Nieto Roig, matemático: "Hai que estar preparados e crear centros de investigación"

O nome do coruñés Juan José Nieto Roig, catedrático de Análise Matemática na Universidade de Santiago de Compostela (#USC), para nada descoñecido no seu campo, gañou máis popularidade entre a sociedade xeral no ano 2020, ao empregar modelos matemáticos para anticipar a evolución da pandemia de covid-19.

Cando chegou o estado de alarma aquel 14 de marzo, Neto Roig e os seus compañeiros levaban xa meses observando un estraño virus aparecido en China do que tiñan "poucos datos", pero moi alarmantes. Agora, cinco anos despois, este experto do Centro de Investigación e Tecnoloxía Matemática de Galicia (CITMaga) participa nun estudo internacional que analiza as consecuencias do SARS-CoV-2 en diversos ámbitos --non só o sanitario-- e tenta predicir como vai ser a propagación dun novo patóxeno.

Nunha entrevista concedida a Europa Press con motivo do quinto aniversario do confinamento, sinala como unha primeira conclusión deste traballo, no que tamén participan universidades como Harvard, Stanford, Cambridge e Oxford, que a poboación e as administracións deberín apostar pola ciencia para estar previdas ante unha ameaza similar.

"Hai que estar preparados, hai que crear centros de investigación. (...) En moitísimas cousas, ao final, a ciencia é a que resolve certos problemas", recalca este experto, quen non dubida en recoñecer que "non estamos preparados" para outra pandemia.

"Se cadra isto é un pouco duro de dicir, pero honestamente eu diría que non", responde, á vez que o atribúe a que a poboación está agora "máis concienciada". Todo o resume cunha frase que aprendeu doutros compañeiros que traballan na mesma investigación e que non son nin matemáticos, nin microbiólogos: "A natureza humana é como é e agora xa todos vivimos coma se non pasase nada". Neste contexto, Neto Roig insiste en que as administracións deben "potenciar a ciencia" en sentido amplo, non só sanitario.

O proxecto internacional que el mesmo coordina desde Santiago leva por nome 'Desafíos globais despois dun desafío global: Leccións apresas da pandemia de covid-19'. Empezaron en 2023 como un grupo interdisciplinar no que non só hai matemáticos, estadísticos, médicos e epidemiólogos, senón tamén economistas, filósofos e psiquiatras. Son, en total, ao redor de 25 centros de investigación con medio centenar de persoas implicadas.

DESDE "FINAIS DE 2019"
Neto Roig viviu o confinamento de 2020 "como todos", con "moita intranquilidade e un gran sufrimento, tanto profesional como persoalmente". Entón, xa contaba con experiencia observando epidemias como a do zika e o ébola, entre outros, ata que "a finais de 2019" o seu equipo interesouse pola aparición dunha nova enfermidade en China.

Aínda que os primeiros datos que chegaban desde o xigante asiático probablemente "non eran fiables", cando empezaron a aparecer infectados en Italia e España o seu equipo extrapoló "a partir dun modelo matemático sinxelo" cal sería a evolución.

"Para a nosa sorpresa, vimos que ía ser unha epidemia bastante potente cun pico de casos infecciosos moi grande", relata. Ante este "resultado sorprendente", déronlle "moitas voltas" aos cálculos para ratificar que eran correctos. "Xa a principios de xaneiro" contactaron coas autoridades para alertar do que chegaba.

Coa chegada de marzo --o día 4 detectouse o primeiro positivo en Galicia--, xa sabían que o pico da primeira onda de covid "íase a alcanzar na primeira semana de abril". Máis concretamente, o día 5, cando estaban inicialmente previstas as eleccións galegas e vascas que logo terían que pospor ao 12 de xullo.

Sente que se lles fixese o suficiente caso? "Eu creo que si, porque se tomaron medidas acordes coas nosas predicións", considera, sobre o ano 2020. En España non houbo máis confinamentos como si ocorreu noutros países da contorna, algo que o catedrático vincula a que xogaron outros factores de índole económica e social que tiveron en conta as autoridades.

MODELO MATEMÁTICO DE CASE UN SÉCULO
Neto Roig concede esta entrevista a Europa Press cunha gráfica tricolor nunha pantalla. Trátase dunha fórmula "de hai case un século", de 1927, que idearon dous biólogos matemáticos ingleses e que serviu como base en 2020 para predicir a evolución da covid en base a tres datos: as persoas sas, as infectadas e as que se foron recuperando. Non só podíase anticipar a evolución dos contagios, senón tamén consecuencias como a "saturación do sistema sanitario".

O modelo en cuestión "é moi sencillito", pero pronto "se foi complicando" ao engadir "outros moitos" datos, como as persoas que se reinfectaban de covid --inicialmente descoñecíase se isto era posible-- e as que se ían vacinando.

Esa gráfica de 1927 é "a base" que lle serviu entón para a covid e que agora, para a observación doutros virus, mesmo suma a intelixencia artificial e outras "ferramentas moito máis sofisticadas", como réplicas virtuais (o que se coñece como "xemelgos dixitais"), que contribúen "a mellorar as predicións".

"HAI VIRUS DESCOÑECIDOS QUE NOS VAN A SORPRENDER"
Con este traballo, hai algún virus ao que lle teñan botado o ollo? "Pois de cando en vez reaparece algún", responde, pondo como exemplos o recente rebrote do ébola en África e o zika, que aínda que era propio de zonas tropicais, empezou a "preocupar" cando "chegou a México e pasou a fronteira con Estados Unidos".

"E seguro que hai virus descoñecidos que nos van a sorprender", engade Neto Roig, quen no entanto rexeita rotundamente "facer futurología" sobre cando podería reaparecer unha pandemia de dimensións equiparables á do SARS-CoV-2. "Aínda" non apareceu nada similar "e esperemos que tarde moito", apostila.

PREDICIR VIRUS INFORMÁTICOS E 'FAKE NEWS'
Máis aló do ámbito epidemiolóxico, Neto Roig afirma que este modelo matemático "seguramente se podería utilizar" noutros ámbitos aparte do epidemiolóxico. Aínda que non é o seu campo, ofrece a posibilidade de comprobar a propagación dos virus informáticos e, mesmo, as 'fake news' e os bulos, que se volveron especialmente comúns coa covid: "Iso tamén é unha especie de epidemia".

"Algunha vez que me preguntaron pois eu dicíalles que o medo se propaga máis rápido que os virus. Ou sexa, que tamén se pode modelizar o comportamento das grandes masas humanas", asegura este catedrático.

E é que, unha vez superado a "boca a boca" como método de propagación das noticias falsas, agora as redes sociais permiten unha difusión "moito máis rápida". En definitiva, aínda que é algo "moi complicado", predicir a evolución e o pico dunha 'fake news' é algo que tamén as matemáticas poderían lograr co obxectivo de, se así se quere, adoptar medidas de control. Disto mesmo ocúpase outro grupo do CITMaga.