O futuro do planeta pasa por modelos de economía circular como o da biofactoría referente en Europa de Ourense

As xornadas 'De depuradoras a biofactorías: o potencial da auga na economía circular', organizadas por CETAQUA e FEUGA, celebráronse este xoves en Ourense, onde se reuniron empresas, investigadores e administracións públicas para fortalecer os lazos e os éxitos da colaboración público-privada.

Proxectos como 'Ecoval', que se desenvolve na biofactoría ourensá que este medio puido visitar, ou 'Walnut' son o resultado desta aposta decidida pola sustentabilidade a través da investigación, o desenvolvemento e a innovación a través da economía circular.

Galiciapress acompañou aos relatores nunha xornada na que se compartiron perspectivas e esperanzas, pero tamén as trabas ás que se enfronta un modelo transversal e de futuro, que con todo ten que batallar en ocasións con lexislacións obsoletas ou que xogan á contra do propio progreso. 

Presentación das xornadas 'De depuradoras a biofactorías' | Foto: Galiciapress

Temos un planeta finito. Por desgraza, esta é unha realidade que temos que asumir e canto antes o fagamos mellor para todos. É algo irreversible que, como moito, podemos atrasar en case todos os recursos dos que dispoñemos. Un deles, talvez o máis importante, é a auga, un recurso do que cada vez aprendemos máis cousas e que aprendemos a dominar e a sacar o máximo rendemento. Podemos darlle unha segunda vida á auga e ao seu ciclo nun sistema de economía circular polo que cada vez se aposta máis e no que Viaqua e o Centro Tecnolóxico da auga (CETAQUA) son todo un referente a nivel nacional grazas, en gran medida, á experiencia que están a levar a cabo en Ourense, onde converten augas residuais en produtos de alto valor engadido.

Este xoves celebraron o éxito deste proceso na capital auriense, onde celebraron unhas xornadas dedicadas a ese proceso de transformación do sector pasando das depuradoras ás biofactorías, un salto cuantitativo e cualitativo que permite dar un segundo uso á auga que chega desde os nosos fogares e que, sometida a un tratamento punteiro, permítenos reaproveitala e sacarlle todo o partido aos compoñentes que arrastra para, a partir deles, obter novos compoñentes que fan do mundo un pouco máis sostible.

Armando Ojeda, tenente de alcalde do Concello de Ourense e “anfitrión” do evento que se desenvolveu no Auditorio Municipal da cidade, foi o encargado de abrir as xornadas, celebrando que centros como o de CETAQUA “permiten que un problema serio podámolo converter nunha oportunidade e reincorporar os residuos á economía circular”. Nese sentido, destacou que estas accións “fan a nosa vida máis agradable, o planeta máis sostible” e son un importante activo para a cidade termal.

“OURENSE PODE SER UN REFERENTE NACIONAL”

As xornadas desenvolveron, en gran medida, os moitos inconvenientes que aínda hoxe atopa a economía circular para ser realmente eficaz. Inconvenientes que saen das propias administracións públicas en moitos casos, na lexislación e na excesiva burocracia á que se enfrontan os investigadores e centros que buscan dar unha segunda vida a todos estes recursos.

Un pau na roda moitas veces que, como explicaba Javier Santos, director de Tratamento da auga e Economía Circular do Grupo Agbar, pode ter a súa solución se se mantén e fomenta a aposta polo tándem que forman o modelo público-privado. “Empresas privadas e empresas públicas estamos no mesmo barco”, afirma Santos, que con todo matiza que é importante “coñecer as regras do xogo”.

Nese sentido, defende que os marcos lexislativos sexan claros e actuais. “Non podemos ter lexislacións con 20 ou 30 anos de antigüidade”, lamenta, o que provocou, mesmo, que España abonase máis de 63 millóns de euros por “incumprimentos”. “Necesitamos que tanto a administración como as empresas sexan éticas e transparentes. Só desa forma as empresas públicas confiarán en nós como xestores”, apostilou.

