Baltimore tras catorce anos preso e só anhela unha vida normal que deixe atrás ao seu propio mito. Faulkner dicía que a mellor ficción é máis verdadeira que o mellor xornalismo. Podes estar de acordo ou non, pero eu non me atrevo a contrariar a Faulkner. Nin a David Simon. Dous xenios. Creo que a novela é máis atractiva para a xente que non quere unha enciclopedia de nomes e datos sobre unha temática particular. Lévasche ao lector á Galicia de finais dos noventa, o soltas alí, e que observei o que pasaba. El mesmo sacará as súas propias conclusións.

Ante o éxito de Fariña, Carmen Avendaño, presidenta de Érguete, fundación de nais contra a droga, chamou a atención do risco de converter aquela época en Galicia en algo idealizado, en que os mozos vexan aos narcos como heroes e non como delincuentes. Cúal é o seu punto de vista sobre este argumento dun suposto efecto chamada? Como aborda a dor que creou o tráfico de drogas en Galicia a súa novela?

Este é un tema complexo sobre o que teño posicións atopadas. O relato ha encumbrado, con lóxica, o labor destas nais; pero tamén hai que ver o compoñente irracional do propio relato. Nos oitenta os mozos morrían pola heroína que non era a mercadoría dos grandes capos galegos. Esa droga viña por terra, estaba noutras mans, e por exemplo no País Vasco teñen as súas propias teorías e investigacións sobre quen colaboraba na súa introdución naquela época. Cantar "tabaco si, droga non" dá unha idea de que o que facía falta era información. Xogáronse a vida diante dos narcos e inventaron os escraches polos seus fillos. Ocórrenseme poucas cousas máis admirables. Con todo, non funcionou en canto á narcocultura. En realidade, non o fixo ningunha política prohibicionista.

Na presentación do libro, o seu editorial sinala que" en La Marea Roja¡ o diñeiro móveo todo". Tamén en The Wire obsérvase como o motor último do narcotráfico é a ambición, non só dos narcos. Desde a súa experiencia como avogado, ten o problema das drogas unha solución xudicial/policial?

Non, as solucións xudiciais e policiais fracasaron. Nin sequera aspiran a cortar o problema, só a parchearlo, tamén moralmente. "A prohibición das drogas é un holocausto a cámara lenta". Díxoo David Simon, por incidir en The Wire. O debate é xigantesco para abordalo aquí, así que che podo deixar unha reflexión que non se adoita facer: hai moita xente vivindo da prohibición ao un e outro lado da lei. A presión policial significa unha demanda inelástica e un encarecemento do produto. Xa non vendes a substancia, vendes o risco que xera ter esa substancia. Mañá, os narcos dedicaríanse a traficar con calquera outra cousa prohibida que fose máis lucrativa. O que sucede é que, de momento, non a hai. Devandito isto, que ninguén interprete as miñas palabras como unha apología das drogas; nada me interesaría menos a estas alturas.

Esta é  a súa segunda novela. En que se atopa traballando agora literariamente?

É a miña segunda novela, Crónicas dun antisistema foi a primeira. Unha historia sobre unha célula anarquista na Barcelona actual. Agora mesmo non estou a traballar en nada, o meu mes para escribir é agosto. Só estou a recoñecer un par de boas ideas mentres me atopo neste vórtice de A Marea Vermella e o meu despacho de penalistas. Porque as boas ideas non veñen da inspiración, só recoñécelas. E iso tamén é un talento.