Pablo Núñez (ICOG): "En Galicia hai terras raras; hai que ser ambiciosos e investigalas"

Nun momento onde a xeopolítica mundial enfócase no máximo aproveitamento dos recursosnaturales, algo que vai desde o vento até a forza das ondas, algúns no canto de mirar ao futuro buscan respostas no pasado, rebuscando nas entrañas da terra que xa horadaron os romanos e outras civilizacións durante séculos, buscando eses minerais que hoxe resultan tan cobizados. Non hai que ir ao corazón de África nin a Oriente Medio para atopalos nalgúns casos, pois non están máis aló de Pedrafita e algúns permanecen aínda ocultos a día de hoxe.

Aínda así, o peso da minería en Galicia non é nin moito menos anecdótico, pois é, segundo os datos, a terceira comunidade española en produción mineira pola gran importancia que teñen os minerais industriais no tecido industrial, non agarrei os minerais metálicos, a ollos do delegado en Galicia do Ilustre Colexio Oficial de Geólogos, Pablo Núñez, talvez o gran debe da comunidade neste sentido. 

“Galicia ten a posibilidade de producir minerais metálicos, que son os que marcan a tendencia, pero desde o punto de vista o ICOG non se fixo labor de investigación clara para poder definir os recursos que claramente que existen”, lamenta Núñez, que interpreta, en cambio, que hai algúns recursos que si experimentaron un lixeiro avance, como o caso do cobre co proxecto da Mina de Touro – O Pino, ou o litio onde “se dan algúns resultados”.

Con todo, son só unha moi pequena parte comparada co cobalto, o níquel ou as tierrasraras que se esconden nalgúns lugares e que seguen sendo considerados “críticos” pola Unión Europea. “Non se deu ese salto ao aproveitamento e é unha pena”, incide Núñez, que en cambio celebra que os áridos, feldespatos ou micas, así como “rocas ornamentais, como a lousa ou o granito”, si representan actividades importantes en Galicia.

TERRAS RARAS EN GALICIA?

O caso das terras raras é especialmente significativo nestes momentos, onde é un nome que está a ocupar moitos titulares estes días despois da polémica protagonizada por Donald Trump na súa aspiración de poder explotar estes recursos naturais en Ucraína. Desde o ICOG subliñan, en primeiro lugar, “que nin son terras nin tampouco son tan raras”, senón que se trata dun nome concedido no seu descubrimento porque se cría, alá polo S.XVIII, que non podía haber grandes vetas destes compostos en cantidades relevantes que permitisen a súa explotación.

Danse, con todo, en lugares tan singulares como o Monte Galiñeiro, un dos poucos espazos onde se ten constancia -ou polo menos indicios- de que nas súas profundidades pode albergar unha cantidade o suficientemente significativa como para explorar a súa explotación mineira. “Son un grupo de dezasete elementos químicos, os lantánidos, o escandio e o litio, que son importantes porque posúen propiedades magnéticas, eléctricas e ópticas que son únicas que se utilizan en tecnoloxías adaptadas, como baterías ou imáns para motores eléctricos, capaces de conseguir potencias electromagnéticas moi fortes en espazos moi pequenos, co cal son básicas para os aeroxeradores, por exemplo, pero tamén para pantallas LED e mesmo teñen aplicacións médicas”, detalla Núñez.

Son, basicamente, os compoñentes que hoxe fan virar a “a nova industria” no camiño cara a un novo modelo enerxético e que hoxe está en mans duns poucos países que controlan a súa produción e a súa distribución. A pesar de ser conscientes diso, até a data fíxose pouco por tentar reverter esa dependencia absoluta de China, por exemplo, no campo das terras raras. “Fíxose moi pouco traballo nesta liña”, reitera Núñez, pois “o último que se está facendo vén impulsado por Europa e as necesidades perentorias que temos”. 

