Ana Lena Rivera presenta 'A casa de hóspedes': "A Coruña é o inicio de todo; son escritora pola Coruña"

Esta semana toca A Coruña para presentar ‘A casa de hóspedes’. Que reaccións estás a atoparche entre os lectores? 

A reacción está a ser marabillosa. Primeiro, porque desde que saíu o libro, a primeira semana de setembro, lanzáronse en masa por el, entendo que é por mérito dos anteriores, que xa hai lectores que me esperan. Os comentarios, as críticas, as recomendacións… a verdade é que á xente está a tocarlle o corazón. Están a atopar a historia das súas propias familias en ‘A Casa de hóspedes’. E, para min, é unha satisfacción tremenda as cousas que me contan: “Atopeime a min yaya”, “Atopeime ao meu pai”, “É o meu avó”, “É a miña avoa”... É impresionante.

A ti, historicamente, A Coruña tróuxoche moita sorte. No seu momento fuches galardoada co premio Torrente Ballester da Deputación da Coruña. Agora xa tes moito máis callo, pero supoño que naquel momento, cando estabas a empezar, supuxo toda unha lombeirada para ti…

A Coruña supúxoo todo. Supuxo o inicio de todo. Antes traballaba nunha multinacional e levaba moitos anos querendo dedicarme á escritura, formándome con cursos e demais. Houbo un momento da miña vida no que as circunstancias fixeron que puidese parar dous anos, a ver se conseguía poder dedicarme profesionalmente á escritura. Durante eses dous anos eu tiña unha novela escrita, escribín unha segunda, fixen de todo: contactando coas editoriais, contactando con axencias, presentándome a concursos… E deses dous anos, os primeiros 18 meses, silencio absoluto. Chegaba algún non, outros non respondían. Ata que chegou o Torrente Ballester, e a partir de aí chegou todo. Ou sexa, se estou hoxe sendo escritora e estamos aquí con esta nova novela, seis libros despois, é grazas á Coruña. Para min é o inicio. Son escritora pola Coruña.

En calquera caso, evolucionaches moitísimo como autora desde aquela ‘O que calan os mortos’. Que che motivou a dar este xiro, especialmente no argumental, e lanzarche neste caso a unha novela talvez máis dentro da categoría de novela histórica? 

Empecei coa novela policíaca, que me segue gustando moito e encántame lela nas viaxes. Pero tiña aí un propósito persoal de dar voz a todas esas historias que escoitara sobre todo na miña infancia e durante a miña vida adulta tamén, sobre as xeracións que naceron na primeira metade do século XX. Estas, que foron ao final as nosas avoas, as nosas nais, ás que lles tocaron os tempos máis convulsos, segundo din os historiadores, da historia da humanidade, de como saíron adiante ,e sobre todo, de como sacaron adiante aos seus. Quería darlles voz, porque eu tiven a sorte de coñecer moitísimas desas historias reais por tradición oral.

Nos meus libros, aínda que son ficción histórica, as vivencias dos personaxes son reais. Todo está baseado en feitos reais, polo que chegou un momento onde a novidade policiaca non me daba. De feito, tentei escribir unha cuarta novela policiaca na que puidese recoller isto, facendo unha investigación histórica, e non encaixaba. Iso non quedaba ben. E díxenme: “Pois xa está. Se deixei o traballo para dedicarme a escribir, creo que podo facer este cambio de xénero para poder contar isto que agora as tripas están a pedirme que conte”. E, a verdade, é que os lectores non só acompañáronme, senón que creceron e fóronse unindo moitísimos máis. E aquí estamos, falando dos nosos, das nosas familias, deses exemplos de resiliencia e aceptación, deses que nos trouxeron até aquí, ao final.
 

"SON As MULLERES QUE NON ENCAIXABAN NA FOTO"

Porque defines o libro como unha historia de “mulleres que nunca pretenderon ser heroínas, pero que non quedou máis remedio que converter a súa dor en forza”. Supoño que non será algo particular dun só territorio, pero creo que en Galicia en particular é un relato no que se poden identificar moitas nais e avoas, que ante a ausencia en moitas ocasións non quedou máis remedio que tirar cara a adiante contra todo e contra todos.

