O lobo ibérico, nin tantos nin tan feroces: "Vemos os ataques de cans como accidentes, pero demonizamos ao lobo"

Este xoves o Senado vivirá unha sesión especial que virará en torno ao lobo ibérico. O Partido Popular, con maioría na Cámara, convoca aos conselleiros de varias comunicades para falar dos problemas que teñen co lobo, tratando de armar unha fronte común, na liña das últimas políticas europeas, para rebaixar o nivel de protección do que goza esta especie, que a punto estivo de desaparecer no século pasado e á que agora acusan de ser unha ameaza para os gandeiros e para as contornas rurais. 

Non é nin moito menos unha discusión nova e Jesús Criado, membro da Asociación Medioambiental Grupo Lobo Galicia, xa a escoitou moitas veces e a conclusión é a mesma: o debate xerado en torno ao lobo en Galicia e noutros territorios é “irreal”. Todo isto ocorre no marco da existencia dunha declaración ratificada por España onde o lobo, dentro do Convenio de Berna, pertencía ao grupo de ‘Especies de fauna estritamente protexidas’. Con todo, esta categoría foi rebaixada polo Consello de Europa a un nivel de protección inferior para que as poboacións poidan ser “xestionadas”. 

Segundo Criado, estes cambios “non afectan as poboacións que habitan en España”, xa que aínda que a rebaixa supón que a especie deixa de estar incluída no Anexo II da citada norma e pasa ao Anexo III, que permite a súa xestión, en España os lobos forman parte da Listaxe de Especies Silvestres en Réxime de Protección Especial (LESPRE), de onde algunhas forzas políticas, como o Partido Popular, queren borrar ao lobo ibérico, medida á que, de momento, oponse o Goberno de España. 

En España, ademais, cabe mencionar que o lobo tivo historicamente dúas categorías segundo atopásese ao norte ou ao sur do Douro: ao sur do río eran unha especie para a que a súa conservación precisaba de “zonas especiais” e gozaba dunha maior protección; ao note, unha especie “cuxa recollida na natureza e explotación poden ser obxecto de medidas de xestión”. En todo caso, a protección xeral do lobo “prohibe dar morte, danar, molestar ou inquietar intencionadamente aos animais silvestres”, segundo fíxose constar na Lei 42/2007, de 13 de decembro, do Patrimonio Natural e da Biodiversidade.

Desde o Grupo Lobo Galicia teñen a seguridade de que as novas consideracións europeas non cambian para nada a situación do lobo en España, pero este cambio de postura non deixa de ser un mal indicio para os proteccionistas, que non compran a teoría de que resultan unha ameaza para os humanos. “O risco de ataque ás persoas é menor que o que poida supor calquera outra especie silvestre”, manifesta Criado, que puntualiza que o lobo, habitualmente, “rehúye o contacto co ser humano”, aínda que admite reportes de ataques do século pasado que hoxe “son moi complexos de verificar”. 

“Non existen noticias de ataques a humanos en Europa no que vai de século, si pola contra existen ataques documentados con final fatal de cans domésticos a persoas, isto último asumímolo como un accidente e ao lobo identificámolo como medo, debemos reflexionar sobre isto e deixar de demonizar ao lobo ibérico”, razoa Criado. 

CANTOS LOBOS HAI?

A experiencia do grupo Lobo Ibérico nos montes galegos deixa en cuestión as contas da administración galega realizadas entre 2021 e 2022, cando concluíu que na comunidade existen unhas 93 mandas reprodutoras. A plataforma é consciente das dificultades que entraña realizar este tipo de censos e chama a ser “prudentes” coas estimacións que se realizan, especialmente cando a Xunta falaba de mandas que contaban con preto dunha decena de individuos.

“Cremos que é moi probable que non se teña en conta a alta mortalidade natural e non natural do Canis lupus neses números que publican, no ‘censo’ nacional do antigo Icona asumíronse entre cinco ou sete lobos por grupo, un número medio que se aproxima máis á experiencia que temos en Grupo Lobo”, cuantifica a organización.
 

Os números da Xunta apoian a tese do Goberno de Galicia de que o lobo se atopa nun “estado de conservación favorable”, tese da que se desmarcan os grupos proteccionistas, que lembran que existen “ameazas futuras” ademais da “continua degradación da súa área de distribución coa instalación de plantacións masivas de eucaliptales e parque eólicos, cunha falta total de previsión na ordenación do territorio”. “Estamos a asistir a unha depredación do territorio galego, que afecta á viabilidade da nosa biodiversidade”, lamenta Criado. 
 

Noticias como a paralización de proxectos eólicos planeados en zonas de especial interese para a conservación do lobo ibérico son un paso na dirección correcta, pero en calquera caso aínda mínimo si temos en conta outros episodios como os incendios ou a “xestión humana intensiva” do territorio.