“Sabemos que existen indicios, pero se investigou pouco. Algo sobre o cobalto e o níquel en Santa Comba, algo sobre o wolframio nalgunha zona de Galicia, pero coas terras raras non se fixo nada”, insiste, aínda que tamén puntualiza que “a administración galega está a dar pasos nesa liña e é destacable a intención de sacar novamente a concurso que levan anos caducados”. “É un primeiro paso, pero hai que ser máis ambiciosos e abrir máis camiño á investigación, porque sen investigación non hai nada”, refiren desde o Ilustre Colexio Oficial de Geólogos, datando nos anos 80 a última “investigación seria” realizada en Galicia.  

EUROPA MIRA A GALICIA

Nesas catro décadas os intereses cambiaron moito e as terras raras, como o litio ou e cobalto, pasaron de non espertar apenas interese a ser obxecto de desexo por todos, mentres “o noso grao de coñecemento non se adaptou ás necesidades que ten a industria”, a xuízo de Núñez. Entón, por que non facelo? A explicación, a priori, podería atopar detrás da estrita normativa europea ou polos desafíos técnicos que supoñen estes procesos, pero Núñez cre que ese despegamento da industria mineira vén condicionado pola falta de vontade para investigar máis neste campo, xa que se sofisticou a tecnoloxía o suficiente como para que o impacto no medio non sexa tan lesivo e a lexislación europea “contempla que poidan facer en espazos protexidos mesmo”. 

“É unha cuestión de non pór a facilidade, que é unha cuestión tanto da administración e tamén das empresas. A Unión Europea está a facer o contrario; o que está a facer é un chamamento claro precisamente a que se investigue e que se aproveite todo o que se poida. A nova Lei de Materias Primas Críticas Europea de setembro de 2024 vai nesa liña e o que establece é uns tempos de desenvolvemento dos proxectos moito máis curtos dos que estamos a ter agora mesmo”, razoa, considerando que os tempos en Europa para a apertura das minas chega até os 15 anos de media, mentres a lei agora establece un prazo de 24 meses. 

A necesidade dunha maior axilidade obriga a que esas investigacións comecen canto antes para axustar ás necesidades do mercado pois, en 15 anos, o que hoxe é necesario pode pasar a outro nivel de prioridade. Ese desenvolvemento debe facer en base a “proxectos óptimos, proxectos que sexan viables desde o punto de vista económico, pero tamén desde o punto de vista medioambiental, xurídico e demais”, recoñece Núñez, que asume nese marco legal europeo, polo que se rexe Galicia, as regras “máis estritas do mundo” para garantir que sexa así.

Se cristalizase esa aposta pola investigación, Galicia podería dar algunha sorpresa relevante en materia de terras raras, pois as estimacións cren que este territorio, xunto con algunhas zonas da bretaña francesa e da península escandinava, pode ser especialmente rico neste sentido. O do Monte Galiñeiro, por exemplo, “non parece que sexa un depósito moi grande”, pero si ten potencial. 

“Os proxectos galegos poden ser potencialmente máis baixos que os de Suecia, por exemplo, pero o importante é ser capaz de aproveitar e controlar ese proceso de transformación industrial”, xustifica Núñez, pois a normativa comunitaria fala tanto das materias primas minerais como do refinamiento destes materiais que pretenden ser “o principal aliado da industria galega”, aínda que para iso “hai que dar pasos para facilitar permisos e trámites administrativos” que vaian en consonancia coa folla de ruta das materias primas minerais que vén de aprobar o Goberno de España. 

DE PENOUTA A TOURO

A pesar de que o campo de xogo está ben definido, precedentes como o da Mina de Penouta, en Viana do Bolo, onde o proxecto foi pechado polo fallo xudicial que declarou nula a autorización da Xunta de Galicia, destacan unha vez máis ese difícil equilibro entre os intereses económicos e a protección dos ecosistemas, ademais da convivencia cos veciños. 

A actividade mineira de Penouta era a da única mina de coltán de Europa e Núñez lembra sobre este caso que durante o tempo que tivo de actividade non se rexistraron incidentes catastróficos, razóns que motivaron clausúraa da explotación. En calquera caso, desde o Colexio recalcan que “é importante presentar proxectos que non teñan gretas, sólidos, homoxéneos, que non poidan concorrer nestas cuestións para que non poidan ser parados”, especialmente naqueles territorios economicamente deprimidos onde estes paus xudiciais poden ser tan tremendos. 

