Juan Gestal, profesor emérito da USC: “Os alumnos nas facultades de Medicamento deben reducir”

-A Asociación de Balnearios de Galicia celebrará o seu 40 aniversario o 22 de novembro na Facultade de Medicina da USC. Entregaranlle a Medalla da Asociación polo seu compromiso e impulso á hidrología médica en Galicia. Precisamente vostede dirixe a Cátedra de Hidroloxía Médica USC-Balnearios de Galicia. Cal sería a definición de hidrología médica e cal é o traballo que desenvolve esta cátedra?

A hidrología médica é unha ciencia que estuda as augas mineromedicinais, minerais naturais, mariñas e potables comúns, e as súas accións sobre o organismo humano en estado de saúde e enfermidade.

A cátedra creouse cos obxectivos de impartir docencia aos alumnos de Medicamento; promover o coñecemento e o uso racional das augas mineromedicinais entre a poboación e os profesionais sanitarios de Galicia; promover a investigación no campo da Hidrología Médica; favorecer a difusión e o coñecemento das investigacións realizadas mediante publicacións e outras accións de comunicación, e a creación e mantemento dun fondo bibliográfico e documental sobre as materias específicas da Hidrología Médica e as disciplinas con ela relacionadas.

-Como naceu esta Cátedra, que axentes estiveron detrás da súa creación?

Foi por iniciativa do doutor Luís Rodríguez Míguez e da Asociación de Balnearios de Galicia e co apoio da Cátedra de Medicamento Preventivo e Saúde Pública, do Decano da Facultade de Medicina e da Axencia de Turismo de Galicia.

-Cales foron os avances máis destacados dentro da Cátedra desde que entrou en funcionamento?

Para os obxectivos da Cátedra organizamos Cursos de Iniciación a Balneoterapia e Seminarios de fin de semana nos balnearios, dirixidos aos alumnos de últimos cursos de Medicamento. Até agora, algo máis de 2.000 alumnos, a terceira parte dos que finalizaron Medicamento na USC entre 2006 e 2025, asistiron a algún curso sobre hidrología médica e balneoterapia e visitaron un balneario. Para os médicos elaboramos e repartimos en 2017 un Vademecum das augas mineromedicinais de Galicia. Para a poboación xeral organizamos un Seminario sobre Indicacións actuais da balneoterapia no IV Ciclo da USC, e o Ciclo A Saúde é o que importa, unhas mesas redondas nas que destacados especialistas clínicos explican as principais indicacións da cura balnearia nas súas especialidades. Publicamos unha Guía docente para que os alumnos de 6º de Primaria e 1º de ESO poidan coñecer a riqueza balnearia de Galicia, e enviámoslla aos 1.120 centros de ensino primario e secundario de Galicia, tanto públicos como privados. Publicamos libros sobre Hidrología Médica que poden descargar na web: catedrahidrologiamedica.com, e cunha empresa de comunicación difundimos entre a poboación as actividades que realizamos.

-De que maneira a hidrología médica pode frear o gasto farmacolóxico, tal como sinala o xerente de Balnearios de Galicia, Benigno Amor?

Existen moitos estudos con evidencia científica dos efectos beneficiosos da cura balnearia en moitas enfermidades. En resposta ao que pregunta, está demostrado en moitos deses estudos que os enfermos que acoden aos balnearios por determinadas patoloxías como, por exemplo, o músculo-esqueléticas ou as respiratorias crónicas sofren menos recaídas, con períodos de seis, nove e mesmo doce meses sen ningunha, co que diminúen o consumo de antiinflamatorios e antibióticos, e de consultas médicas.

A hidrología médica é unha ciencia que estuda as augas mineromedicinais, minerais naturais, mariñas e potables comúns, e as súas accións sobre o organismo humano en estado de saúde e enfermidade
 

-Cre que a sanidade pública podería asumir o tratamento hidrológico, polo menos para algunhas enfermidades?

