Un investimento de máis de oito millóns e medio de euros, a promesa de convertelo no referente da cultura castrexa e motor turístico do necesitado interior de Galicia. Unha década despois, que hai? Toxos, paneis queimados, pasarelas rotas, horarios imposibles, unha web pecha e unha plantación de piñeiros que ameaza con destruír o castro máis importante do país. Tamén a promesa da Xunta dun próximo renacer.

O Parque Arqueolóxico dá Cultura Castrexa (PACC), construído para difundir o impoñente Castro de San Cibrao das, entre os municipios ourensáns de San Amaro e Punxín, están a deteriorarse a primeira ollada. 

O proxecto naceu coa promesa de ser unha xoia da coroa do patrimonio galego. O investimento total estimada alcanzou os 8,6 millóns de euros, unha cifra  sufragada principalmente polas arcas autonómicas e, en moita menor medida, fondos estatais. A Xunta de Galicia achegou 5,3 millóns, mentres que o resto do 1% Cultural de Fomento. 

Era 2003, cando a Consellería de Cultura, entón dirixida por Jesús Pérez Varela baixo a presidencia de Manuel Fraga, anunciou a construción do flamante centro de interpretación.

Tras anos de obras e desembolsos adicionais, como os 1,6 millóns para a musealización ou os máis de 430.000 euros para accesos e consolidación do castro, o parque inaugurouse finalmente en 2014, once anos despois do primeiro anuncio. 

O obxectivo era ambicioso: crear un espazo de referencia para a investigación e divulgación da cultura castrexa. De paso, traer turistas á deprimida provincia de Ourense. A Xunta chegou a prometer rutas en autobús entre o castro do Ribeiro con outro centro de interpretación, o dos petróglifos de Campo Lameiro, en Pontevedra. Nunca máis se soubo.

A día de hoxe, unha visita ao xacemento afunde a alma ao solo a calquera. A maleza invade parte da zona escavada, dificultando a comprensión das estruturas recuperadas. Un panel indica que se pode ver un forno ou unha lumbre. Localizado o lugar, o visitante atoparase cuns toxos que rozan a altura dun home.

Algúns paneis explicativos atópanse ilexibles polo desgaste do sol e a choiva.  Hai pasarelas de madeira, instaladas para protexer o xacemento e facilitar o percorrido, con tramos rotos, que supoñen un serio perigo para a seguridade dos visitantes.

O estado de abandono non é só físico, senón tamén dixital. O rimbombante Parque Arqueolóxico dá Cultura Castrexa é case unha pantasma en internet. A páxina web oficial está inactiva. Enlácelos que deberían dirixir ao visitante desde portais institucionais clave para atraer visitantes como o de Turismo de Galicia, da  propia Xunta, levan a un dominio que non existe. 

O DOG recoñece risco de incendio por plantación de piñeiros foráneos

A situación é tan alarmante que a Administración o plasmou no Diario Oficial de Galicia. O propio texto da Consellería de Cultura que este verán abriu o expediente para declarar o xacemento como Ben de Interese Cultural (BIC)  advirte dun grave perigo. A Resolución sinala textualmente que "a masa forestal alóctona que se estende polo ladeiras norte, leste e sueste do oppidum, funcionando, xunto co desenvolvemento da vexetación sen mantemento e limpeza no interior do castro, como un foco importante de risco de incendio". É dicir, a propia administración recoñece por escrito o perigo derivado da falta de limpeza e xestión forestal.

A pesar desta alerta explícita da propia Xunta no DOG, non se tomaron medidas para atallar o perigo. Isto pasa nun provincia como Ourense, arrasada polos incendios todos os veráns.

Basta comparar unha foto aérea do xacemento tomada hai uns anos con outra máis actual para ver até que punto a maleza está a comerse ao castro. A muralla sur está próxima a desaparecer. 

De feito, hai zonas de altísimo valor patrimonial, como o aljibe do sector este de o castro que está devorado pola maleza. 

A tardanza na declaración BIC é outra dos paradoxos que rodean a San Cibrao das. Resulta difícil de explicar por que un xacemento desta importancia, obxecto dun investimento millonario por parte da Xunta non só para construír o seu centro de visitantes senón para sucesivas escavacións, non goza aínda da máis mínima figura de protección patrimonial. Iso a pesar do continuo gasto. En 2016, por exemplo, gastáronse case 65.000 euros en escavacións.

Cal é o horario de visita ao PACC? Ante a falta de datos oficiais, a maioría da xente recorrerá a Google. Mala idea. Ninguén se preocupou de corregirl a información incorrecta.

Esta carencia informativa agrávase cunhas franxas de visita extremadamente limitadas. Os horarios de apertura coinciden, no seu maior parte, coa xornada laboral estándar, o que na práctica impide que a maioría da cidadanía poida achegar. O centro de interpretación abre de luns a sábado, só pola mañá, segundo reza un cartel sen identificación oficial colgado do enreixado do recinto. 