En calquera caso, para os geólogos é “unha pena” que se chegue a estes extremos e a confianza é que se chegue a unha resolución satisfactoria. Pendentes de resolución tamén están na Mina de Touro, un proxecto que Núñez coñece ben na súa condición de xefe de Relacións Institucionais de Cobre San Rafael. As opcións para o visto e prace para a reapertura deste proxecto mineiro, ao que a Xunta deu carpetazo hai uns anos e que agora volve estar de actualidade polo novo intento para obter a luz verde, pasan porque o Goberno de Galicia revalúe as condicións que propoñen os promotores, que xa lograron que sexa considerado un Proxecto Industrial Estratéxico. 

“Os criterios son bastante estritos”, constata Núñez, mentres pon en valor un elemento como o cobre é que “importante si imos a unha electrificación do noso sistema enerxético”. “Se imos substituír a dependencia que temos dos combustibles fósiles, no subsolo galego existen altas concentracións de determinados minerais que son fundamentais para a electrificación. Un caso claro é Touro”, destaca.

Nunha década o proxecto presume de “unha investigación xeológico moi ampla” e agora mesmo segue especificando aos axentes todos os pormenores do mesmo no seu propósito de ser “outro gran dinamizador da economía galega” pola cantidade de empregos que están asociados a Touro no que “seguro vai ser un proxecto tractor de primeira magnitude”.  

O EMPREGO EN TOURO PODE SER MÁIS DO QUE SE ESTIMA

Núñez fala de todas as industrias auxiliares que virarán contorna a este proxecto que pode ser “un exemplo para o sur de Europa”, pero algunhas voces consideran que a ausencia deses nodos que permitan crear unha verdadeira cadea de valor en Galicia, xa que o material sería explotade aquí pero tratado en terceiros países, obrigan a reconsiderar o proxecto e facer que a súa aprobación definitiva atópese supeditada á apertura de factorías que poidan tratar aquí esa materia prima. 

“O proxecto Touro tamén leva asociada unha posibilidade revolucionaria de produción de metais en orixe”, debulla Núñez, lembrando que este proxecto está asociado ao proxecto E-Lix que está a desenvolver Atalaia Mining en Riotinto a fin de producir directamente as barras de metal, algo que “podería facer en Touro e sería moi importante”, xa que cumpriría coas ambicións da UE.

“Se isto pódese facer en Touro sería un precedente importante. Ademais, os proxectos mineiros xa pon o foco nisto, en tentar crear sinerxías coa contorna para poder producir moito máis emprego e que ese emprego e que esas industrias sobrevivan despois aos proxectos mineiros. Que o proxecto mineiro sexa un proxecto tractor que lance a esa industria e que poida xerar toda a industria secundaria que despois perviva á mina”, estima Núñez, á vez que destaca que a creación de emprego en Touro, segundo as estimacións dunha consultora externa, sería duns 400 empregos directos e uns 1.600 entre directos e indirectos.

“O que é certo, porque coñezo as realidades detrás destes proxectos de extracción de minerais metálicos, é que as cifras de emprego directo están minusvaloradas”, argumenta Núñez, considerando que eses 400 empregos directos “son poucos” e que “serán moitos máis, segurísimo” pois “un proxecto de minería metálica son moitas pequenas cidades converxendo nunha gran cidade”, o que pode multiplicar até por catro a cantidade de empregos totais.

“Son moitos departamentos traballando para todo o proxecto mineiro. Case deixan a parte mineira no máis pequeno. Movemento de terras, produción industrial, mantemento... Acaban concentrando moitísima xente: eses 400 empregos dos que se fala para Touro son baixos”, apostila, argumentando ademais que o efecto da actividade en Touro sobre outras economías, como o turismo ou o sector primaria, será “mínimo en calquera caso”.