Biólogos estudan a presenza á alza de orcas nas costas galegas, peso as súas interaccións "non son agresivas"

A principios de mes varios avistamentos de exemplares de orcas ao norte de Galicia volveron acender as alarmas ao redor dunha especie criminalizada excesivamente despois dos episodios rexistrados o pasado verán.

As orcas, mamíferos de natureza curiosa pero que non representan unha ameaza real para os humanos, foron criminalizadas entón nun momento de histeria que os expertos tratan de sufocar antes de que volva reproducirse e que achacan "ao descoñecemento" da especie. 

Alfredo López, biólogo e portavoz de a Coordinadora para ou Estudo dous Mamíferos Mariños (CEMMA) atende a Galiciapress para tratar de lanzar algo de luz a estes inusuais episodios e indicar aos mariñeiros como deben actuar nestes casos nun momento no que tanto os varamentoes -máis de 400 o pasado ano- e os avistamentos inusuais como este de especie pouco habituais na nosa zona están á alza. 

Orcas na popa dun barco de Salvamento Marítimo | Foto: EP

Non deberían estar, pero están. Así de simple e contraditoria é a explicación que temos de momento para un estraño fenómeno que se deu a principios de mes a beiras de Galicia, máis concretamente en Fisterra: orcas preto da costa en marzo. A alerta que deron mariñeiros e pescadores a primeiros de mes espertou certa inquietude entre os traballadores do mar, medorentos de que se repetisen os episodios de setembro, cando se reportaron incidentes con estes animais mariños que, pola súa curiosidade e tamaño, causaron danos a algunhas embarcacións.

A presenza destes xigantes do mar espertou o interese da Coordinadora para ou Estudo dous Mamíferos Mariños (CEMMA), que en canto tivo coñecemento do suceso púxose a traballar no caso. A CEMMA é a entidade encargada do estudo poboacional dos mamíferos mariños, ademais de traballar na súa recuperación en caso de atopar exemplares feridos e da xestión do banco de mostras destas especies. Alfredo López, biólogo e portavoz da coordinadora, recalca en primeiro lugar que estes avistamentos a estas alturas do ano “non son habituais”.

“As orcas son unha especie pouco frecuente en Galicia e, polo que sabiamos ata o de agora, estacional -final de verán / outono-. O ano pasado houbo moita presenza e durante un tempo longo, máis aló das interaccións, e este ano detectamos avistamentos desde a zona de Malpica a Fisterra e chamounos a atención porque en principio non contabamos coa súa presenza por aquí”, relata López

Así, a sorpresa ao ver as orcas en marzo foi maiúscula non só para aqueles que se cruzaron con elas, senón para os expertos. Con todo, chama a atención a rotundidade coa que desde o CEMMA confirman que estas orcas non son as mesmas que causaron tanto balbordo en setembro. A explicación é clara e atópase no seu dorsal: as aletas. Cada aleta é como unha pegada dactilar e non hai dous iguais, o que permite aos expertos identificar a cada un dos cetáceos que compoñen os grupos e realizar “un carné de identidade” de cada un dos animais.

“As que protagonizaron as interaccións no verán están agora en Xibraltar e sabémolo seguro porque se identificaron varios dos exemplares que foron observados aquí. Nesta ocasión non temos imaxes de calidade para ver as aletas e non sabemos quen é, pero sabemos seguro quen non son”, lamenta López, xa sen boas fotografías non poden determinar se este grupo está ou non no seu radar.

UN TEMA QUE PREOCUPA NO MAR

“A xente está nerviosa e preocupada e non se lles ocorría coller o teléfono para fotografalas, pero aínda así algúns barcos se permitiron recoller imaxes para identificalas”. Un nerviosismo que ben se pode explicar desde o alarmismo que xerou o ocorrido en 2020 e ao que desde a prensa contribuímos de forma decisiva con algúns titulares demasiado rechamantes e que non caeron ben no CEMMA, que entón declinou dar máis declaracións ata non pechar a investigación. As restricións de navegación aplicadas sobre algunhas embarcacións polo medo a que estas puidesen sufrir danos tampouco contribuíron a acougar os ánimos.