A transformación dixital ou a descarbonización son outros dos puntos dos que falaron desde Agbar nun primeiro bloque centrado nas biofactorías como a de Ourense, “con potencial para ser referente en España” como as de de Baix Llobregat ou a de Granada, destacou Santos, que cifrou en 2.200 instalacións de depuración no territorio nacional. Son todas biofactorías? “Non, nin moito menos”. “Das 650 que xestionamos só o 0,5% das instalacións que operamos poden lucir ese título”, di, aínda que o camiño é que cada vez máis poidan presumir dese nome.

Javier Santos, do Grupo Agbar | Foto: Galiciapress

UN MUNDO SEN PETROLEO: BO OU MALO?

Ante unha lexislación cada vez máis esixente, como a nova Lei de Cambio Climático, Antón Taboada, Project Manager de CETAQUA, quixo lanzar en primeiro lugar unha pregunta á sala: “A quen lle gustaría vivir nun mundo sen petróleo?”. Unha pregunta que, en principio, merece moitas mans levantadas. Con todo, como explica o relator, iso supón vivir nun mundo sen colonias, sen pneumáticos ou sen moitos outros derivados do petróleo. “Seguides querendo vivir nun mundo así?”, reformula, esta vez xa con menos apoios.

Taboada e o seu equipo son os encargados de sacar adiante o proxecto ‘Ecoval’ da biofactoría, onde obteñen produtos de alto valor engadido “por valor de máis de 6 millóns ao ano”, como os ácidos graxos volátiles, derivados do petróleo extraídos de lodos que teñen múltiples aplicacións en sectores petroquímicos ou plásticos, ou os polifenoles, elemento de gran interese para industrias como a farmacéutica e a alimentaria. 

Con todo, Taboada tamén fixo mención a unha serie de barreiras, que van desde as tecnolóxicas ás ambientais, pasando polas económicas e as lexislativas antes mencionadas, que fan o seu traballo un pouco máis difícil e imposibilitan replicar este modelo en máis lugares dos que lles gustaría.

Como ‘Ecoval’, o proxecto ‘WalNUT’ tamén pretende dar un novo uso ás augas residuais, neste caso aproveitándoas para a fabricación de fertilizantes. “Para nós trátase dun recurso, non un residuo. O obxectivo é redeseñar a cadea de valor e subministración de nutrientes, creando solucións innovadoras contribuíndo á economía circular e a sustentabilidade do sector agrícola”, subliña o investigador do CARTIF Francisco Corona, á vez que enumera os nutrientes e elementos como o nitróxeno ou o fósforo que son capitais para o fertilizante no que traballan.

Ademais, recalca que elementos como o fósforo son escasos e apenas un puñado de países –“ningún europeo”- son os grandes exportadores de fósforo, o que supón un inconveniente a nivel de mercado porque os cambios xeopolíticos afectan á investigación.

A ACEPTACIÓN SOCIAL, CLAVE PARA QUE PROLIFEREN ESTES PROGRAMAS

Xa nun segundo bloque, no que os relatores repasaron os inconvenientes para a implantación de biofactorías, Pedro Fernandes, certificador de APCER, puxo en valor a importancia de converter residuos en materias primas, lembrando un dato arrepiante e que evidencia a urxencia de actuar canto antes: “En Portugal, o 29 de xullo do ano pasado, consumimos todos os recursos que deberiamos consumir nun só ano. En diante, xa eran recursos do próximo ano. Consumimos máis do que necesitamos”. Rexeitar, Repensar, Reducir, Reutilizar e Reciclar son as cinco R que, insiste Fernandes, son cada vez máis necesarias para non esgotar o planeta.

Tamén Miguel Rodríguez, investigador da UVigo nos grupos XENE e ECOBAS, ademais de coordinador das tres universidades galegas que cooperan na estratexia galega de economía circular, un programa da Xunta centrado nos recursos naturais “a auga, o aire, o chan” para que “segundo os distintos factores” poidan “identificar os eixos de actuación prioritarios”, como é o caso do ciclo da auga, a industria ou o Eco-Deseño.

“A economía circular ten que ser transversal, non poñer o foco sobre sectores concretos. A estratexia galega é impulsar unha economía baseada no coñecemento. Máis formación e información”, recapitula, á vez que insiste na importancia da “colaboración dos axentes”, do “urbanismo ecoeficiene” e de contar cun “mapa de coñecemento e de recursos” e cun “HUB Biotecnolófico”.

