Colectivos ambientalistas denuncian: a moratoria do eucalipto foi un paripé da Xunta

O 'Plan Forestal de Galicia 2021-2040' sinala entre os seus principios reitores (p.25): “Garantir unha xestión forestal sostible do monte galego, entendendo por tal a administración e o uso dos bosques, de maneira e en tal medida que manteñan a súa biodiversidade, a produtividade, a capacidade de rexeneración, a vitalidade e o seu potencial de cumprir, agora e no futuro, funcións ecolóxicas, económicas e sociais relevantes a escala local, nacional e global, sen causar dano a outros”. E este primeiro principio engadía nas súas liñas finais “En definitiva, unha política forestal galega que contribúa ao desenvolvemento rural sostible, á fixación da súa poboación, á conservación e mellora do medio ambiente e á calidade de vida (definición da Conferencia de Helsinqui)”. Para moitas organizacións ambientalistas este primeiro principio xunto aos demais son papel mollado e, sobre todo no referente á moratoria do eucalipto. 

En 2021 a Xunta de Galicia puña en marcha un “freo” á expansión do eucalipto, consideraríase ilegal toda plantación que substituyese a outras árbores ou se realizase en áreas agrícolas. O obxectivo, reducir un 5% a superficie de masa eucaliptal, porcentaxe considerada case irrelevante por movementos ambientalistas e defensa da natureza, dada a extensión actual desta plantación, que supera as 400.000 hectáreas segundo o Inventario Forestal Nacional sobre Galicia. 

QUE PASOU?

Joam Evans de Ecoloxistas en Acción (EEAA) resume que non se cumpriu con ningunha das leis en vigor sobre protección de montes. Ese corpus incumprido recolle a Lei de Incendios de 2007, a Lei de Montes de 2012 e agora a moratoria sobre o eucalipto. O incumprimento destas leis e norma trouxeron parello a desaparición de piñeiro, frondosas e monte baixo segundo movementos ambientalistas. 

Fins Eirexas, de Adega, lembra que a idea era que non podía haber substitución doutras árbores por eucalipto nin plantar en terras que fosen agrarias ou outros usos. Con todo, si se podía plantar dentro dos miles de hectáreas xa plantadas en Galicia. O obxectivo da moratoria era moi limitado, non ampliar a superficie xa plantada, e aínda así os datos provisionais do Inventario Continuo Forestal Galego de 2023 (a moratoria é de 2021) resulta que aumentou a superficie plantada. 

Desde Greenpeace apuntan a que o informe “A Cadea Forestal-Madeira de Galicia 2023-2024”, presentado en decembro de 2024 pola Xunta de Galicia en colaboración coa Universidade de Vigo, os datos do Inventario Forestal Continuo de Galicia (IFCG) para 2023 indican un aumento da superficie das plantacións de eucalipto. “Así, a superficie cuberta polo eucalipto en Galicia ocupa 419.051 hectáreas, o que se traduce nun aumento respecto ao ano 2022 do 1,4% (6.000 hectáreas máis)” (documento Greenpeace a favor da ampliación da moratoria do eucalipto, páxina 1)

Entre as causas que poden estar detrás do incumprimento da moratoria poderiamos atopar o abandono rural e a substitución de cultivos e bosques de piñeiro e frondosas por eucaliptos. Os propietarios apenas terían que molestar en traballar as terras, “hai moitas plantacións de persoas que xa non viven nese lugar” di Evans. Ademais, tense en conta que a superficie pode aumentar debido á expansión “natural” das sementes de eucalipto sobre o terreo. 

Por outra banda, Adega sinala que tras as limitacións do goberno portugués á proliferación de eucaliptales, pasteiras lusas (produtoras de pasta para a fabricación do papel) puxeron o ollo en Galicia. Nestes momentos, segundo Adega, posiblemente 10.000 hectáreas de monte a eucalipto estea en mans de empresas con sede en Portugal. Ademais, e aínda que exista obrigación de denunciar plantacións ilegais, só presentáronse 1.000 denuncias este ano e non se sabe cales foron as consecuencias das mesmas.

FUTURO 

Tras o anuncio de Altri coa súa intención de instalar en Pas de Reis, os cálculos desbordáronse. As previsións apuntan á necesidade de aumentar a superficie de monte a eucalipto, e para iso é necesario cubrir terreo no interior de Galicia. Isto tería que realizar coa especie eucalyptus nitens, declarada especie invasora polo Comité Estatal de Biodiversidade en 2017: “O 18 de setembro de 2017, D. Rafael Sisto, Alcalde do Concello de Teo (A Coruña), presenta un escrito dirixido á Dirección Xeral de Calidade e Avaliación Ambiental e Medio Natural, solicitando a inclusión das especies Eucalyptus camaldulensis, E. globulus, E. nitens, e calquera outra especie do xénero Eucalyptus no Catálogo Español de Especies Exóticas Invasoras regulado polo R.D. 630/2013, de 2 de agosto”. 

A opción pola especie nitens fronte á glóbulus (a maioritaria até agora en territorio galego) vén dada pola súa resistencia ao frío e a poder plantar a maiores altitudes. Isto aumentaría a presión sobre territorios do interior de Galicia (caso da comarca da Ulloa) para alimentar a futura planta de Altri. Nestes momentos, as áreas cunha presión alta de eucalipto (sobre todo glóbulus) son A Mariña e Ortegal. 

O perigo desta especie redunda en que eliminaría case de forma definitiva a división en mosaico do monte e terreo rural. Esta división en parcelas cultivadas, bosques e outro tipo de usos, funciona como “barreira” fronte aos incendios forestais. A uniformización do terreo a base de nitens e glóbulus fai temer tanto a ambientalistas como a outros colectivos (sindicatos agrícolas, asociacións rurais, etc.) que, nun momento dado, un incendio poida percorrer Galicia de norte a sur ou viceversa. 

As propostas ante as posibilidades apuntadas son a revisión das leis sobre montes, cultivos forestais e de conservación de espazos naturais autóctonos, así como eliminar as especies invasoras. O cumprimento íntegro desas leis por parte de todos os actores implicados ademais de ofrecer alternativas no rural. Estes puntos debésense aplicar cun diálogo previo entre administración, asociacións, sindicatos agrarios, comunidades de montes e demais axentes para dar alternativas á plantación para pasta de papel.