Lorena Nieto, Programa Vagalume: "As prostitutas sofren prácticas moi lesivas orixinadas polo consumo de pornografía"

-Cal é o traballo que realiza o Programa Vagalume e quen está detrás apoiando esta iniciativa?

O Programa Vagalume pertence a Cáritas Diocesana de Santiago de Compostela e ás Oblatas, que é unha organización relixiosa. Estamos activos desde 1990 e ofrecemos apoio ás mulleres que están en contextos de prostitución tanto en Santiago como nos arredores da cidade e concellos limítrofes. No referente a outras entidades que poden apoiar ademais de Cáritas Diocesana e Oblatas, debo dicir que pertencemos á Rede Galega Contra a Trata Sexual. Esta é unha rede autonómica de trece entidades especializadas e profesionalizadas en mulleres vítimas de trata e explotación sexual e mulleres en situación de prostitución. 

-Durante o período de actividade de Vagalume observáronse cambios significativos no referente a orixes e procedencia social das mulleres prostituídas?

Estou neste programa desde hai doce anos e grazas ao testemuño de compañeiras máis veteranas e outras que estiveron no programa pódese dicir que si, variou moito o panorama da prostitución nalgúns puntos, outros seguen sendo igual. Os cambios notáronse nas administracións públicas. Despois de varios anos de loita a través de Vagalume en Santiago, logramos cambiar a mirada sobre a prostitución para conseguir recursos e apoio ás mulleres. Ao principio todo estaba vinculado a mulleres con situacións de altísima vulnerabilidade, escaseza de recursos de base e unha mirada moi despectiva desde a sociedade. O Centro de Día de Vagalume era un lugar onde mesmo as mulleres que acudían podían aprender un oficio ou buscar novas alternativas de medios vida e tamén funcionaba como un lugar de encontro onde tiñan un apoio. Ao longo destes anos démonos conta do vertixinoso que é o mundo dixital e da depravación que existe no mundo da prostitución co consumo de drogas e situacións moito máis vulnerables. Isto último provoca danos moito maiores que os ocasionados pola mesma prostitución. Tamén vemos que o cliente non cambia, o cliente segue sendo o home e, por desgraza, cada vez con moita máis agresividade no consumo de prostitución.

-Que quere dicir con máis agresividade?

Entedemos que se xa de seu a muller prostituída está nunha situación de necesidade para cubrir as súas necesidades de vida, os homes que acoden á prostitución fano aproveitar dunha situación de vulnerabilidade. Antes observábase que os homes acudían con coñecemento de que isto era así, pero hoxe en día habemos visto que, ademais do consumo de prostitución, hai unhas prácticas máis lesivas orixinadas por ese consumo dixital co que se despersonaliza e se deshumaniza ás mulleres. Tamén observamos que cando se fala de explotación sexual e trata a sociedade enténdeo como un delito, isto outorga unha mirada máis amable e respectuosa ás mulleres. Con todo, cando falamos de prostitución a mirada cambia: “se están aí é porque queren, porque están ben”. Isto é o que deshumaniza ás mulleres prostituídas e cando os homes consomen prostitución deshumanizan máis ás mulleres.

-Se as novas tecnoloxías están detrás de prácticas máis aberrantes, os máis novos consomen este tipo de contidos con máis asiduidade. Sábese si o consumidor de prostitución que engade prácticas violentas é o máis novo?

Non temos un perfil exacto de home consumidor, non hai estudos. Actualmente estanse facendo investigacións sobre como inflúe o consumo de prostitución en persoas novas e na vida das persoas adultos. Se sabemos que o consumo de pornografía predispone á agresividade verbal e física. Ademais, estes non son comportamentos sexuais, porque as relacións sexo-afectivas non teñen nada que ver coa pornografía nin coa prostitución, é pornografía de consumo de corpos. Así pois, en Vagalume situámonos sempre á beira da muller sexa cal sexa a súa situación: ben porque necesita manter en prostitución, ben porque pode facer un proceso alternativo. Isto si é algo que se mantivo durante os trinta anos de existencia de Vagalume. Estamos sempre á beira da muller, desde a área de acceso aos seus dereitos sociais e sanitarios, desde a área prelaboral axudándoas a que poidan capacitar e sentir empoderadas. A realidade é que o sistema é moi limitante para estas mulleres e por iso hai pouca oportunidade de acceso ao mercado laboral. Por tanto, sumados todos os factores, é difícil dicir que unha muller se prostitúe porque quere, por favor!, o que queremos é erradicar ese mito cruento contra as mulleres prostituídas. Se están en prostitución é por supervivencia ata que poidan cambiar o seu modo de vida e Vagalume tenta axudalas neste camiño. 

-Dáse a situación dun maior número de mulleres prostituídas procedentes de países estranxeiros?

O caso maioritario que adoitamos atender si é o de muller estranxeira, unha muller inmigrante en situación irregular porque vén a través dunha rede de captación, ese é o perfil que as redes de captación adoitan mover cara á prostitución como un modo de buscar a vida. Por iso é habitual que as organizacións traballemos con moitas mulleres migrantes pola súa situación irregular e porque necesitan un medio de vida. Isto sábeno as redes de tratas e por iso búscanas para que caian nesta situación de precariedade.

-Viron se estas mulleres, ademais de ser prostituídas, tamén son ameazadas e extorsionadas?

Dentro das redes existen o proxenetismo, todas aquelas persoas que poidan executar e exercer presión sobre as mulleres en situación de vulnerabilidade. Trátaa e explotación existe a pequena e a gran escala, é por iso que poden sufrir ameazas desde as máis perceptibles e impactantes, ademais das máis sutís como presións psicolóxicas relacionadas coa inseguridade legal destas mulleres. Se ridiculiza e faise burla das posibilidades que esta muller ten de ser cidadá e que teñen dereitos. A isto súmanselle as chantaxes económicas: “ou pagas isto ou perdes isto outro”.

-Polo devandito até agora, a sociedade segue sendo refractaria á incorporación ao mundo laboral das mulleres que abandonan a prostitución?

A súa incorporación a un sistema sociosanitario e sociolaboral normalizado sofre unha mirada nesgada, segue habendo un estigma moi alto. Somos unha sociedade que lexitima o consumo de prostitución e por iso é polo que debamos mirar con rexeitamento ao que a consome. Si somos conscientes do dano que se ocasiona a estas mulleres, o consumo perpetúa ese dano. Tamén é certo que o estigma está sobre a muller e nese campo debemos avanzar moito máis, para iso é importante a educación desde a familia e desde as escolas en valores de respecto cara aos demais.