O sorriso de Sísifo

Non hai deus, cancro ou traxedia que poida apagar a calor dese sorriso

O público encheu o Teatro Principal de Santiago este sábado para ver a película L'étranger / O Estranxeiro. Non é de estrañar.  

A novela de Albert Camus é a obra máis popular do existencialismo e, din, unha das obras cumes da literatura.
 

O existencialismo é unha corrente filosófica identificada coa bohemia. Poucas cousas hai máis bohemias que refuxiar da borrasca compostelá no Cineuropa.

A requintada película de François Ozon é, na miña humilde opinión, unha interpretación errónea da obra de Sartre. Erra porque presenta ao protagonista como unha especie de rebelde, de heroe romántico. 

Se Meursault fose un heroe, O Estranxeiro sería unha novela menor, adolescente. Quizais a súa popularidade proveña, precisamente, desta interpretación romántica. 

Humildemente, creo que é unha visión superficial  que, sen querelo, oculta o potencial revolucionario das ideas de Camus e doutros existencialistas, como a súa Jean Paul Sartre. 

Se lle ofrecen un ascenso na metrópolis, Meursault renuncia. Se unha fermosa muller pídelle casar, Meursault accede con desgana. Se a súa nai morre, Meursault dúbida se foi onte ou hoxe. De que serve amar, progresar no traballo se ao final todo depende do azar e espéranos a morte? 

Meursault comprende do absurdo da súa existencia e da nosa, que non é pouco, pero queda a medio camiño, é incapaz de enfrontar a ese abismo. Non é un heroe, é outra vítima máis. Unha vítima que non se autoengana, pero vítima á fin e ao cabo. 
 

Un personaxe polo que sentir mágoa porque, sagaz, non traga coas mentiras impostas para beneficio dalgúns -a relixión, o traballo asalariado, o matrimonio- pero cuxa única resposta a estas imposicións é pasar de todo. No canto de enfrontar na medida das súas posibilidades ao sinsentido, malgasta o seu tempo á deriva ata que, inevitablemente, afúndese ante a primeira tempestade.

Camus non escribía tratados filosóficos. Expresou a súa forma de ver o mundo en ciclos de novelas. Para descubrir a súa receita contra o absurdo, o autoengano da relixión ou o nihilismo, hai que seguir lendo. 

Na Peste, a seguinte obra deste ciclo de Camus, vemos como diferentes personaxes se enfrontan ao absurdo dunha epidemia que diezma Orán. Aquela caprichosa epidemia, como o foi nosa covid, mata a uns e perdoa a outros.

Ante a traxedia, ante a azarosa calamidade, algúns se refuxian en deus, outros nun idealismo secular, moitos no traballo, hainos tamén que tentan sacar rédito, algúns, os menos, refúxianse nas pequenas tarefas e na resistencia continúa. 

Os deuses condenáronnos a empuxar unha pedra até a morte, pero nada nos impide que, mentres carrexamos o peso, a enfermidade, poidamos seguir loitando, rebelándonos, axudando aos demais e, mesmo, ser felices a intres 

Ninguén triunfa por completo, porque o absurdo, o azar, a enfermidade, a vellez e a morte son e serán invencibles. Con todo, hai un personaxe, o doutor Bernard Rieux, que é capaz de enfrontar ao absurdo sen mentir a si mesmo e aos demais. 

Loita contra a peste axudando a outros simplemente porque é o que debe facer, sen crer nun triunfo final, nun mundo ideal ou nunha orde divina; todos eles entelequias.

Se hai algo parecido a un heroe, un modelo a seguir, na obra de Camus, o cal é moi discutible; ese sería Rieux, nunca Meursault. 
 

Porque os deuses poden que nos condenaron a empuxar unha pedra costa arriba até o final dos nosos días, pero nada nos impide que, mentres carrexamos o peso, a enfermidade, o sen sentido; poidamos seguir loitando, rebelándonos, axudando aos demais e, mesmo, ser felices a intres facéndoo. 

Porque, como detallou Camus no mito de Sísifo, se miramos de cerca, veremos que ás veces Sísifo sorrí e non hai deus, cancro ou traxedia que poida apagar a calor dese sorriso, por moi fugaz que sexa.