Totalmente. Aquí hai unha casa de hóspedes, con cinco mulleres coas súas casuísticas, pero o que hai detrás, o tema de transfondo, son todas estas mulleres que non encaixaban na foto que a sociedade facía da familia da época. Chega un punto que o marido é o encargado de saír a gañar o pan para os fillos e a muller está en casa coidando dos seus. E quedan fose todas as viúvas despois da guerra, dos dous bandos, con sete, con oito, con nove fillos, as nais solteiras, aínda que fose produto dunha violación, desprezadas pola sociedade, as adopcións, que se mantiñan no máis absoluto dos segredos mesmo para o adoptado, as mulleres que casaron e un bo día, igual cos fillos aínda pequenos, o marido foise a por tabaco e non volveu… Falamos de momentos en que a muller non tiña acceso a moitos postos de traballo, non tiñan a formación. Agora si coa lei de equidad salarial, pero entón, en calquera convenio, o salario da muller era visiblemente máis baixo. 

Entón, contra vento e marea, estas mulleres, que puideron ser a avoa de calquera, fixérono todo por sacar a eses fillos adiante, e estamos aquí grazas a elas. O máis duro destas historias é que elas non só non recibiron recoñecemento algún, senón que recibían o desprezo, o rexeitamento, e, no mellor dos casos, mágoa e compaixón, pero compaixón da mala.

Imos deternos en Elvira e Ángela -ou Casilda, non sei moi ben como chamala-, os dous grandes nomes desta historia. De onde nacen? Porque imaxino que se compoñen de moitas historias e persoas… 

Son personaxes que non existiron como tal, pero si todo o que lles ocorre. Son historias reais, e moitas delas escoitadas na infancia, no hostal que os meus tíos tiñan en Madrid. Son asturiana, pero todos os anos pasabamos dúas semanas con eles en Madrid. E aí escoitábanse historias de xente de todos os puntos de España, porque naquela época os hóspedes non eran como agora, moitos deles levaban anos e anos parando alí.

E alí falábase moito, falábase con eles, falábase a nai da miña tía, que daquela tiña máis de 90 anos, e contábanse, sobre toda a xente que pasara polo hostal, con historias de todo tipo, moitas delas están reflectidas alí. Logo tamén hai vivencias familiares dos meus antepasados; outras escoitadas noutros lugares. Por todo iso os lectores recoñécenas e nalgún momento da novela ven neses personaxes aos seus avós. 

E en que personaxe podemos recoñecer máis a Ana? Supoño que Caridade, a encargada de darlles voz a todas.

Ela é a narradora, que ten 80 anos, e estao narrando desde 2025 algo que arrinca en 1936, cando ela aínda non nacera. Caridade é moi especial para min, porque é ela mesma a que valora, como se comportaron entón, como ela mesma tiña unha actitude ante, por exemplo, a homosexualidade, a que agora, pensa nos seus netos e di que antes o non se vían as cousas así. Ou conta cando na posguerra a nai facía a tortilla de patacas e si non tiña ovos facíaa con pataca e fariña de garavanzos, e cando lle dá esa receita á súa neta vegana parecíalle o mellor do mundo. Ela ve reflectido ese cambio, porque ás veces non nos damos conta de que a xeración que hoxe ten 80 ou 90 anos, como cambiou o mundo para eles, como cambiou a nosa sociedade e as nosas circunstancias, a abundancia que temos hoxe, desde cando eles naceron na posguerra até o que están a vivir hoxe.

