O Bierzo, a comarca onde moitos prefiren ser galegos: "Se León sepárase de Castela, apoio unirnos a Galicia"

Para ir á 'Quinta provincia de Galicia' non fai falta subirse a un avión ata o Río da Prata. O Bierzo está máis preto que Buenos Aires. Agora mesmo -en pleno debate sobre a posibilidade de que León, Zamora e Salamanca pasen a ser unha autonomía propia fose de Castela e León- os bercianos debaten a hipótese de manterse dentro desta posible nova Comunidade Autónoma ou poñer en marcha un proceso para cumprir un vello anhelo de moitos veciños: ser parte de Galicia, pois galega é a súa lingua e a súa cultura.

Un grupo de mozos de Ponferrada, Villafranca ou Toral dos Vaos explican a Galiciapress os motivos que leva á comarca para sentirse, en gran medida, máis galega que leonesa, ou castellanoleonesa. A relación cultural, o abandono por parte da Xunta ou mesmo a gastronomía son algúns dos puntos que converteron ao Bierzo nunha especie de provincia galega fose de Galicia. "Cando un galego e un berciano coñécense non existe ningún límite fronteirizo, parecemos do mesmo sitio e iso fainos sempre conectar" 

Manifestantes nunha protesta pola autonomía leonesa

Abducidos por o procés, a moitos lles sorprendeu a moción do Concello de León a favor da auotonomía da Rexión Leonesa, o que abre a porta a fragmentar así a Comunidade Autónoma de Castela e León en dúas, recuperando a esencia do antigo Reino de León, integrado polo propia León, Zamora e Salamanca. Unha proclamación que sorprendeu a toda España... salvo á España implicada, aquela que pertence ao histórico reino e a Castela.   

UNHA REIVINDICACIÓN HISTÓRICA

Desde o goberno de León, a proposta do grupo municipal Unión do Pobo Leonés (UPL) e co respaldo de PSOE e Podemos, impulsouse unha moción a favor da autonomía da Rexión Leonesa, que tratará de levar ante o Parlamento autonómico e ás Cortes Xerais. Unha reivindicación sustentada sobre os libros de historia de España e os mapas que non fai tanto debuxaban un Estado distinto ao que coñecemos agora. Por exemplo, na II República e no franquismo.

Para entender este movemento autonomista -sumamente complexo e que necesitaría páxinas e páxinas para explicar con detalle todo o que esconde- non é necesario remontarse moito no tempo, basta con ir a como estaba organizada territorialmente España antes da Constitución de 1978. 

A confección territorial do Estado por entón era moi distinta á de 2020. Nin Castela e León nin Castela-A Mancha existían, como tampouco existían a actual Cantabria ou A Rioxa. Segovia e Toledo formaban parte da Comunidad de Madrid, Murcia e Albacete eran unha soa e León e Valladolid nunca estiveran tan separadas: unha con Zamora e Salamanca encadrada dentro de 'León'; outra con Soria e Santander formando 'Castela A Vella'.

Con todo, non todos quedaron contentos co debuxo que se fixo de España no 78. “Castela e León constituíuse a pesar da oposición do pobo, concellos, deputacións e institucións leonesas, aplicando a dedocracia de Martín Villa, quen obrigou á rexión leonesa a formar parte dunha comunidade absolutamente artificial”, afirmou o portavoz de UPL, Eduardo López Sendino, unha forza fundamental para a chegada dos socialistas ao goberno leonés e que subliña que "a identidade dos leoneses" non está ligada culturalmente "á de Castela e León".

Pero, realmente é tan forte o movemento autonomista? O certo é que non é raro ver pintadas de 'León sen Castela' en cidades como Salamanca, ou debates sobre cal debería ser a capital de Castela e León, se esta tería que ser León e non Valladolid, onde a proposta do Concello de León foi recibida como un desafío nun momento de inestabilidade.

Pancarta no Concello de León

Con todo, neste contexto non só pesa o argumento cultural ou o percorrido que marcan os libros de Historia, xa que sen dúbida o transfondo de todo isto é unha loita por obter máis recursos dentro dunha comunidade onde os efectos de 'a España baleirada' son máis que notables e onde o sector industrial ha ido perdendo peso co paso dos anos, o que foi sumando adeptos á postura que defende unha "discriminación" e un "trato desigual" contra a Rexión Leonesa.

GALICIA MÁIS ALÓ DE PEDRAFITA?

No medio deste batiburrillo, unha voz cun acento moi parecido ao galego alzar para reivindicar que, mentres uns din sentirse leoneses e outros casteláns, eles viven desde hai anos "en terra de ninguén". Son algúns das máis de 120 mil persoas que compoñen a comarca do Bierzo, cunha identidade cultural que está en moitos sentidos máis próxima a Galicia que a León, con quen non senten unha especial afinidade. 

De feito, a proposta do Concello de León foi acollida de forma desigual na comarca. Segundo unha enquisa recollida polo diario InfoBierzo, unha parte da poboación berciana ve a proposta non como unha oportunidade para integrarse na nova autonomía leonesa, senón de cumprir un dos seus anhelos: ser parte de Galicia. A maioría dos enquisados -un 39%- non apoiarían a nova comunidade leonesa, por un 35% que se posiciona a favor, mentres que un de cada catro bercianos di sentirse indiferente ante a proposta.

