Así podemos previr os ataques de velutina, cuxo crecemento se enquista en Galicia

A presenza da avespa velutina en Galicia deixou a semana pasada o cuarto falecido na comunidade polo ataque destes insectos na localidade lucense de Pantón. Esther Ordóñez, membro da Agrupación Apícola de Galicia (AAG), atende a Galiciapress para profundar o efecto que está a ter a presenza deste insecto invasor no sector da apicultura e ofrece consellos sobre como deben actuar aquelas persoas que teñan que realizar labores agrícolas ou de roza.

A presenza da velutina parece haberse estancado en Galicia

A velutina leva sendo un problema en Galicia desde 2013, ano no que se localizaron os primeiros especímenes en Burela e Baiona. Como sinalan desde AAG, o principal problema da presenza da avespa asiática na comunidade, ademais das molestias que orixinan a presenza dos seus niños e o risco de picaduras -os niños poden conter ata 2.000 exemplares-, é o efecto que ten sobre as especies autóctonas, xa que se alimenta de insectos como a abella, fundamental para a polinización e no sector da apicultura. Ademais, tamén son daniñas nos cultivos de froita.

TRAMPEO E PREVENCIÓN

Con todo, contrario ao que popularmente crese, estes insectos non son máis agresivos que outras especies de avespa. "As avespas en si non son máis agresivas que outros insectos. O risco aparece cando activamos un niño, que entón comezarán a defenderse de forma moi virulenta", comenta Esther Ordóñez, membro da Agrupación Apícola de Galicia. O grupo de risco son as persoas alérxicas a estas picaduras. Nese sentido, aínda que advirte que existe unha proba médica para comprobar se unha persoa é alérxica ás picaduras de abella, descoñece se ese procedemento é aplicable para comprobar as alerxias a todo tipo de picaduras, como as das avespas asiáticas.

Para combatela, apicultores e gañadores idearon e colocaron trampas para atraer ás avespas velutinas e tentar reducir a súa presenza. O trampeo intensifícase na primavera, cando comezan a activarse as raíñas despois da hibernación, que son as que acabasen formando niños e atraendo ás avespas obreiras. As trampas colócanse a un metro e medio de altura preto dos lugares onde acoden as raíñas: árbores en flor, preto dos apiarios, garaxes ou rochos...

Con todo, a actuación individualizada é insuficiente para combater a esta especie invasora e os afectados denuncian a tardanza das administracións á hora de retirar os niños unha vez que se notificou a presenza deles. Sen ir máis lonxe, o alcalde de Pantón, José Luis Álvarez, denunciou que a Xunta tarda "dúas semanas en retirar os niños" e que no que vai de ano, só nesa localidade, xa se retiraron máis de 200 niños. "Non damos abasto", lamentou o rexedor do municipio lucense.

"COMPROBACIÓNS ANTES DE LAS LABORES AGRÍCOLAS"

Aínda que como advirten desde a Agrupación a presenza da velutina non é a mesma no outono e inverno en comparación co verán, xa que nesta época o seu ciclo lévaas a hibernar, si que os apicultores rexistraron que este ciclo foise alongando. "Depende das condicións climáticas, pero poden empezar a atacar as colmeas en febreiro ou marzo e noutros sitios non se detectan ata maio", comenta Ordóñez.

O trampeo é un dos métodos máis utilizados para a prevención

Con todo, en canto á actividade das avespas, é igual de perigoso activar un niño no outono como no verán, xa que se se trata dun niño activo os insectos tratarán de defenderse daquilo que os estea molestando. "O mellor é sempre facer unha comprobación da zona, tanto se traballamos con maquinaria coma se non, para tentar detectar posibles niños", recomendan desde a Agrupación, "xa que se nos atopamos cun en labores de roza", ao activalo, "non hai tempo para a reacción" unha vez que "o temos encima". Pola súa banda, aos apicultores recomenda non centrarse exclusivamente nos labores de prevención e exterminio da velutina, senón que o principal é "manter saudables as colmeas e nas mellores condicións, sen exercer presión sobre elas".

Nese sentido, Ordóñez recomenda en primeiro lugar tentar saber se hai actividade no niño "golpeándoo desde a distancia cunha vara extensible" e, no caso de que haxa actividade, "avisar ás autoridades de que veñan retirar o niño" e non tentar extraelo por conta propia.

AVANCE ESTANCADO

Con todo, e a pesar das denuncias do alcalde de Pontón, a Xunta non ofrece datos sobre a presenza da avespa asiática en Pantón, aínda que si nas súas localidades veciñas. En Monforte de Lemos hai localizados máis dun centenar de niños, mentres que en Chantada, Sober e O Saviñao o rexistro vai de entre 26 e 100 niños de velutina. Por contra, en Carballedo tampouco existen datos da presenza da velutina. 

No últimos cinco anos, atendendo aos mapas da Xunta de Galicia, a presenza da velutina na comunidade aumentou de forma alarmante. En 2015 estaba localizada principalmente no norte da Coruña e na Mariña lucense, ademais de en a Ría de Vigo e nos municipios pontevedreses limítrofes con Portugal. Ao ano seguinte, a súa presenza fíxose extensible a toda a costa galega, avanzando ata o interior da Coruña e Lugo, cun impacto especial en Santiago de Compostela e os concellos lindeiros, así como en Ferrolterra.

Avance da velutina en Galicia desde 2015 ata 2018 | Mapas: Xunta

Entre 2017 e 2018 a súa presenza foise rexistrando cada vez máis no interior da comunidade. Para 2018 os datos de Ourense reflectían que se localizaron máis dun centenar de niños na cidade termal e noutras localidades como O Carballiño ou Pereiro de Aguiar, mentres a situación no resto de Galicia seguiu empeorando, especialmente na Coruña e Lugo. Por contra, entre 2018 e 2019 parece haberse estancado o avance da velutina segundo os datos facilitados polo Goberno de Galicia, xa que apenas se aprecian cambios significativos en canto ao número de niños.

Desde a AAG non teñen unha resposta precisa para explicar esta circunstancia, xa que eles tamén detectaron que a actividade este ano concentrouse nalgunhas zonas deixando outras nas que practicamente non hai actividade. "Cambiou dun ano para outro, pero segue habendo unha presenza importante da avespa asiática. Hai apicultores que teñen unha vintena de velutinas acosando as colmeas", expón Esther Ordóñez.  

Velutina en 2019. Datos do 21/10/2019 | Mapa: Xunta

IMPACTO NO SECTOR

En canto ás medidas levadas a cabo pola Xunta, Ordóñez non esconde que ao seu parecer "todo é mellorable" e pon o foco no tempo de actuación para retirar os niños. "Poderíase facer dunha forma máis inmediata, aínda que todo ten un proceso", argumenta.

Con todo, para o sector a presenza da velutina está a ter un efecto económico demoledor. "Ampliáronse moito os custos de produción. Agora temos que alimentar nós mesmos ás abellas cando antes non era necesario, hai que vixiar as colmeas por se existe presión doutros avisperos que ataquen ás abellas...", lamenta Ordóñez.

A velutina mingua a produción de mel

Ademais, as avespas afectan o proceso de polinización e por tanto á produción de mel, diminuíndo a cantidade de flores polinizadas e mel producido. Todo isto provoca que o mel galego teña "un prezo menos competitivo no mercado" en comparación coa producida noutras zonas de España. Por isto, mentres a velutina bótase a durmir durante o inverno, os apicultores manteñen os ollos ben abertos mentres preparan a chegada da primavera e outra campaña da loita contra este molesto invasor.