Baile de cadeiras de brazos nas febles alcaldías galegas: máis dunha vintena de cambios a metade de lexislatura

Para o 17 de xuño de 2023 a maioría de municipios galegos tiñan xa un goberno establecido como resultado dos comicios celebrados en maio dese ano. Danse circunstancias extraordinarias, como a de Casto Caldelas, que non tivo gañador até novembro de 2023 ao ter que repetir as eleccións por un puñado de votos que deixaron no aire a alcaldía, pero no seu conxunto, con maior ou menor esforzo, as investiduras celebráronse sen sobresaltos. Os sobresaltos comezaron a chegar a partir do momento no que se repartiron os bastóns de mando e comezou o "xogo de tronos nas sombras", con alianzas rotas, ofertas pasado o prazo ou enfados que provocaron que máis dunha vintena de localidades galegas cambien de rexedor nos últimos dous anos. 

TRES MÁIS Á LISTA

Este luns a axenda informativa arrincou con dúas mocións de censura en cernes. A de Noia promete desbancar ao popular Santiago Freire, en minoría despois de que un dos seus edís saísese do grupo popular e que un acordo a catro bandas entre o citado non adscrito, Luís Alamancos Pampín, o PSOE, BNG e Marea de Noia, prometa acabar co seu mandato, que retén desde 2016, cando precisamente unha moción de censura levantouno ao cargo.

Máis complexa é a de Touro, onde Roberto Castro viuse "traizoado" polo que fóra o seu número dous, Darío Rey, agora no bando do non adscritos e asinante dun pacto co Partido Popular que devolvería aos conservadores á alcaldía, que perderon en 2023 polos votos dunha coalición encabezada por Movemento Veciñal, formación de Castro e Rei, e apoiada por Partido Galego e o BNG. 

O pano de fondo do acordo é o proxecto mineiro de Touro, clave no acordo para devolver ao PP á alcaldía, aínda que non a calquera prezo: o Concello terá que acudir nas causas contra a mina e non poderá asinar acordos cos promotores do plan mineiro, que terá que pasar en primeiro lugar polo escritorio de Rei antes de que se tome unha decisión sobre calquera asunto relacionado coa súa reapertura, tal e como especifica o acordo. 

A alianza é posible grazas ao fallo de Tribunal Constitucional, que se pronunciou en xuño para eliminar un parágrafo dun artigo da Lei Orgánica do Réxime Electoral Xeneral que permitía impedir unha moción de censura se dependía do voto dun concelleiro tránsfuga. Este feito permite o pacto en Touro, como tamén o fixo en Forcarei, onde se rexistrou a mediados de xullo unha moción de censura contra Verónica Pichel grazas aos votos do PP e dun exedil do PSOE, Rafael Fiestras. O cambio debería producir a finais de mes ou principios de agosto.

TRES ALCALDES EN MENOS DE DOUS ANOS

Estes son dous exemplos da fraxilidade dos acordos alcanzados hai xa dous anos nalgúns dos 313 municipios galegos. Déronse outras circunstancias neste tempo que obrigaron a un cambio de goberno que sufriron máis de 200.000 veciños. 

Algunhas delas tristes, como ocorreu en Lugo, onde aínda que Lara Méndez resultou gañadora nos comicios, o seu salto á política autonómica foi o motivo para o ascenso de Paula Alvarellos ao despacho principal do consistorio lucense. Por desgraza, Alvarellos faleceu o pasado 1 de marzo, como consecuencia dun infarto. A morte da mandataria, de 61 anos, forzou a Miguel Fernández Méndez a dar un paso á fronte. 

En Ou Irixio tamén viron como cambiaba o seu gobernante en até dúas ocasións. Rosa Dalama é a terceira en gobernar en cuestión de dous anos, pois o pasado xaneiro a socialista chegou ao poder a golpe de moción de censura, derrocando á independente Susana Iglesias que, tamén por medio dunha moción, arrebatara a alcaldía ao popular Manuel Cedeira en agosto de 2024, sendo esta a primeira en cristalizar en Galicia tras as eleccións de 2023. Un acordo entre PP e PSOE posibilitou que Dalama sexa a actual alcaldesa.

En Cambre tamén os haberá confundidos tras o baile de nomes dos últimos 24 meses, desde que Óscar García Patiño dimitiu e María Pan tomou o control do goberno municipal. O seu paso foi breve, pois renunciou e Unión por Cambre abandonou o bastón de mando, que caeu en mans da popular Diana Piñeiro.

