O patrimonio galego baixo o aerosol: a loita contra os grafitis vandálicos

Os últimos anos foron testemuñas de como o patrimonio arquitectónico galego convértese nun lenzo involuntario para o vandalismo grafitero. A aparición dun novo grafiti no Arco do Pazo de Xelmírez, unha estrutura anexa á Catedral de Santiago, volve pór de manifesto a preocupación pola conservación destes bens culturais, xa que a fachada do templo xacobeo tamén sufriu recentemente pintadas.

Quen están detrás e por que?
Aínda que non hai un perfil único, os grafitis en monumentos adoitan ser obra de individuos ou grupos que buscan visibilidade e recoñecemento, xa sexa a través da firma das súas "tags" (firmas persoais) ou de mensaxes máis elaboradas. As motivacións poden ser diversas: desde a simple procura de adrenalina e desafío á autoridade, até a expresión de reivindicacións sociais, políticas ou identitarias. 

Como se viu en ocasións anteriores na Catedral de Santiago, con mensaxes como "Eou non saín da túa costela, ti saíches da miña cona!" ou "Guillotina, Borbón", algúns grafitis teñen un claro compoñente ideolóxico. Con todo, en moitos casos, como as recentes letras "GB" no Arco de Xelmírez ou os nomes escritos na fachada da Praza dá Inmaculada, a motivación parece ser puramente vandálica e sen unha mensaxe explícita.

Monumentos máis afectados no patrimonio galego
A Catedral de Santiago de Compostela e a súa contorna son, sen dúbida, un dos focos máis recorrentes deste tipo de actos. A súa condición de Patrimonio da Humanidade e a súa constante afluencia de visitantes convértena nun branco visible. O Pazo de Xelmírez, o Arco de Palacio e diversas fachadas do templo sufriron xa en repetidas ocasións o impacto dos aerosois. 

Máis aló de Santiago, outros monumentos históricos e artísticos en Galicia, desde cruceiros centenarios até igrexas románicas ou castros, son susceptibles de sufrir danos similares, aínda que os casos mediáticos adoitan concentrar nos bens de maior relevancia.

Como se eliminan e que consecuencias teñen?
A eliminación de grafitis en edificios antigos é un proceso delicado e custoso. Require a intervención de equipos especializados en restauración do patrimonio, que deben avaliar o tipo de superficie (pedra, granito, mármore, etc.) e a composición da pintura para elixir o método máis axeitado. Utilízanse técnicas como a limpeza con chorro de auga a presión controlada, disolventes específicos non abrasivos ou, en casos extremos, láser. O Arcebispado de Santiago sinalou que estudará os danos causados no Pazo de Xelmírez e buscará emendalos "cando se poida", o que subliña a complexidade e o tempo que levan estas intervencións.

As consecuencias para os monumentos son significativas. Máis aló do impacto estético e a desfiguración de obras de arte e arquitectura, as pintadas poden causar danos irreversibles na pedra, xa que os pigmentos penetran nos poros, debilitando o material e facilitando a súa erosión. Ademais, os procesos de limpeza, por moi coidadosos que sexan, sempre levan un risco de alterar a pátina orixinal e a superficie do monumento. Todo isto tradúcese nun considerable gasto económico para as institucións encargadas da conservación do patrimonio, fondos que poderían destinar a outros labores de mantemento e restauración. "É unha mágoa que se xogue así co patrimonio", lamentan desde o Arcebispado.

Lexislación e sancións: O brazo da lei
En España, os actos vandálicos contra o patrimonio público, incluíndo os grafitis, son considerados delitos contra o patrimonio histórico. A lexislación aplicable pode ser tanto administrativa como penal, dependendo da gravidade dos danos.

Sancións administrativas: Poden ir desde os 300 euros nos casos máis leves, e aumentar significativamente en función do valor do ben afectado e a extensión do dano. Estas sancións réxense por ordenanzas municipais e normativas autonómicas de protección do patrimonio.

Sancións penais: Cando o dano é considerable, o Código Penal español contempla penas de prisión e multas para quen deterioren bens de valor histórico, artístico, científico ou cultural. O artigo 323 do Código Penal establece que "o que cause danos en bens de valor histórico, artístico, científico, cultural ou monumental, ou en xacementos arqueolóxicos, que formen parte do patrimonio histórico español, será castigado coa pena de prisión de seis meses a tres anos e multa de doce a vinte e catro meses". Se os danos son de especial gravidade ou afectan a bens de dominio público ou declarados de interese cultural, as penas poden incrementar.

O Concello de Santiago lamentou estes feitos delituosos e lembrou a importancia de campañas de concienciación sobre o coidado do patrimonio, especialmente nunha cidade como Santiago, Patrimonio da Humanidade. A colaboración entre as autoridades e as institucións eclesiásticas, como a que o Concello ofreceu á Catedral en incidentes anteriores, é fundamental para combater esta secuela.

A loita contra os grafitis no patrimonio galego é un desafío constante que require da coordinación entre as forzas da orde, as institucións culturais e a concienciación cidadá. Só así se poderá preservar a riqueza histórica e artística que define a Galicia para as futuras xeracións.