Por certo, que o visitante que se atope a impoñente porta do PACC pecho pode buscar a vida vala arriba. Alí descubrirá unha cancela, sen indicar, que está aberta, permitindo o acceso ao recinto.

A Xunta construíu o centro de interpretación sen ser propietaria de todo o xacemento

Ante este cúmulo de problemas, Galiciapress púxose en contacto coa Xunta de Galicia. A Consellería de Cultura contestou só a algunhas das cuestións expostas. Eludiu pronunciar, por exemplo, sobre a deterioración das instalacións ou o risco de incendio.

En canto ao conflito pola propiedade dos terreos, que lastrou o desenvolvemento do parque durante anos, a Xunta confirma un acordo coa Comunidade de Montes de Cristimil e A Torre en setembro para adquirir 15 hectáreas por un importe de 241.962,43 €. Segundo a súa resposta, "iníciase un procedemento administrativo que, actualmente, está seguindo vos prazos previstos". 

Hai que lembrar que a Xunta lanzou o seu millonario investimento no xacemento sen asegurar ser dona da totalidade do predio. Os veciños foron á Xustiza e tras un longo preito, gañaron. Só recentemente a Consellería desatascou a situación cun pacto de expropiación non forzosa.

Respecto da difusión e os horarios, a Consellería de Cultura admite que a páxina web "está desactivada de xeito provisional", aínda que asegura que o parque conta con redes sociais propias. Certo, pero nelas non figuran horarios. Sobre os limitados horarios de visita, a explicación oficial é que "se configuran en función dás estacións do ano e dá demanda, integrada na súa maior medida polo alumnado de centros docentes". 

O castro de San Cibrán de Lás: o gran emblema da cultura castrexa  de Galicia

O castro de San Cibrao de Lás (tamén citado como San Cibrán de Lás ou Lansbricae nas fontes antigas) é un dos xacementos arqueolóxicos máis importantes de Galicia. A nivel de extensión, é sen dúbida o maior.

Situado a uns 18 km da cidade de Ourense, sobre un pequeno cerro a 472 m de altitude, este poboado fortificado foi habitado entre os séculos II a. C. e II d. C. . Con preto de seis séculos de ocupación continua, conta cunha área intramuros de case 10 hectáreas, polo que é comparable en tamaño a grandes citanias do norte de Portugal como Sanfíns ou a Citania de Briteiros. 

Pola súa magnitude e riqueza material (murallas dobres, torres cilíndricas, rúas empedradas, cisternas e numerosas casas circulares e ovaladas) este castro ilustra a cultura castrexa na súa etapa final, tras a romanización galega. A Xunta de Galicia destácao como un “xacemento arqueolóxico emblemático” para comprender o fin da Idade de Hierro en Galicia.

Fundado cara ao século II a. C., San Cibrao de Lás funcionou como un oppidum castrexo. Na súa acrópole interior documentouse o nome indíxena “Lansbricae” en inscricións sobre pedra, e tamén devocións locais (a Júpiter Lansbricae ou á divindade Bandua) que evidencian a transición galaico-romana. Estímase que a súa poboación chegou a roldar os 3.000 habitantes no seu apoxeo. 

O emprazamento foi seleccionado pola súa situación estratéxica: domina amplos vales do Miño e Barbantiño, con visibilidade cara a outros castros próximos (Santa Ádega, Trelle) e control de recursos locais (como as minas de ouro de Laias). O poboado constaba de dous recintos murados ovalados concéntricos (acrópoles e anteacrópolis), duns 420 m de longo por 294 m de ancho, defendidos por muros de até 3 metros de grosor e un foso exterior. No seu interior localizáronse pasaxes empedradas, casas de varias tipoloxías (cabanas circulares, elípticas, rectangulares) e até dúas aljibes. 

Tras os traballos pioneiros de Florentino López Cuevillas e Xaquín Lorenzo nas décadas de 1920 e 1940, o castro quedou abandonado até finais do século XX, cando foi recuperado parcialmente polo Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense. Desde 1980 sucedéronse campañas de escavación sistemáticas que desenterraron numerosos barrios habitacionales, ampliando significativamente a área coñecida do asentamento. Por exemplo, nas campañas de 1980–90 sacáronse á luz gran cantidade de estruturas de vivenda no extremo este, así como torres e as portas monumentais das murallas. Estes traballos tamén permitiron recuperar miles de pezas de ajuar cotián e obxectos de culto, hoxe conservados no Museo Arqueolóxico de Ourense. 

En escavacións recentes (século XXI) atopáronse abundantes obxectos de adorno persoal en bronce, como brazaletes infantís do século I a. C., evidencias dunha sociedade con acceso a materiais preciosos. Os arqueólogos calculan que apenas se investigou ao redor dun 15–20% do total do xacemento. De feito, en 2023 presentouse un ambicioso proxecto de recreación virtual en 3D de Lanóbriga (nome antigo do castro) baseado nos datos arqueolóxicos acumulados durante 100 anos.