Tamén en Outes e Viveiro tombouse aos gobernos xurdidos das urnas, sendo o Partido Popular o beneficiado nestes dous municipios, investindo a Francisco Calo en Outes co voto dun tránsfuga socialista expulsado por Ferraz e a Mariña Gueimunde no municipio lucense grazas aos votos de Por Viveiro, que terminaron con 22 anos de xestión socialista. En Muxía, en cambio, o independente Javier Sar foi o que desbancou aos socialistas da cadeira de brazos de mando, grazas á moción de censura que logrou pór de acordo a PP e BNG, feito que provocou a apertura dun expediente dos nacionalistas á edila Mercé Barrientos, que favoreceu o cambio de goberno.

DO CONCELLO Ao PARLAMENTO Ou SAN CAETANO

No entanto, no seu conxunto, os cambios nas alcaldías déronse ou ben porque así figuraba nos pactos ou porque correron as cadeiras de brazos ao despedir en rexedor que saíu vencedero o 28M. Un exemplo atopámolo en Vilalba, onde Elba Veleiro delegou en Marta Rouco para poder volver exercer como médica na localidade lucense. 

Outros cambios debéronse, como ocorreu con Lara Méndez, polas eleccións autonómicas de febreiro de 2024. Paradela viu como José Manuel Mato era remplazado por Montserrat Mulet, mentres que en Trabada foi Rubén García o que asumiu o cargo de Mayra García, que non chegou a ser parlamentaria, como lle ocorreu a Manuel Cuiña, logo de renunciar en Silleda tras dez anos de goberno, cedendo as rendas a Paula Fernández Pena, que no seu día fixera o propio con Cuiña para ir ao Senado a Madrid. 

Os veciños de Guntín viron como Rueda levaba á súa rexedora, María José Gómez, para concederlle a carteira de Medio Rural, dando a alternativa a Anxo Pérez na alcaldía. Ocorreu o mesmo na Estrada, con José López saíndo da Estrada e deixando paso a Gonzalo Louzao para tomar posesión como novo conselleiro de Cultura, Lingua e Xuventude.

Mención á parte merece Alfonso Villares. O exconselleiro de Mar, que dimitiu logo de coñecer a denuncia por presunta agresión sexual que presentou contra el a presentadora Pomba Lago, fora cabeza de lista polos populares en Cervo en maio de 2023, pero non chegou a tomar posesión, pois Alfonso Rueda o fichou para o seu equipo de goberno, onde permaneceu até xuño deste ano. Dores García foi a súa substitución no Concello de Cervo; Marta Villaverde na Consellería do Mar. 

O Valadouro, Ribas de Sil, Vilar de Santos, Caldas de Reis, Laxe ou Mondariz tamén sufriron cambios motivados por xubilacións, motivos de saúde ou dimisións en bloque. Atendendo ao pacto de goberno, O Bolo, Ramirás, O Carballiño ou Vilardevós hai acordos para que a alcaldía sexa rotatoria. 

AMEAZAS NAS CIDADES

A todos estes habería que engadir nomes propios como os de Inés Rey, que se someteu a unha moción de confianza que fixo tremer os cimentos do Pazo de María Pita, aínda que saíu vitoriosa dese ordago para aprobar as contas municipais. 

Tamén Goretti Sanmartín, alcaldesa de Santiago, podería entrar neste apartado, pois a fraxilidade do goberno compostelán débese, en gran medida, á crise do PSOE santiagués, con dous bandos enfrontados que tensan a corda con BNG e Compostela Aberta, que integran unha corporación local obrigada a pactar con socialistas e "rebotados" do PSdeG. O PP compostelán segue atento a como evoluciona a crise para expor, se cabe, unha moción de censura contra os nacionalistas. 

Outro que ten na ameaza dunha moción de censura a súa particular espada de Damocles é Gonzalo Pérez Jácome. O líder de Democracia Ourensá retén a alcaldía a pesar dos escándalos, as fracturas no seu partido, os desecuentros co PP e o enfado do resto da oposición, que con todo, e até hoxe, non foi quen de facer prosperar un acordo para sacar a Jácome do poder, ao que chegou coa promesa de acabar co Baltarismo pero grazas a un pacto co PP que permitiu aos populares perpetuar o seu dominio na Deputación de Ourense.