Mentres, Almudena Justo, directora de Innovación e Programas Europeos de FEUGA, volveu facer fincapé nas moitas barreiras coas que se atopan aínda hoxe en día, con normativas locais que “poden ser mesmo máis restritivas que as europeas”, a pesar de que “a sociedade está moi concienciada na necesidade de dar unha segunda vida aos residuos”, aínda que é importante que o seu traballo debe “coñecer a demanda de mercado” para brindar os recursos óptimos e referendar así esa “aceptación social”

ECONOMÍA CIRCULAR, MODELO “TRANSVERSAL”

Nunha xornada con tantas voces procedentes de campos tan ricos, houbo tempo tamén para algunhas discrepancias. “Pensei moito a miña presentación esta mañá, sobre todo cando comentaron se debería desaparecer mañá o petróleo”, comentou Enrique Espí, de Repsol, espertando as risas da sala. Con todo, máis aló das bromas, Espí quixo incidir nesa orientación transversal da economía circular, algo no que a súa firma, por ser un compañía multidisciplinar -aínda que, como todos sabemos, moi vinculada á petroquímica e os combustibles-, está a traballar con afán.

“Estamos nun proceso de transición, en ser unha compañía con emisión 0 en 2050”, explica sobre o proceso de descarbonización no que se embarcou a empresa con medidas que “se irán incrementando nos próximos anos”. “Utilizaremos nos nosos centros fontes de carbono renovables, de residuos nos que poden entrar estes lodos ou recursos orgánicos do mundo da auga. Ao final sairán produtos cunha pegada de carbono moito máis baixa que a actual”, argumenta, co exemplo dos plásticos, un terreo no que as normativas están “a empuxar” ás empresas para reformular o seu modelo, aínda que, na súa opinión, “á reciclaxe queda aínda moito percorrido”.

Enrique Espí | Foto: Galiciapress

Pola súa banda, desde o grupo Fertiberia, especializada en “produtos industriais para unha agricultura e un mundo máis sostibles”, María Cinta Cazador recuperou o debate das lexislacións dispares nas comunidades autónomas que, en ocasións, son “coa loxística e o custo o verdadeiro pescozo de botella”. Un exemplo é “que podemos transportar e que non”, un quebradizo de cabeza para as empresas. Algo parecido expón Valentín Jiménez, do Grupo VALORA, que nun terreo como o da recuperación paisaxística tamén se atopan co tedio de ter que falar “con distintas delegacións, organismos…”, impedimentos moito maiores que os “aspectos técnicos” que poden resolver sen problema.

As xornadas concluíron cunha mesa redonda moderada polo profesor Juan Lema, da USC, onde varios relatores, entre eles Jesús Díez, da Fundación Patrimonio Natural de Castela e León, e Javier Bobe, da Deputación de Ourense, compartiron con Celia Castro, de CETAQUA, Leticia Rodríguez, de Viaqua, e os xa citados Enrique Espí e María Cinta Cazador, a complexidade de sacar adiante esta clase de proxectos de I+D+i no que resulta fundamenta fortalecer os lazos das entidades públicas e privadas para crear estruturas como a biofactoría de Ourense, ademais do horizonte que abren os fondos 'Next Generation'.

Mesa Redonda | Foto: Galiciapress

O acto clausurouno Juan José Vázquez, xefe de Augas da Xunta de Galicia en Ourense, que resolveu que esta clase de accións poñen de relevo que, en momentos como este de inestabilidade, “cada día é máis importante a economía circular e todos os procesos que podemos dirixir nese sentido”. 

Coa visita á biofactoría, onde os asistentes realizaron un percorrido á instalación e admiraron a tecnoloxía de última xeración coa que alí operan, os participantes da cita constataron que aínda queda moito por aprender e que debater, aprender, escoitar e tender pontes entre todos os actores implicados é a mellor fórmula para prolongar, entre todos, a vida dos nosos recursos e do noso planeta, o único que temos.