Bonito do norte, unha cultura que pode desaparecer

O bonito do norte foi o aceno de identidade para a costa cantábrica e máis aló de Estaca de Bares. Durante décadas os barcos boniteros saían entre os meses de maio e outubro a realizar a “costeira do bonito” (costeira do bonito) e paraban durante o resto do ano. Máis tarde os pesqueiros fixéronse polivalentes, é dicir, estaban preparados para capturas de diferentes especies que compaxinaban coa captura do bonito. Así, era frecuente que moitos pesqueiros durante o inverno dedicásense á captura da espada, do marraxo ou outros peixes con saída no mercado. Ao chegar maio, estes barcos tiñan que parar e facer arranxos para ir ao bonito. Ao redor desta pesqueira crear unha cultura de pesca que até o día de hoxe mantívose como a máis respectuosa co medio ambiente mariño a diferenza doutras artes que, ao contrario, desgastan máis as reservas pesqueiras tanto de bonito como doutras especies (danos ou pesca colateral). Actualmente o número de barcos boniteros reduciuse notablemente en toda a cornixa cantábrica e aínda así, deben enfrontar a que consideran competencia desleal doutras flotas, sobre todo franceses, británicos e irlandeses, quen usan redes peláxicas de superficie no canto das artes menos lesivas de barcos galegos, asturianos, cántabros e vascos. 

CACEA E CEBO VIVO

As artes coñecidas como cacea e cebo vivo son as artes que persisten no norte de España. A primeira, cacea, tamén coñecida como curricán, é unha arte de pesca denominado en inglés “troll” (si, a orixe do verbo 'trolear' na Internet). Este sistema consiste en lanzar varias liñas de sedela mediante dous traveseiros (varas) colocados a babor e estribor dos barcos. A sedela acaba nun anzol ao que se lle engadiu un cebo (natural ou artificial). A sedela está enrolado nun halador (un carrete de pesca pero máis grande) o cal se vai soltado e vai arrastrando o cebo. Este sistema é o predominante en Galicia e Asturias. 

O cebo adoitaba ser normalmente algún peixe menor pero nesta arte se substituyó por cebo artificial. Os primeiros cebos usados en barcos galegos eran follas de espiga de millo que resaltaban polo seu brillo e enganaban ao bonito que ao final “picaba”. Algúns mariñeiros contan que se adoitaba meter estas follas do millo en lejía durante unhas horas para que brillasen máis. Co tempo cambiáronse as follas de millo por figuritas que simulaban pequenos pulpitos ou luras pintadas de cores e con brillantina para atraer ao peixe. 

A arte de pescar con cebo vivo tamén se usaba en Galicia ata que se pasou á cacea ou curricán. Os barcos boniteros primeiro pescaban os peixes que se usarían de cebo (normalmente anchoa ou verdel) e posteriormente buscábase o banco de bonitos. Unha vez que o pesqueiro se situaba practicamente encima do banco de peces e empézase a lanzar chorros de auga á superficie para facer crer ao bonito que o mar está cheo de comida ademais de “esconder” a silueta do barco.

O cebo é lanzado ao mar e ao estar vivo os bonitos lánzanse sobre el de forma inmediata. Feito isto, a tripulación tira anzois con grandes canas coas que izarán ao peixe abordo cando pique. Se a peza resulta moi pesada, outro mariñeiro axudará a izala cun garfio ou “bichero”. 

VOLANTE E REDE PELÁXICA

En 1994 estala a Guerra do Bonito cando os pescadores do Cantábrico mostráronse fartos da permisividad europea coas artes usadas por outros países e que destruían tanto os bancos como o propio ecosistema mariño. Unha desas artes era o volante, un sistema moi criticado que implicaba o uso de redes a gran profundidade e tamén de gran lonxitude. O problema, ademais de supor unha competencia desleal por parte das outras flotas, viña do perigo que supuña esta arte de pesca. Non era rara a vez que volantes á deriva se enredaban en hélices, causaban a morte de especies como golfiños, crías doutros mamíferos mariños e máis especies con interese económico e medioambiental.

Houbo críticas ás autoridades españolas por non protexer aos seus pescadores fronte a unha arte que esquilmaba o mar. Despois dun conflito que case acaba en traxedia (a tripulación dun barco francés, A Gabrielle, tívoo que abandonar) e tras longas e custosas negociacións, decídese prohibir o volante no ano 2000. O sistema facía mesmo perder calidade ao peixe, chegando a porto en malas condicións, fronte á imaxe que se daba nos portos cantábricos. 

Aínda que houbo prohibición de volante, as outras flotas boniteras da UE pasaron a usar redes peláxicas de superficie. Estas redes adoitan ser arrastradas por dous barcos que tiran da rede mediante a suxeición de dúas “ás” que preceden á entrada ou boca do aparello. A rede está pechada ao final conformando unha especie de saco a cuxo fondo van parar as capturas. É un sistema criticado por crear moito descarte (peces que non serven para o mercado ou que non cumpren con tamaños regulamentarios e que adoitan ser devoltos ao mar). 

Actualmente a flota bonitera galega reduciuse a case unha presenza simbólica. As cotas pesqueiras da UE transformaron esta pesqueira en pouco ou nada rendible para os armadores durante uns anos. Outra causa deste declive é que aínda que antes se podía cambiar de captura libremente (pasar da espada ao bonito e viceversa), actualmente necesítase un permiso provisional de pesca. Este permiso debe ser dado de baixa da especie á que se dedica o barco para poder cambialo por un permiso para pescar bonito. Noutras ocasións, o bonito era unha pesqueira “refuxio” a cal axudaba aos barcos a cumprir coas cotas de pesca esixidas. Na actualidade, Burela, no norte de Lugo, segue sendo un porto bonitero con boas vendas, isto é debido ás boas condicións que atraen a pesqueiros doutros lugares para facer a descarga e venda.