En Italia e en Francia están a asumilo. Sería moi bo para a saúde da poboación que os tratamentos termais de determinadas patoloxías, nas que existe evidencia científica da súa eficacia, incluísense no Sistema Nacional de Saúde (SNS) como ocorre en Italia e en Francia. Iso permitiría ademais aproveitar o importante recurso de augas mineromedicinais de que dispomos, e como os balnearios están no medio rural, favorecería o desenvolvemento destas zonas permitindo fixar poboación nelas combatendo o despoboamento.

-Sobre que doenzas ten especial incidencia a cura mediante a hidrología médica?

Sobre as patoloxías reumáticas (artroses de membros, lumbalxias e cervicalgias crónicas, fibromialxia, e outras causas de dor crónica); otorrinolaringológicas (rino-sinusitis, faringitis, laringitis e otitis crónicas e recorrentes); enfermidades dermatológicas (eccemas, psoriasis, secuelas de queimaduras e do tratamento do cancro, ...); enfermidades respiratorias (asma, EPOC, e bronquiectasias, nas que melloran os signos funcionais respiratorios); recuperación de secuelas (dores, espasticidad, alteracións do equilibrio, marcha, actividades diarias e calidade de vida) de enfermidades como ACV, Párkinson, escleroses en placas, síndrome de Guillén-Barre, Chikungunya; e nas enfermidades vasculares crónicas (insuficiencia venosa crónica e arteriopatía crónica de membros inferiores); entre outras patoloxías.

Algo máis de 2.000 alumnos, a terceira parte dos que finalizaron Medicamento na USC entre 2006 e 2025, asistiron a algún curso sobre hidrología médica e balneoterapia e visitaron un balneario
 

-A composición química das augas termais en Galicia ten algunha particularidade respecto doutros lugares?

En Galicia temos unha gran riqueza de augas mineromedicinais, contando con todos os tipos de augas que teñen interese para cura balnearia.

-Estas variacións permiten aconsellar determinados balnearios segundo que necesidades teña a persoa?

Así é, e por iso en 2017 elaboramos o Vademecum das augas mineromedicinais de Galicia para axudar aos médicos a orientar a prescrición. A través das Xerencias dos Hospitais do SERGAS repartímolos a todos os especialistas médicos máis relacionados coa cura balnearia (médicos de familia, pediatras, reumatólogos, dermatólogos, neumólogos, otorrinolaringólogos, traumatólogos e rehabilitadores) e desde entón a todos os MIR de devanditas especialidades cando finalizan a súa formación.

-A actual infraestrutura de balnearios de Galicia está lista para asumir un aumento de persoas que necesiten tratamento baseado na hidrología?

Os balnearios son Centros Sanitarios e contan con servizos médicos nos que se están aplicando tratamentos para as patoloxías nas que están indicados, e a eles acoden moitos enfermos pola súa conta, e outros financiados polo programa de termalismo social do IMSERSO. Se algún día se inclúen os tratamentos termais nas prestacións do SNS haberá que realizar adaptacións necesarias nos balnearios para levar a cabo as prestacións terapéuticas e rehabilitadoras que se aproben.

En Galicia temos unha gran riqueza de augas mineromedicinais, contando con todos os tipos de augas que teñen interese para cura balnearia
 

-Vostede foi unha das voces máis escoitadas durante a Pandemia da COVID. Que “recordos” ten daqueles días desde o punto de vista como cidadán, primeiro, e como doutor?

Foi unha experiencia extraordinaria. Unha pandemia dese calibre non se producía desde a da gripe de 1918. A min colleume xa xubilado, pero ao chamarme tantos medios de comunicación e de modo continuo permitiume estar moi activo durante toda a pandemia. Había moita confusión. Persoas sen ningún coñecemento informaban coma se tivéseno e iso xeraba inseguridade na poboación. Tamén, sobre todo ao principio, houbo moitas incertezas entre os profesionais médicos que foi necesario aclarar. A Organización Mundial da Saúde non atendeu aos científicos que diciamos que a transmisión era por aerosois máis que por pingas e iso fixo que non se lle prestase atención á ventilación até moi tarde. Aprendemos moito.

