Traballadores afiliados cada vez máis vellos e outros desafíos para a loita sindical en España e Europa

Os traballadores celebran o primeiro de maio no marco dunha crise económica e social pola pandemia que disparou o paro e agravou a xa asfixiante precariedade. 

A pesar dos seus problemas, os asalariados non están a se apoiar máis nos sindicatos, pois España é o país europeo con menos porcentaxe de afiliados. Por que? 

O secretario xeral de CCOO, Unai Xordo, e o de UXT, Pepe Álvarez, ao comezo da rolda de prensa polo 1 de Maio.  

O movemento sindical está nas súas horas máis baixas. "Aínda que a brecha existente entre a sindicalización dos traballadores novos e maiores non é nova, a cifra de persoas mozas que accederon a un sindicato ha retrocedido nos últimos anos na maioría dos países europeos. A idade media de os afiliados está a crecer e supera á dos traballadores asalariados en xeral", relata a Fundación Primeiro de Maio no informe 'Un futuro sombrío: a afiliación sindical en Europa desde o ano 2000'. 

FUNDACIÓN PRIMEIRO DE MAIO

Segundo o gráfico, a afiliación neses vinte países --incluíndo España-- pasou  de 40,2 millóns en 2000 a 36,1 millóns en 2016. É dicir,  contraeuse unha taxa media do -0,7% anual no conxunto do período, pero cun retroceso lixeiramente superior do- 0,8% nos anos máis recentes. 

Ao mirar país por país, pódese observar que España é dos Estados onde o movemento sindical ha sufrido unha maior caída --comparando o período 2000-2009 co de 2010-2017--.  O maior esborralle rexístrase en Eslovenia (-7,6%), seguido de outros dous países de ECO, Estonia (-6,0%) e Eslovaquia (-4,9%). A taxa tamén se achega ao cinco por cento en Portugal (-4,8%).  Séguelle Croacia (-4,0%), República Checa (-3,6%), España (-3,6%), Letonia (-3,3%), Lituania (-3,2%), Chipre (-2,6%), Irlanda (-2,5%), Bulgaria (-2,2%) e Países Baixos (-2,1%). 

Entre os Estados que rexistran caídas pronunciadas, España é o único país de gran tamaño.  É dicir, o ritmo de caída tende por tanto a ser superior nos países máis pequenos, é dicir, aqueles cuxo número de afiliados é inferior ao millón. 

O FUTURO DOS SINDICATOS

Hai catro escenarios posibles en relación co futuro dos sindicatos, segundo apunta o profesor neerlandés Jelle Visser. Trátase de situacións que non son excluíntes, estanse

producindo simultaneamente, aínda que en grao diferente segundo o ámbito profesional,

a industria ou o país europeo.

.

O primeiro escenario é que o envellecemento dos sindicatos sexa como un funeral: están a camiñar cara á extinción co respaldo das tendencias sociais actuais. Isto supoñería un futuro sen sindicatos e a perda final de relevancia destes como forma organizada de voz e representación colectiva. 

O segundo escenario baséase nun contexto en que os sindicatos cada vez parecen menos atractivos "para os de fóra", representando só os intereses e necesidades de "os de dentro". Así, os sindicatos acaban aferrándose ao poder e particularmente, ao sector púbico, estando ausentes en industrias novas. Este contexto xustifica que en España cada vez haxa máis sindicatos dedicados a profesións concretas, xa que moitos profesionais xa non senten amparados polas grandes organizacións obreiras españolas, como UXT ou CC.OO. 

Un terceiro escenario consiste na substitución das formas actuais de sindicalismo por outros tipo de representación colectiva,  baseada na lexislación, promovida por iniciativas empresariais, ou ben derivada de movementos de base. "A eficacia e sustentabilidade destas alternativas está por ver", explican no informe da Fundación Primeiro de Maio. 

O último escenario expón que os sindicatos evolucionen como organizacións que aprenden”, os sindicatos son capaces de re-empoderamento, renovación ou revitalización a través do desenvolvemento de estratexias innovadoras ou o redescubrimiento dalgunhas antigas . Isto supoñería que os sindicatos contan con o potencial necesario para investir a actual tendencia na afiliación e seguir sendo un poder compensatorio tanto no mercado laboral como na sociedade. 

A EVOLUCIÓN DOS DOUS GRANDES SINDICATOS ESPAÑOIS

No libro 'Historia e política: Ideas, procesos e movementos sociais', de o catedrático de Historia Contemporánea Manuel Redero San Román, analízase a evolución dos dous principais sindicatos de España, Comisións Obreiras (CCOO) e Unión Xeral de Traballadores (UXT), desde o fin do franquismo. O autor identificou xa en 2008 unha feito clave que explica a perda de popularidade destas organizacións obreiras: pasaron da mobilización á xestión. 

Segundo relata Redero, Comisións Obreiras (CC.OO), a organización de maior implantación social na loita antifranquista, adquiriu un gran protagonismo nos meses posteriores á morte de Franco, aínda que non logrou impoñer o seu proxecto de construír unha central sindical unitaria na que estivesen representados todos os traballadores.

Entón entrou en xogo a Unión Xeral de Traballadores (UXT), que volveu recuperar forza, creando un escenario de dualidade e politización entre os dous sindicatos. A loita sindical foise desenvolvendo, á vez que o modelo autoritario de relacións laborais da ditadura era substituído por outro de carácter democrático. 

 Os sindicatos, en especial a UXT, exploraron desde 1979 a vía da concertación social e dos pactos neocorporativos, pero segundo Redero, en 1986 dita vía quedou abandonada. "Emprenderon a partir de entón unha estratexia unitaria, moi politizada, que estaba destinada a lograr importantes reivindicacións sociais e un cambio na política económica e que xerou unha gran conflitividade", afirma. 

Con todo, o pulso que os sindicatos non puideron gañar ao Goberno terminou por levalos a un terreo no que a xestión dos intereses dos traballadores no marco do Estado do Benestar acabou por predominar sobre as cuestións de maior dimensión político-ideolóxica.

Con este contexto, a porcentaxe de afiliación sindical en España retrocede ano tras ano. En 2019, non chegaba ao 13,5% da poboación traballadora , marcando a porcentaxe máis baixa da UE. Morreu o movemento sindical en España?  Causas sociolóxicas como o aumento dos traballadores de servizos cualificados ou a forte adscrición ideolóxica que algúns rexeitan, poden estar a contribuír á extinción. "Adaptarse ou morrer", dicía Darwin. Tomen nota.