“Ao principio os casos foron cualificados de ataques e non nos gustou como se estaba tratando o tema nin tiñamos a información ao minuto”, critican desde a CEMMA. Nese sentido, xustifican que nestes casos as investigacións, que aínda seguen o seu curso, son complexas “porque hai que xogar con moitos factores”, aínda que si lles permitiu localizar a varios exemplares “que se repetían nas interaccións”. Estes exemplares “reincidentes” foron os que protagonizaron ao redor de unha vintena de interaccións a finais do pasado verán segundo as contas dos expertos.

Desde a CEMMA subliñan que aínda que sempre houbo orcas na costa galega, “onde cazan o atún acurralándoo contra a costa”, nos últimos anos multiplicouse de maneira notoria o número de avistamentos. “No último ano houbo un aumento de avistamentos, posiblemente relacionados con cambios que se están dando no océano e nos movementos dos atunes, algo que levan tempo sinalando os mariñeiros ao constatar unha maior presenza de atunes nas nosas costas, o que explicaría atopar aos seus depredadores”.

NADA DE BALEAS ASASINAS: CURIOSAS SI; AGRESIVAS NON

Con todo, aínda non teñen unha conclusión sobre o por que deste comportamento. “En ningún caso identificamos intencións agresivas por parte dos animais nin de facer dano ás persoas. Outra cousa é que nesas interaccións, polo seu tamaño, poidan romper algún elemento dos barcos”, sostén o biólogo. Por isto, as embarcacións pesqueiras non deben ter a alerta constante desta especie, xa que non representan un risco maior do que se poida pensar.

“O medo prodúceo o descoñecemento. Os mariñeiros coñecen perfectamente aos arroaces, pero coas orcas hai máis descoñecemento entre os navegantes e o seu comportamento pode infundir medo, sobre todo cando os animais achéganse moito aos barcos. Pero non interpretamos interaccións con dano intencionado”, lembran.

A pesar de todo, e polo que poida pasar, desde a CEMMA lembran os pasos a seguir en caso de atoparse no mar cun destes impoñentes mamíferos mariños: “Non achegarse ás orcas, porque nunha das últimas interaccións foi produto de que a embarcación se achegou demasiado e provocou a súa reacción. Na maioría das interaccións os navegantes non advertiron a chegada dos animais, pero se alguén as observa hai que deixalas tranquilas e notificarnos a súa presenza. E se non as detectamos pero interactúan co noso barco recoméndase parar a embarcación, parar a velocidade e na maior parte dos casos os animais perden interese pola embarcación e márchanse”.

CASOS ESTRAÑOS CADA VEZ MÁIS COMÚNS

Ademais do estudo das orcas, na CEMMA encárganse de asistir aos animais mariños varados nas nosas praias, ás que anualmente chegan ao redor de 300 animais. Con todo, esta cifra incrementouse o pasado ano ata superar os 444 varamentoes. “A tendencia é ao aumento, como observamos desde 1990 cando empezamos o rexistro. Na maioría de casos son cetáceos varados mortos, pero aproximadamente un 10% son exemplares vivos e o noso obxectivo é tentar que poidan regresar ao mar”, comenta López.

No caso concreto das tartarugas e os leóns mariños que chegan a Galicia desorientados desde o norte de Europa no CEMMA buscan rehabilitalos, pero os cetáceos son “casos máis complicados”, polo que tratan de reintroducirlos directamente no mar para que teñan a oportunidade de sobrevivir. O golfiño común é a especie máis habitual, pero tamén se dan casos estraños, como os dos lobos mariños “que aparecen todos os anos, aínda que en baixa frecuencia” ou ata baleas.

Doutra banda, cabe destacar que Galicia non é a única comunidade que rexistra avistamentos pouco habituais nos seus mares. O pasado verán, algúns medios afirmaban contar con evidencias do regreso de exemplares de quenlla branca a augas do Mediterráneo. Coas orcas, parece que moitas especies buscan comida noutros espazos de forma máis frecuente.

López sae ao paso e sentenza que aínda non están comprobadas as observacións no Mediterráneo como para que estas atribúanse á quenlla branca, pero si confirma que os cambios no océano, xa sexa polo cambio climático ou a sobreexplotación dos mares, “afectan a todo”. Ocorre así coas quenllas ou tintoreras, “que estamos a avistar moito no verán”, ou mesmo coas cada vez máis frecuentes chegadas de medusas ás beiras. “Cousas que ocorreron sempre pero noutra frecuencia e agora vemos que se acrecentan”, conclúen desde a CEMMA.