A fusión de concellos en Galicia: unha cuestión errada?

Aos catro ventos foi presentada a última fusión municipal en Galicia: Cerdedo-Cotobade. Os dous alcaldes dábanse a man simbólicamente mentres permanecían cada un ao carón do arroio que os separaba, arroio que tamén servía de límite entre os dous concellos pontevedreses. Era o 22 de setembro de 2016. Tres anos antes, o 6 de xuño de 2013, nacía o Concello de Oza-Cesuras na provincia da Coruña. Para a Xunta de Galicia esta era unha forma de tentar superar as dificultades económicas e axilizar servizos municipais en base aos posibles aforros para os veciños e veciñas. Por outra banda, a cuestión poboacional tamén se vería compensada coa fusión, porque as poboacións de entidades fusionadas pasarían a formar parte dunha nova entidade que podería brindar mellores prestacións, sobre todo no espazo rural. En tal caso, e co mapa comarcal aínda por definir ou consolidar, co eterno debate sobre o papel das deputacións provinciais e a duplicidade de funcións entre dúas ou máis entidades territoriais, a fusión municipal sería un debate máis sobre a visión territorial e a funcionalidade da mesma.

Os CONCELLOS: A favor Ou EN CONTRA?

A Federación Galega de Municipios e Provincias (#FEGAMP), preguntada sobre si a fusión é unha resposta realista ás necesidades dalgúns concellos, responde que desde as entidades municipais “prefírese a vía de mancomunar determinados servizos e así optimizar a súa xestión, facéndoa máis eficiente e abaratando custos”. A ese respecto, dous posibles candidatos a unha fusión serían os concellos de Alfoz e O Valadouro, ambos nun enclave xeográfico proclive a unha unión intermunicipal.
 

Ambos os municipios han tentando manter a súa “idiosincrasia” a pesar de compartir o Val do Ouro xunto a unha das parroquias de Foz. A idea non é nova, mesmo se creou en 2016 unha plataforma cidadá Plataforma Cidadá pola Fusión Alfoz-Valadouro que pouco tempo despois cesou na súa actividade. A día de hoxe ambas as municipalidades comparten servizos como a depuración de augas, punto limpo e escolas deportivas. Con todo, a cuestión pola cal non se fusionaron é a posibilidade de perder o acceso a subvencións ligadas ao número de habitantes.

Outra posibilidade era a unión Santiago de Compostela-Teo, cuestión que a alcaldesa de Teo, Lucía Calvo, deixa clara: “si a compartir servizos pero non á fusión, mesmo no seu momento propuxemos estender unha das liñas de buses que unen os dous municipios pero a resposta negativa do goberno local de Santiago impediu esta ampliación”.

A disparidade ideolóxica entre municipios pode influír? Pode ser, pero se deron casos en que dous municipios “fusionables” son gobernados pola mesma forza política e non se deu ese paso decisivo. Exemplo diso tamén foron Alfoz e O Valadouro, durante tempo gobernados ambos polo PSOE sen que isto motivase a unificación territorial. Por outra banda, a FEGAMP insiste en que “nos últimos tempos só producíronse dúas fusións, e iso que existiron incentivos económicos por parte da Xunta de Galicia. A realidade segue mostrando que en Galicia seguimos tendo un sentimento propio”.

NON ES UNHA PANACEA

Aínda que nalgúns casos a fusión pode traer consigo unha melloría na atención cidadá cun maior número de funcionarios, se os custos municipais son absorbidos de tal maneira que deixan de supor unha carga elevada para os veciños e veciñas, tamén é certo que a ampliación territorial pode supor unha barreira para o desenvolvemento humano, económico e social dos concellos fusionados.

Como se apuntaba anteriormente, o acceso a subvencións pode ver dificultado segundo o padrón de habitantes da nova entidade municipal. E é que máis territorio non implica máis inxeccións de diñeiro público. Fusionar dous municipios de ampla extensión e baixa densidade poboacional con núcleos de poboación moi dispersos aumentaría a dificultade de cubrir as necesidades de devanditos núcleos. Por outra banda, os concellos máis pequenos (cun número de habitantes baixo) adoitan recibir subvencións específicas para fomentar o desenvolvemento local e a mellora de infraestruturas. Ao fusionar, poderían perder estas axudas deseñadas para atender as súas particularidades. No caso de sumar moitos máis habitantes, pola contra, podería acceder a subvencións máis substanciosas e amplas.

É esencial garantir que os novos concellos fusionados non só manteñan, senón que tamén amplíen o acceso a fondos que lles permitan seguir desenvolvendo as súas comunidades. Isto podería implicar a creación de novos programas de subvencións que recoñezan as particularidades dos municipios fusionados e as súas necesidades específicas.

E aínda así, ante os desafíos que representa a fusión, o presidente Rueda incidiu nela pero apelando á “voluntariedad” da mesma. "O que queremos é dalo a coñecer (o informe sobre fusión) e que se xere debate, desde a tranquilidade fundamental a todo o mundo de que non irá adiante ningunha fusión que non sexa voluntaria. Pero falar das súas vantaxes e inconvenientes, que non nego que tamén os puidese haber, creo que é o que temos que facer, non tería ningún sentido negar a falar do tema", declaraba o presidente da Xunta.

A voz dos veciños e veciñas tamén conta e neste caso estariamos, nalgúns casos, ante un distanciamento da función pública municipal con respecto ás persoas. Os pequenos municipios teñen a vantaxe dunha maior proximidade dos seus servizos fronte á distancia que se pode orixinar ante unha ampliación territorial e a consecuente dificultade de acceso.

Aínda que o goberno galego ha mostrado máis dunha vez o seu interese en poder fusionar concellos como solución a determinadas cuestións, a FEGAMP pola súa banda responde que “a actual presidencia non manifestou ningún interese ou proposta de fusión municipal”. É máis, consideran que entre os concellos galegos o interese é escaso ou nulo. E a isto débese engadir a reformulación das políticas autonómicas destinadas á atención aos concellos e as súas problemáticas, un proceso a longo prazo.