Dicía o polifacético escritor británico John Ruskin: “Creo que a primeira proba dun home verdadeiramente grande é a súa humildade”. Así se podería definir, entre outras moitas cousas, a Pepe Mujica, expresidente de Uruguai, que falecía este luns despois dunha cruel enfermidade que el anunciara facía uns meses e que tiña asumido que se estendeu e non tiña solución. Non quixo máis tratamentos, senón deixar levar até a hora da súa partida, na súa humilde casa, lugar de peregrinación de tantas e tantas personalidades e xente anónima que o visitaban para falar con el, un humanista que se fixo, así mesmo, tras unha mocidade moi intensa e movida.

José (Pepe) Mujica, como lle gustaba que lle chamasen, foi presidente de Uruguai do 2010 ao 2015. Desde os seus primeiros meses, marcou cales ían ser os obxectivos do seu goberno: resolver problemas que afectan as persoas. Iso valeulle que lle chamasen “o presidente máis pobre do mundo”, pola súa sinxeleza: non cambiou de casa (humilde) e doaba gran parte do seu salario. Dicía que podía vivir con menos diñeiro, que non necesitaba máis. A pesar do seu status, continuou utilizando o seu vello Volkswagen, o famoso “escaravello” celeste comprado en 1987, que todo o mundo coñecía e que se converteu en todo un símbolo político, como a súa persoa.

Mujica foi un claro exemplo de evolución, transformación persoal e política. Nos anos 60 participou na fundación do Movemento de Liberación Nacional-Tupamaros (MLN-T), considerada unha guerrilla urbana de esquerdas que buscou tomar o poder polas armas. Neses anos foi capturado catro veces e pasou un total de 14 anos en prisión. As condicións nas que estivo non foron as mellores: unha cela de moi poucos metros, sufrindo torturas diarias, sendo trasladado dun lugar a outro. Pasouse a metade da condena sen un só libro nin ningunha fonte de información: só na cela, sen visitas. Mujica contou en varias entrevistas que, debido á soidade e para non perder a cabeza, adoptou a misantropía: “falar consigo mesmo para non perder a cabeza”.

En 1985, coa chegada da democracia no seu país, foi liberado. Ese día, segundo explicaba, foi o máis feliz da súa vida. Sen dúbida, a presidencia de Pepe Mujica foi das que non se esquecen, deixando pegada, e sobre todo demostrou que gobernar con pragmatismo (máis que ideoloxía) é posible. Impulsou reformas legais e sociais: despenalización do aborto, recoñecemento do matrimonio entre parellas do mesmo sexo e a legalización da marihuana, porque segundo el era a maneira de loitar contra os trapicheos dos narcotraficantes. Que lle diferencia doutros líderes políticos de Latinoamérica? Entre outras cousas, que nunca foi acusado de corrupción durante o seu mandato.

Pepe Mujica adoitaba dicir que era un vello “medio tolo, porque filosóficamente son estoico, pola miña maneira de vivir e os valores que defendo. E iso non encaixa no mundo de hoxe”. Era un filósofo que repetía moitas veces que a política prescindiu da filosofía, e iso non era bo. O seu liderado estivo marcado por un enfoque nos dereitos humanos, a xustiza social e a sustentabilidade. Mujica dicía algo que deberían aprender moitos políticos, mesmo algúns que se din moi de esquerdas e que falan marabillas del, pero que non aplican a súa filosofía: “A política non é un pasatempo, non é unha profesión para vivir dela, é unha paixón co soño de tentar construír un futuro social mellor; aos que lles gusta a prata, ben lonxe da política". Non eran palabras de face á galería, senón que practicaba o que dicía. O exemplo é a mellor arma para convencer á xente do que se predica. Para el, “triunfar na vida non é gañar. Triunfar na vida é levantar e volver empezar cada vez que un cae”.

Nos seus últimos días como senador —cargo que deixou cando a pandemia da COVID—, con esa lucidez e sabedoría que lle eran propias, advertiu sobre o odio, que non era nada bo, e abrazouse co expresidente Xullo María Sanguinetti, quen fóra no seu día o seu rival político.

O presidente pobre en diñeiro e rico en ética, sabedoría e honestidade foise a esa viaxe sen retorno, pero o seu legado quedará para sempre. Demostrou que hai outra maneira de facer política, que a ela non se chega para facer diñeiro fácil, senón para servir á cidadanía e dar resposta aos problemas, sen pensar que son as xentes as que deben estar ao seu servizo e que non é necesario dar explicacións porque eles son a democracia. O respecto non se impón, gáñase.

O presidente pobre tiña clara a función de “os servidores públicos”: "Os políticos temos que vivir como vive a maioría e non como vive a minoría".