A protección do lobo é "unha oportunidade" para o acceso a fondos europeos, insisten conservacionistas

A nova categoría na que se encadrou ao lobo ibérico como unha especie protexida da caza ha desatado unha loita sen cuartel entre políticos, gandeiros, sindicados, ecoloxistas e conservacionistas, cada un cos seus puntos de vista ao redor dun animal que no século pasado estivo ao bordo da extinción e do que non se coñece o verdadeiro número de exemplares.

Galiciapress trata de coñecer todas estas posturas nunha serie de reportaxes para explicar o alcance e as consecuencias desta decisión do Goberno de España e á que se opoñen a Xunta, sindicatos e cazadores, polo que sen dúbida avecíñase unha batalla legal que pode durar anos. 

Nesta primeira entrega, Galiciapress charla con Aurora Pontes, doutora en bioloxía e representante de a asociación 'Grupo Lobo Galicia'. A doutora explica a importancia de protexer a unha especie protexida pola normativa europea, que abre a porta a unha "oportunidade económica", e ameazada polos cambios que sofre no seu hábitat, rachada polos incendios, os parques eólicos ou as estradas. 

Lobo ibérico | Foto: EP

O lobo, o malo dos contos infantís, xa non corre o perigo de que a súa cabeza colgue como trofeo na parede do cazador, o heroe deses mesmos contos. Na vida real, o lobo tiña ata o de agora as de perder fronte ás escopetas, caladas desde que o 22 de setembro o Goberno de España oficializase a inclusión do lobo no Listado de Especies Silvestres de Especial Protección (LESPRE).

A decisión de Moncloa atopouse coa oposición de Galicia, Asturias, Cantabria e Castela e León, as comunidades ás que realmente afecta a medida e que a ven como unha ameaza á economía do sector primario.  Desde a Consellería de Medio da Xunta lembran que o seu Plan de Xestión do lobo, que data de 2009, “propiciou” na última década “ un equilibro perfecto entre a protección do lobo e a protección dos gandeiros e mesmo serviu de espello para o resto das Comunidades Autónomas”.

Non o ven así as asociacións ecoloxistas, animalistas e medioambientalistas que celebran unha decisión que levaban anos perseguindo. Desde a asociación 'Grupo Lobo Galicia' non dubidan en cualificar a decisión de incluír ao lobo no LESPRE de “fito histórico” tras anos de batalla desde a proposta da Asociación para a Conservación e o Estudo do Lobo Ibérico (ASCEL) e o respaldo tanto das asociacións conservacionistas como de boa parte da sociedade.

UNHA OPORTUNIDADE ECONÓMICA GRAZAS Á UE?

“A protección do lobo en Galicia traerá cambios importantes e positivos na súa xestión, aínda que a priori non se aprecie. O novo status obrigará á administración galega a reformularse os pasos dados ata a data por e para a conservación do lobo e esperamos que se vexa como unha oportunidade e non como un problema, ao poder acudir a fondos europeos para cubrir os gastos de conservación dunha especie emblemática como é o noso cánido salvaxe”, indica a doutora en bioloxía Aurora Pontes, integrante da asociación.

Pontes puntualiza que, a protección do lobo, é unha “obrigación derivada do contexto legal internacional, de conformidade co Convenio de Berna e Directiva Comunitaria”. Estes fondos europeos poden ser xusto o salvavidas que esperan os gandeiros galegos, ameazados polo fin das axudas, tal e como anunciou a Xunta recentemente xa que, segundo o criterio do Goberno autonómico, o cambio de nivel na protección do lobo imposibilita o cobre de axudas no escenario actual. É, por tanto, unha oportunidade tamén económica, aínda que ese non sexa o seu aspecto máis destacado.

É xusto a protección comunitaria a que fai difícil explicar por que se tardou tanto en deixar de considerar ao lobo en España como unha especie cinexética ao norte do Douro -ao sur hai anos que goza dunha maior protección-. O cambio de paradigma permite así deixar atrás o “mal menor” que era considerar ao lobo unha especie cinexética “para que cada batida de caza estivese controlada” e como intento de frear o furtivismo.

“Debemos ter presente que a constitución da Unión Europea planifica a xestión das especies silvestres a escala supranacional, polo que España e as CCAA adaptaron a lexislación europea, pero con reservas, deixando ao lobo sen a protección adecuada, e atopándonos ante un incumprimento flagrante das obrigacións derivadas do Convenio de Berna e da Directiva de Hábitats 92/43/CE”, explican desde Grupo Lobo.

Respecto diso, encumbran o labor dos traballos do catedrático Agustín Garcá Ureta, un traballo que abriu “o camiño lexislativo para saír dos nosos incumprimentos”. O cambio de mentalidade da sociedade a favor da protección da contorna natural e un maior activismo ambiental foron tamén elementos decisivos neste percorrido ata lograr unha maior protección da especie. Un cambio que se iniciou coas campañas de documentalistas, naturalistas e científicos que puxeron o acento na situación do lobo, un proceso “lento” pero “bastante contundente”.