Fas ademais unha viaxe ao pasado como nos tes afeitos para ambientar a novela. Neste percorrido temporal salientas especialmente eses segredos e esas voces silenciadas pola ditadura. É estraño pensar que, tendo isto tan presente, parece que cada vez hai máis voces que afirman estrañar eses momentos e sosteñen que así se vivía mellor…

O curioso é que os que o estrañan adoitan ser as persoas que non o viviron. É a xente máis nova que, supoño, ten unha imaxe idealizada dunha época que foi tan dura que xustamente os que a viviron non querían, querían algo mellor para nós e conseguírono, conseguiron unha sociedade moito mellor. Acórdome perfectamente que me dicían: “Estuda, vaiche á universidade, se independente economicamente”. Eellos querían a paz, estaban fartos e canto querían era vivir en paz. Por iso, creo que cando o Golpe de estado do 23-F todos sentiron medo. Sempre hai excepcións e nalgunhas casas alegraríanse, pero a maioría das familias pensaba o que pensaba, o que sentiron foi medo de que todo volvese empezar. 

Entón, se eles procuraron que nós vivísemos en paz, en abundancia, cunha prosperidade que eles non coñeceron até os anos 60, non creo que sentisen moi orgullosos de ver hoxe a algúns dos seus bisnietos. Na novela non hai política, non hai bandos, non vai diso. Iso desvirtuaría totalmente a vivencia destas familias normais que non tiveron ningún tipo de implicación nin de capacidade de decisión, pero ás que lles tocou o que lles tocou e tiveron que adaptar. 

PRONTO NAS PANTALLAS?

Na novela falas tamén de como as decisións persoais son capaces de afectarnos no presente, pero tamén xeracionalmente. Non fai moito, discutía cuns amigos sobre a teoría de que todos estamos a unha distancia de dúas malas decisións do arroio, e mesmo son decisións que en ocasións se escapan ao noso control, que dependen de terceiros. Corrigeme se me equivoco, pero ten moito diso esta novela.

Si, e estou convencida de que cando un toma decisións cruciais para a súa vida, moitas veces non se dá conta de que as está tomando. Outras, coas que nos tiramos semanas preocupadísimos e sen durmir, logo en realidade non teñen tanta importancia. É inevitable que carguemos coas decisións e coas vivencias dos anteriores. Porque, aínda que sexa a través do silencio, dalgunha forma traspasáronnolas, e canto máis silencio máis se transfire. Os psiquiatras modernos falan moito do trauma e de cando non se pode falar diso, polo “iso non o contes”, “iso non é verdade” ou “che pode arruinar a vida”. Ese silencio é o que causa o trauma. E ese neno mañá será pai e resulta inevitable que non lle pase ese trauma de forma inconsciente ao fillo, porque o leva dentro. E cada un dá o que ten dentro. 

Polo seu percorrido, cos personaxes e vendo a evolución das familias, podería ser interesante unha adaptación da novela en formato serie ou podería dar para unha película con varias entregas. Xa che sondaron cunha idea parecida?

Con varios libros! Pero sempre termina a cousa no mesmo punto. Tentárono varias produtoras e o tema é que son novelas moi extensas no tempo. Esta é a máis curta e son máis de 40 anos de historia. Todo iso encarece os custos de produción e agora hai tantísima produción de series, tanta demanda…

Que non nos sorprenda entón se vemos o teu nome un día nun título de crédito.

Oxalá! E eu feliz. A cantas máis persoas póidalles chegar esta historia e máis persoas poidan sentir identificadas e poidan mirar atrás ao pasado con orgullo. Fixeron o que puideron e fagan o que fagan, hoxe estamos aquí e grazas a eles. Canto máis xente póidao sentir, pois máis feliz serei.

Vas practicamente a novela por ano. É inevitable preguntarche se xa tes algo no forno para o ano que vén. 

Teño nubes encima da miña cabeza con moitas ideas que tento apuntar, porque sempre teño medo de que se me escapen e moitas se me van. Para o ano que vén non, adoito ir cada dous anos. É verdade que nesta foi ano e medio, porque se xuntaron os astros, eu fun moi rápido, o proceso editorial foi moi rápido, había posibilidade de lanzala e saíu. Pero imos, o normal é que saian cada dous anos.