Javier Briones, médico galego, lidera terapia xenética que elimina un tipo de cancro, o linfoma reflactario

O linfoma refractario é unha forma de cancro que non responde os tratamentos habituais ou que reaparece rapidamente tras unha aparente remisión. Supón un desafío clínico importante, especialmente en subtipos como o linfoma de Hodgkin ou os linfomas CD30+, cuxa incidencia en España é baixa pero significativa, especialmente entre adultos novos. Estes casos requiren opcións innovadoras, xa que os tratamentos tradicionais, como a quimioterapia ou o transplante de medula, perden eficacia en fases avanzadas da enfermidade.

Para abordar esta necesidade, científicos do Instituto de Investigación Sant Pau, en colaboración co Hospital de Sant Pau e o Instituto Josep Carreras, crearon HSP-CAR30, unha terapia experimental con células CAR-T deseñada para atacar especificamente ás células cancerosas que expresan a proteína CD30. Esta proteína atópase en certos linfomas pero de cando en cando en tecidos sans, o que permite unha acción máis selectiva e segura.

As terapias con células CAR-T consisten en modificar xeneticamente as células do sistema inmune do propio paciente para que actúen como un exército de defensa fronte ao cancro. No caso do HSP-CAR30, hanse implementado melloras tecnolóxicas que aumentan a persistencia e efectividade destas células, superando barreiras que limitaran anteriores intentos neste tipo de tumores.

Resultados esperanzadores en pacientes sen alternativa

O ensaio clínico en fase I incluíu a dez persoas con linfoma CD30+ refractario. O resultado foi sorprendente: o 100 % respondeu o tratamento, e a metade dos pacientes alcanzou unha remisión completa, é dicir, sen rastro detectable da enfermidade. Ademais, un seguimento medio de case tres anos mostrou que o 60 % de quen responderon seguen libres de recaída.

Desde o punto de vista da seguridade, a terapia mostrou efectos secundarios leves e controlables. Seis pacientes experimentaron síndrome de liberación de citocinas na súa forma máis leve, e non se rexistraron casos de neurotoxicidad, un efecto adverso frecuente noutras CAR-T.

A clave do éxito parece estar na alta persistencia das células modificadas. En moitos casos, mantivéronse activas no corpo máis dun ano despois da infusión. Ademais, o tratamento favoreceu a expansión de células T de memoria, un tipo celular asociado a unha resposta inmunitaria máis duradeira.

Unha novo paradigma na inmunoterapia contra o linfoma

A fase II do estudo tratou xa a 32 pacientes, e prevese ampliala a outros dez casos. Máis do 55 % lograron unha remisión completa. Estes datos preliminares foron presentados no congreso anual da Sociedade Americana de Hematología, o que reforza a proxección internacional do traballo.

Para mellorar aínda máis os resultados, o equipo investigador ha perfeccionado o proceso de fabricación das células CAR-T. Combinaron varias interleucinas (IL-21, IL-7 e IL-15) durante o cultivo celular, o que impulsa o desenvolvemento de células T con capacidade de memoria a longo prazo, aumentando así a súa eficacia prolongada.

Un futuro prometedor para os pacientes con linfoma refractario
“Estes resultados suxiren que a selección do epítopo CD30 e a preservación ex vivo das células T menos diferenciadas poderían mellorar a eficacia da terapia CAR-T en pacientes con linfoma de Hodgkin refractario”, afirma a Dra. Ana Caballero, hematóloga consultora e coinvestigadora do ensaio. Destaca a importancia deste descubrimento: “Se logramos demostrar en estudos máis amplos que esta estratexia funciona a longo prazo, poderiamos estar ante un cambio de paradigma no tratamento dos linfomas CD30+ refractarios. Isto brindaría esperanza a moitos pacientes con opcións terapéuticas moi limitadas”, explica a experta.

O Dr. Javier Briones foi a figura crave detrás dun avance que podería marcar un antes e un despois no tratamento de linfomas resistentes. Especialista en Hematología e referente internacional no desenvolvemento de terapias celulares, Briones é director do Grupo de Investigación en Hematología Oncolóxica e Transplante do Instituto de Investigación Sant Pau, ademais de xefe do Servizo de Hematología do Hospital de Sant Pau. En estea vídeo explica como funciona a terapia:

Cunha traxectoria de máis de dúas décadas centrada en neoplasias hematolóxicas e transplantes, Briones liderou investigacións que combinan biotecnoloxía, inmunoterapia e medicamento personalizado