EDUCACIÓN AMBIENTAL E PREVENCIÓN DE DANOS

Con todo, non está todo o traballo feito: “Haberá que esperar a que se aprobe a Estratexia de conservación do lobo ibérico, para ver de que maneira defínense as autorizacións de control por danos, aínda que supoñemos que sempre serán a última opción e que esta inclusión será un avance importante para a conservación da especie”, sinala.

Atendendo aos datos de Grupo Lobo ao redor dos controis aprobados pola Xunta e o número de exemplares abatidos desde 2010, para a asociación “política baseada en batidas resultou ser un fracaso”.

Desde a asociación propoñen catro puntos como elementos capitais para unha mellor relación co lobo e cambiar así o sistema de batidas. O primeiro deles é unha eficiente “educación ambiental” nun rural como o galego, onde o lobo segue sendo visto como unha praga á que perseguir e eliminar, chocando frontalmente coa percepción daqueles que consideran ao lobo un “símbolo de resiliencia e natureza salvaxe”.

Doutra banda, a asociación insiste na importancia de aplicar unha correcta “prevención de danos”. “O roblema dos danos é sumamente complexo, é realmente o problema”, subliña Pontes, “xa que non só hai unha perda económica, senón un conflito social que realmente non garda proporción coa magnitude dos danos”. “En Galicia pódense mellorar tanto as medidas preventivas como a xestión do manexo do gando, algo que co novo status deberá abordarse con rigor e seriedade desde a administración”, indica.

UN HÁBITAT AMEAZADA POLO SER HUMANO E Os FURTIVOS

A continuación, a doutora remarca a importancia da conservación do hábitat do lobo en Galicia, uns espazos ameazados pola actividade humana. “É imposible separar da protección dunha especie no seu medio, salvo que se queira manter engaiolada”, razoa Pontes. A biologa lamenta a “destrución xeneralizada e a gran escala” que existe en Galicia sobre os seus ecosistemas naturais e hábitats autóctonos. Incendios -“problema ambiental máis grave pola extensión de destrución que xeran e o tempo que se precisa para recuperar a contorna”-, eucaliptización, parques eólicos...todos estes elementos son os que empuxan ao lobo para buscar “unha solución de supervivencia”, como é o penetrarse en espazos urbanos ou “depredar máis animais domésticos por ausencia de presas silvestres”.

“A construción de estradas de distintas categorías ha fragmentado o seu hábitat como en ningunha outra Comunidade Autónoma, dada a dispersión de núcleos de poboación aos que hai que dotar dun acceso seguro. Estas numerosas vías de comunicación fan tamén que aumente a posibilidade de atropelar a algún exemplar de lobo”, advirte.

É importante ter en conta que o cambio do ecosistema, tomando por exemplo a recuperación de terreos queimados, ten un efecto inmediato sobre o lobo. “Se a vexetación cambia, os herbívoros cambiarán, do mesmo xeito que os restantes elos das redes alimentarias. Todo iso repercute de forma grave sobre os grandes depredadores e en moitas áreas, se se lle une os ataques de furtivos, pode ser causa da súa desaparición”, comentan.

Estes cambios na cadea trófica é a que provoca que o lobo, “unha especie bastante oportunista, xeneralista e amoldable aos cambios”, teña que desprazarse en mandas a outras zonas onde atopar o alimento que lle falta no seu hábitat. Estas emigracións son máis evidentes nunha Galicia que destaca pola súa dispersión xeográfica, polo que o lobo ten aínda máis difícil fuxir dos encontros con o ser humano. “Como todo animal estará onde haxa alimento, auga e refuxio, tamén onde teña una certa calma que permita a súa reprodución. De forma ideal estaría nas mesmas zonas que prefiren os herbívoros, con pasto e bosque, sitios que ocupamos nós”.

É talvez neste choque de mundos onde aparece o furtivismo, “unha auténtica secuela en Galicia, onde o lobo e outras especies mátanse ilegalmente con diferentes métodos”. “Observamos en Galicia unha taxa de recrutamento próxima a cero nos grupos de lobos estudados, a reprodución non dá lugar a novos individuos debido á mortalidade producida por causas naturais e tamén por causas en absoluto naturais e totalmente repudiables”, precisa Pontes. Grazas ao novo status, o furtivismo terá “consideracións penais” moito máis graves que as actuais.

Lobo abatido por furtivos | Foto: EP

“É triste ver que moitas destas obrigacións, que xa se atopaban recollidas no Plan de Xestión do Lobo de 2009, nunca se acometesen, fóra da aprobación de batidas por parte da administración galega”, critica.

“Despois do comentado parece que non queda sitio para o noso cánido salvaxe, pero aí está, sobrevivindo como unha non tan rara xoia natural, enriquecendo a nosa biodiversidade e exercendo o control que debe sobre outros animais, que é o que sabe facer, a súa función. Os humanos debemos utilizar a intelixencia tecnolóxica que temos para evitar que as súas necesidades choquen e alteren as nosas”, conclúe.