Soidade urbana: cando a multitude nos fai invisibles

A soidade, especialmente a non desexada, é unha experiencia subxectiva e negativa, un buxán existencial que cada persoa vive de forma distinta. Non depende tanto da cantidade de relacións, senón da calidade e do desaxuste entre as expectativas e a realidade dos vínculos que obtemos. Moita xente, entón, fala de sentir só mesmo estando rodeada de xente, porque a soidade é un sentimento silencioso, mesmo invisibilizado pola culpa e a vergoña. Estes factores, como ocorre con outros trastornos e enfermidades, dificultan que familiares, veciños e amigos detecten a soidade que vive a persoa. Un informe de The Lancet (2020) sinala que nas cidades as persoas evitan cada vez máis as interaccións sociais nunha especie de ‘retraimiento social’. Esta actitude vai xerando unha espiral que nun momento dado pode acabar por cortar definitivamente moitas conexións da persoa co exterior e impedir a creación doutras novas.

Tipoloxía da soidade

Por incrible que pareza, a soidade urbana pode manifestar de diversas formas, a miúdo solapadas, o que fai máis difícil crear un diagnóstico e unha posible solución no caso de que a persoa afectada faga terapia para amortecer os efectos desta soidade. A nomenclatura empregada para cualificar os tipos de soidade parece responder a contextos determinados ou a intensidades de soidade segundo devanditos contextos.
 

Precisamente, unha das primeiras tipoloxías é a soidade contextual. Afecto a contornas concretas onde o ser humano debe interactuar case por obrigación (traballo ou fogar). Tamén hai momentos de soidade transitoria como pode ser a derivada dun cambio de domicilio, de país, ou mesmo de traballo e que só o tempo é capaz de axudar a superar. Con todo, hai persoas que padecen unha soidade crónica que se alarga no tempo e en diferentes contextos vitais, a desaparición de familiares, amigos, contactos, etc. Isto pode acabar eliminando o contacto coa sociedade ou, mesmo.

A sociedade mesma, de forma consciente ou inconsciente, pode illar á persoa creando unha atmosfera sen carga á súa ao redor, unha soidade imposta. Isto dáse entre persoas con xornadas laborais longas, exixentes e que van rompendo lazos afectivos por falta de contacto habitual. Por outra banda, a falta de habilidades sociais impide ao individuo crear lazos que nalgún momento pódenlle ser útiles. Familia, educación ou contexto social están detrás desta carencia. Pero tamén podemos observar como hai persoas que de forma voluntaria deciden illar do mundo por motivos que van desde o medo, a desconfianza ou por non querer admitir cambios na sociedade.
 

Non debemos esquecer tamén os problemas de saúde mental, desde a depresión a outras patoloxías máis graves que crean unha situación psicopatolóxica onde só unha terapia axeitada podería axudar a superar esta situación

Finalmente, o conxunto de factores que crean o contexto social tamén poden facer romper os vínculos da persoa coa sociedade deixando de sentir parte do grupo, sendo esta unha ruptura social entre a persoa e o grupo. A ruptura pode desenvolver a partir dunha crise emocional froito da dificultade para a creación de vínculos satisfactorios. A debilidade nas conexións afectivas adoitan levar a preguntar se vivir ten sentido, aínda cando se estea en compañía doutros.

Factores

A orixe da soidade urbana é multifactorial. Detrás pódense atopar cambios radicais na estrutura familiar, pasando de familias onde convivían até tres xeracións distintas ás familias monoparentais da actualidade.

Engadamos tamén o fenómeno da alta competitividade entre as persoas en busca do chamado “éxito persoal”. En países como Corea do Sur as novas xeracións priorizan ese éxito chegando mesmo a renunciar ás relacións afectivas e a formar unha familia. A persoa busca ser autosuficiente e non depender de nada ou de ninguén.

Ao xa dito engádese a personalidade do individuo, si é máis ou menos aberto. Factores como a xubilación que cortan en moitas ocasións a conexión cos antigos compañeiros de traballo. Tamén hai que contar coas enfermidades, as perdas afectivas e discapacidades, todos eles factores para un potencial illamento. A estas últimas engadamos as enfermidades que limitan a mobilidade, como a obesidade mórbida produto da mala alimentación, o sedentarismo e o mal descanso.

Por último hai factores sociolóxicos que, segundo o contexto social, poden acrecentar os motivos detrás da soidade. O feito de ser muller, de ser unha persoa nova ou maior, a falta de parella ou a viuvez, ou o status social derivado do poder adquisitivo dunha persoa. Por último, a vida en barrios pouco cohesionados aumenta o risco de soidade, o que levou a algunhas cidades a crear plans para loitar contra este problema.

Algúns datos

Segundo o Observatorio Estatal da Soidade Non Desexada, o 13,4% da poboación española maior de 15 anos sofre este problema, con maior prevalencia en mulleres e un incremento significativo a partir dos 75 anos. En España, 2,4 millóns de persoas maiores de 65 anos viven soas, das cales o 70% son mulleres. Ademais, quen a padecen adoitan arrastrar a soidade durante anos, cunha media de seis anos nesta situación.

E as consecuencias? Pois temos que o risco de padecer enfermidades cardiovasculares aumenta así como a hipertensión, a depresión e aumenta o risco de suicidio. É moi probable que a persoa acabe con algún tipo de adicción (alcol, tabaco, drogas) e que a súa actividade física resíntase por unha forte diminución da mesma. Tamén o sistema inmunitario acabará debilitado o que transformará á persoa en branco fácil para enfermidades.
 

Mentalmente, o non establecer lazos ou redes sociais dificulta o desenvolvemento de actividades cognitivas, o desenvolvemento de novas habilidades sociais e comunicativas. Todo isto sumado transforma á persoa en alguén dependente de servizos sanitarios e do uso de fármacos. Consecuentemente, a calidade de vida diminúe de forma alarmante.

Intervención

A intervención debe ser individualizada e coordinado entre administracións públicas, asociacións, comunidade e voluntariado. Quérese así fomentar habilidades sociais e a intelixencia emocional, adaptando o proceso a cada persoa. Potenciar actividades que permitan o contacto con outros, como o voluntariado ou o exercicio físico ao aire libre.

Débense crear oportunidades de participación comunitaria e espazos de encontro nos barrios. Para iso, é necesario promover políticas públicas que recoñezan a soidade como un problema de saúde e benestar, con estratexias preventivas e de acompañamento.
 

A soidade urbana é unha realidade invisible e complexa, con profundas raíces sociais, culturais e persoais. A súa abordaxe esixe unha mirada integral e colectiva, que combine a acción institucional co fortalecemento dos lazos comunitarios e a empatía social. Só así as cidades poderán ser espazos habitables non só desde o material, senón tamén desde o humano.