Fran Quiroga, investigador: “Gañamos unha batalla a Altri, o reencantamiento co noso territorio”

Existe unha necesidade de transmitir á gran maioría que esta é capaz de gobernar por si mesma os grandes espazos naturais, ademais, tamén está capacitada para decidir sobre aquilo que lle preocupa ou lle molesta en canto á relación co territorio. Resumindo, a xente si ten capacidade de gobernar territorios para sacar proveito sen danalo, para crear novas formas de expresión e evitar así que eses espazos naturais degrádense por culpa de accións interesadas que non pensan a longo prazo ou que ven o rural e os espazos abertos como simples áreas de extracción. En relación a isto último nace o que se denominou “greenwashing”, crear unha serie de accións teoricamente beneficiosas para o medio ambiente pero que non pasan de ser unha “pantalla”, segundo movementos ambientalistas e persoas involucradas na defensa do medio natural. Este fenómeno parece ser a resposta tanto de corporacións e gobernos favorables ás mesmas ante as protestas do movemento ambientalista en xeral. A contrarrespuesta a este efecto é que a cidadanía, sobre todo a máis próxima ao territorio, sexa quen poida decidir sobre que, como e onde se pode explotar un territorio. É dicir, que a gobernanza dos espazos estea en mans das persoas que viven en ou dun territorio.

ARTE, GOBERNANZA E TERRITORIO

Que relación gardan a arte, a gobernanza e o territorio? A gobernanza do territorio pódese expresar tamén a través da arte, “porque a arte permite a implicación dos habitantes” e estes son capaces de crear novos métodos de uso racional do terreo. Así o expresan os diferentes autores recompilados no libro Agenciamientos Ecolóxicos. Arte e gobernanza na era da crise climática, coordinado por Fran Quiroga e que buscan novas vías de desenvolvemento para o rural grazas á gran variedade de posibilidades que este ofrece. 

A gobernanza dos territorios, conclúen os autores, pasa por unha democracia aberta e participativa. Desta forma, implícase a todos os axentes involucrados no traballo diario relacionado co terreo e a súa explotación. Mediante a participación colectiva crearase un maior número de fórmulas capaces de crear máis oportunidades que axuden a asentar xente nun espaciou. Este asentamento deseñaríase cunha visión a longo prazo, permitindo a explotación do terreo mediante cultivos, gandaría en extensivo, bosque e mesmo aproveitando a biodiversidade. “Todo isto pensando máis aló de actividades de extracción”.

Garda isto relación coa intención de asentar Altri en Palas de Rei? En parte si, asegura Quiroga, quen sinala que as manifestacións contra a instalación da celulosa son unha mostra de como a arte (a manifestación coas súas performances, disfraces e pancartas) pode ser un elemento de disenso ante o que unha parte da poboación considera nocivo ou contrario aos desexos dunha parte da poboación e, mesmo, contra a integridade do propio terreo e o seu futuro. “Gañamos unha batalla no tema Altri e é que nos habemos reencantado co territorio”, é dicir, houbo un reencontro co territorio, cos valores que garda (culturais, antropolóxicos, naturais e tamén económicos).

O PENSAMENTO UTILITARIO FRONTE A OUTRAS ALTERNATIVAS

Unha das autoras convocadas no libro é a finlandesa Elisa Aaltola, quen fala dun pensamento utilitario do terreo. Trátase dun pensamento que ve o terreo como unha fonte de materias que se deben extraer ou explotar. En contraposición está o pensamento a longo prazo e que tece unións co terreo, o que ve outras actividades capaces de gardar e preservar o terreo sen que supoña unha perda de valor do mesmo. 

Un exemplo para Quiroga e demais autores é o monte en man común ou monte veciñal, figura que pervive en Galicia e norte de Portugal. “Galicia debería liderar o exemplo dos montes veciñais en Europa”. Isto último sen caer na nostalxia dun “pasado mellor”, ao revés, trátase de aprender novas fórmulas de traballo. Unha é a multifuncionalidad do terreo, a gama de posibilidades que ofrece: terreo mosaico. Explotacións gandeiras, agrarias, industrias ligadas ás mesmas, posibilidades turísticas do espazo e a conservación do patrimonio.

Nada do anterior está rifado con propostas de futuro e de mellora na calidade de vida. Pola contra, segundo os autores, o pensamento tecnócrata, aquel que guía unha explotación unívoca do espazo (macrogranjas, eucaliptización, minería e outros) acaban destruíndo tanto a biodiversidade como a diversidade cultural, laboral e de aproveitamento que deixan as persoas que habitan un contorno. 

Nese sentido, o minifundismo, moitas veces sinalado como unha fonte de pobreza, serviu máis dunha vez para permitir, aínda que fose en modo subsistencia, a vida en lugares onde o ser humano diversificaba os cultivos e permitía unha diversidade aínda maior de especies. Incluso as relacións humanas eran moitas veces solidarias o que creaba comunidades tanto no social como no laboral. 

O obxectivo tanto do libro como dos autores e autoras, é demostrar que existen outras actuacións sobre o terreo capaces de sustentar comunidades dentro dun contexto de desenvolvemento e progreso. Nese sentido quérese advertir de que o actual abandono do rural pode implicar non só a falta de terreos cultivados senón tamén a “cesión” do aproveitamento do solo a mans con intereses moi distintos aos que serían os aproveitamentos agrarios, gandeiros, paisaxísticos, turísticos e outras posibilidades.