-Foi unha época de moitas fakenews sobre a pandemia e a COVID-19. Que recomenda como científico para non seguir estas fakenews e, sobre todo, como distinguir unha mensaxe científica dun que non o é aínda aparentando selo?

Como vimos durante a pandemia, non é fácil distinguir as fakenews si un non ten unha boa formación sobre o tema de que se trate. Para combatelas é moi importante a educación e boa información da poboación.

-Como científico e médico, seguiu ou buscado a orixe de movementos antivacunas, homeopáticos, etc., e todo o movemento anticiencia destas últimas décadas?

España é un dos países onde máis confianza se ten na ciencia, e a confianza nas vacinas está entre as máis altas do mundo como observamos polas elevadas coberturas en canto a vacinación en idade infantil e o estudo sobre o "populismo científico" da Fundación Española para a Ciencia e a Tecnoloxía (FECYT). Este estudo explorou as percepcións sobre as vacinas e deixou claro que científicos e médicos son as profesións máis fiables en España, pero tamén que o 8,5% da poboación non confía neles. Estes son os negacionistas das vacinas que falan dunha suposta "elite científica" que nos está enganando. Teñen pouco predicamento no noso país, non agarrei en Francia ou Italia.

Con todo, unha porcentaxe significativa da poboación (41,6 %) acepta afirmacións relacionadas con teorías da conspiración, como "se crearon virus en laboratorios gobernamentais para controlalos", ou "as empresas farmacéuticas están a ocultar os perigos das vacinas", como revela a enquisa de Percepción Social da Ciencia e a Tecnoloxía de 2024, realizada pola FECYT. Esta crenza está influenciada polos niveis educativos e socioeconómicos, e diminúe a medida que estes melloran.

A OMS non atendeu aos científicos que diciamos que a transmisión (da COVID-19) era por aerosois máis que por pingas
 

-Sente algún tipo de frustración cando ve persoas que seguen este tipo de movementos?

É moi lamentable sobre todo cando se trata de profesionais sanitarios (médicos e enfermeiros) pois teñen responsabilidade sobre a saúde da poboación e o seu exemplo inflúe moito nos pacientes. Para min, os profesionais que seguen eses movementos indícanme que teñen importantes carencias na súa formación.

-Sen entrar en polémicas, considera o actual sistema de estudos para a carreira de Medicamento o máis acomodado para a formación de profesionais en Galicia?

Os médicos españois están moi cotizados en Europa, onde moitos van traballar, isto indica que a súa formación é moi boa, o que non quere dicir que non poida mellorar. Pero de entrada os feitos avalan que non é malo.

-Cre que hai suficientes persoas formar para exercer nun futuro ou debería ampliar a matrícula para novo alumnado?

O número de alumnos das facultades non necesita aumentar, máis ben debe ir reducir se queremos evitar ter unha bolsa de parados como xa tivemos no pasado. O problema da “falta de médicos” é nalgunhas especialidades, nas que faltan mentres sobran noutras, e nalgunhas zonas onde non queren ir. O problema ten que resolver a partir do MIR.

Os médicos españois están moi cotizados en Europa onde moitos van traballar, isto indica que a súa formación é moi boa, o que non quere dicir que non poida mellorar
 

-Como médico, que sente ante as agresións a profesionais sanitarios e que houbese que realizar campañas para a sensibilización das persoas usuarias a favor do bo trato?

É moi lamentable que se produzan agresións a persoas que están a tratar de axudar, como tamén a calquera outro traballador ou persoa. Para loitar contra elas teñen que investigar as causas da violencia na sociedade e porlle remedio.

-Dentro da súa carreira cal cre que é o maior logro do medicamento en Galicia e cal é o gran paso a dar?

O Medicamento en Galicia, igual que no resto de España, ten un grandísimo nivel e conta cos mellores medios diagnósticos e terapéuticos. Moitos son os logros, de ter que escoller un, elixiría os tratamentos personalizados no cancro.