“Estamos a asistir a unha espiral de destrución de hábitats que afecta non só ao lobo, senón a toda a biodiversidade galega”, critica Criado, que non se aventura a predicir si a destrución dos hábitats está relacionado de maneira directa cun aumento de ataques ao gando, pero si considera que é momento de “mellorar nos sistemas de verificación e compensación de danos ao gandeiro e a implementación de medidas preventivas”. 

Na mesma liña, puntualiza que os últimos estudos sobre o lobo ibérico indican que está a perder diversidade xenética. Isto urxe a reformular as políticas en torno ao lobo ibérico para redistribuír as poboacións e garantir a supervivencia da especie. 

“É necesario ser prudentes e non apoiarnos para falar de estado favorable de conservación nunha estimación censal e que estima parcialmente a poboación ibérica de lobos, xa que só é un cálculo de lobos en Galicia”, insiste Criado. Ademais, cabe destacar que a de Galicia non é unha única poboación, senón que está en continuo movemento e as mandas pasan dun lado a outro das fronteiras de Asturias, Castela e León e Portugal, sen circunscribir a unha zona concreta. 

Neste punto, Criado resalta que, a pesar dos moitos estudos realizados, non hai consenso sobre os métodos censais. “Os lobos non entenden nin de fronteiras, nin de distribución espacial baseada en cuadrículas e é por esa mobilidade que posúen, baseada en defender un territorio, polo que é tan complexo realizar un número de aproximación, é imposible saber o número exacto de lobos nunha zona. A finalidade dos censos só é obter uns valores indicativos, que serán máis ou menos fiables dependendo do esforzo realizado”, explica.

“En calquera caso, en Galicia pasar de 90 a 93 grupos non pode ser considerada como unha evolución positiva, senón máis ben como un estancamento e para chegar a esa conclusión deberiamos tomar a poboación de lobos galega como única, que non o é, polo que, tendo en conta a poboación de lobos ibérica, os resultados non son nada optimistas e o lobo segue acantonado no noroeste peninsular”, conclúen desde o Grupo Lobo Galicia.

“Os ATAQUES SON A MENOS DO 1% DA CABANA”

Por todo isto, e considerando a realidade da especie, demandas como a do PPdeG para retirar ao lobo do LESPRE, esgrimindo os máis de 1.600 ataques que a Xunta, asegura, contáronse contra o gando en Galicia só o ano pasado, son vistas polos grupos conservacionistas con receo. Sen negar a evidencia dalgúns ataques, que poderían “#minimizar se se adoptan medidas de protección, e en Galicia a marxe de mellora é amplo”. Criado rebaixa o dano do lobo por baixo do 1% do total da cabana gandeira, sendo accidentes, enfermidades ou mal manexo as principais causas de mortalidade por encima dos ataques de animais salvaxes. 

“Debería ser totalmente asumible desde a administración a posta en marcha dun programa de educación ambiental, baseado na implementación de medidas preventivas, que axuden a minimizar estas perdas e poñan en valor ao lobo ibérico”, reflexiona Criado, á vez que precisa que o lobo ibérico está illado do resto de poboacións de lobo europeas.

“Para garantir a viabilidade futura do lobo ibérico e avanzar na súa conservación, son necesarias medidas globais para as poboacións de lobos españolas, é necesario un cumprimento estrito da lexislación actual e lembrar que sempre podemos acudir á utilización dos fondos europeos destinados a medidas preventivas, como peches, utilización de mastines e supervisión do gando”, abunda, descartando medidas como os controis poboacionais pois interpreta que será “unha volta atrás”, quedando probada a súa falta de efectividade e o seu efecto sobre o furtivismo, ademais de enviar unha mensaxe equivocada á poboación.
 

No entanto, Criado menciona as ferramentas que existen e que se aprobaron na Conferencia Sectorial de Medio Ambiente durante a redacción da “Estratexia para a xestión e conservación do lobo (Canis lupus) e a súa convivencia coas actividades do medio rural”, onde “se contemplan as medidas de intervencións e/ou extraccións selectivas de individuos e no seu anexo II o protocolo de actuación para dispor, autorización administrativa”, entre os que atopamos motivos para a súa aplicación como “evitar danos graves sobre o gando” ou a “ausencia doutra solución satisfactoria”, primando por encima de todo os “métodos preventivos e non letais”.

Territorios como Arzúa e O Pino alertaron recentemente dun aumento máis que significativo de ataques de lobo en explotacións gandeiras. A Xunta, como resposta, aumentou a partida en axudas para compensar aos afectados. 

Mentres atenden a demanda do sector primario, os colectivos conservacionistas, con moitas propostas no seu cartafol, esperan quenda para facer chegar as súas reivindicacións tanto a San Caetano como a Moncloa. “Abrir unha mesa de diálogo e que exista comunicación entre as administracións. Ese sería un bo comezo”, conclúe Criado.