Doutra banda, o estudo si recolle que un 38% argumenta que, de saír adiante a proposta autonomísta, preferiría pasar a formar parte de Galicia antes que da nova CA. O 19% asegurou que prefiren manterse en León pero dándolle ao Bierzo status de provincia, mentres que outro 22% escolleu a opción de manterse dentro da Rexión Leonesa. O 21% declinou pronunciarse.

Protestas pola situación da economía na comarca do Bierzo

"É SÚPER DISTINTO A LEÓN"

A rivalidade encarnizada pilla aos bercianos sempre a perna cambiada, xa que parecen non pertencer nunca a ninguén, aínda que algúns o ven como un bo momento para incorporarse a Galicia e ser 'a quinta provincia'. "Pertencemos a Castela e León, pero nunca tivemos, creo, ese sentimento de pertenza ao 'Gran e Histórico Reino de León'", argumenta Mel, de Villafranca del Bierzo, que no S.XIX era a capital da comarca que compoñían Bierzo e Valdeorras. "O Bierzo ten unha cultura súper distinta á de León", comenta, á vez que alega sentirse "descolocada" cando ten que ir á capital, algo que non lle pasa en Galicia ou mesmo en Asturias, con quen tamén di compartir elementos comúns.

Cristóbal, en cambio, non ve tanto o pulso territorial como unha loita por poñer en valor a cultura da Rexión Leonesa senón como unha guerra "por ter poder e restarllo a Valladolid". "Os leoneses máis reaccionarios non entenden que teñan que tomarse as decisións sobre Industria, Infraestruturas, Sanidade e Educación desde Valladolid. Por iso buscan separarse e establecerse como unha Comunidade", esgrime Cristóbal, que aínda que é de Ponferrada ten raíces en Villariños, pertencente a Balboa, un dos moitos pobos que aos poucos se foron quedando baleiros na comarca.  

No que coincide a maioría é en que o debate non chega no mellor momento. "Creo que agora, coa situación actual de inestabilidade, non é oportuno expolo", razoa Lucía, de Toral dos Vaos, que cre que ese debate debería pospoñerse ata que exista unidade entre as aspiracións dos gobernos de León, Zamora e Salamanca. Outros como Alberto, de Ponferrada, cren que este é un debate "que sobra agora mesmo" e que parece atender a "un capricho dos leóns" máis que a unha necesidade real.

A afinidade con Galicia é un elemento que no Bierzo nótase , e non só no fala, onde polo acento máis dun é confundido cun habitante de máis alá dos Ancares. "Nos nosos restaurantes o prato estrela é o polbo galego con cachelos, imos comprar ao Marineda City de A Coruña, as fogueiras de San Juan, as cancións...", argumenta Mel, que tamén lembra que en moitas zonas rurais os máis maiores falan galego. Outra influencia significativa é que moitos pobos fronteirizos sintonizan a TVG, polo que en moitas casas os mozos, como o resto de galegos da mesma idade, creceron pegados ao Xabarín e outros programas da televisión autonómica, algo que contribúe a que a día de hoxe haxa 1.146 estudantes de galego entre O Bierzo e Sanabria.

UN CONCELLO XA VOTOU UNIRSE A GALICIA

Cristóbal contrapón que, aínda que moitos bercianos non comparten ese "afán separatista", se comparten unha certa sensación de abandono. Respecto diso, hai elementos como as comunicacións -"tardas case o mesmo en chegar desde Madrid a León en AVE que desde León a Ponferrada nun Rexional Express"- ou a Sanidade -"algunhas especialidades médicas para a poboación de Ponferrada están máis preto en Galicia que en León"-, aspectos que levan reclamando moitos municipios que cren que a Xunta de Galicia teríaos mellor atendidos.

Un bo exemplo disto é o referendo que celebrou a localidade zamorana de Porto de Sanabria en agosto de 2018, onde as súas máis de 200 veciños votaron a favor de saírse da Junta de Castilla y León por mor do seu constante abandono e pedir a súa integración en Galicia.

"DO BIERZO, QUE ESTÁ EN GALICIA"

Doutra banda, é indubidable para todos eles que con Galicia si comparten moitas máis cousas que con Léon."Cando un galego e un berciano coñécense non existe ningún límite fronteirizo, parecemos do mesmo sitio e iso fainos sempre conectar", agrega Mel, á que non lle importaría dicir no futuro "que é berciana, un sitio de Galicia" cando lle pregunten de onde é. 

En 'Ponfe' tamén cren que "por cultura, o idioma, a forma de ser da xente" os bercianos gardan máis parecido cos galegos, un sentimento que existía "mesmo antes de que se empezará a falar da independencia de León". "Prefiro xogar o derbi dos Ancares co Lugo no Toralín que ir ao Reino de León", expón Cristóbal. "Se León independízase eu apoio que nos xuntemos a Galicia, por proximidade e por costumes", conclúe a villafranquina.

O deporte é outro dos lazos que conectan O Bierzo e Galicia: o CD Lugo e a SD Ponferradina xogan o coñecido como 'Derbi dous Ancares'

Con todo, queda unha pregunta no aire, que seguro se fan moitos bercianos e bercianas e que é a que lle rolda a cabeza para Lucía: "Seica un Bierzo independente non é posible?". "Considérome do Bierzo e non de León; cando salgues da túa terra non dis que es castelán e leonesa, nin dis ser de León, dis: son do Bierzo, e con orgullo", replica, xa que non pode sentirse nin do todo leonesa nin do todo galega, aínda que admite que no seu caso si ve "un vínculo por proximidade máis grande con Galicia". Unha Galicia que para O Bierzo, de momento, segue estando alén da fronteira.