​A realidade detrás dos accidentes de tractor, o asasino do rural galego

Galiciapress profunda a través desta reportaxe nun dos problemas de primeira orde da Galicia rural: os accidentes de tractor, que non sempre son considerados ‘accidente laboral’ e apenas son rexistrados como ‘accidente de tráfico’, obrigando ás familias a batallar contra os seguros. Con todo, anualmente cóbranse a vida dunha vintena de persoas na comunidade e deixan unha longa lista de feridos de diversa consideración.

Anualmente falecen unha vintena de persoas en Galicia nestes sinistros 

Que teñen en común o municipio ourensán de Arnoia, a aldea lucense de Airexe ou a parroquia de Nigoi en Pontevedra? Pois que todas elas enterraron no que vai de ano a polo menos un veciño que faleceu nas mesmas circunstancias: accidente de tractor. Pero non son os únicos puntos de Galicia onde se viviron este tipo de desgrazas no que vai de ano. Arbo, O Incio, Ribadeo, A Cañiza, Teo… Só nos tres primeiros días de xuño xa se rexistraron tres accidentes con este tipo de maquinaria agrícola, con dous feridos de gravidade e un falecido no municipio coruñés de Toques.

Esta clase de accidentes son tristemente un problema de primeira orde no rural galego. Sorprende e atafega ver o número de incidencias que se rexistran mensual, e en ocasións ata semanalmente, coa cantidade de accidentes de tractores que, nun bo número de casos, cóbranse a vida dos condutores. E o máis significativo é que habitualmente os sinistros responden a un mesmo patrón: home maior de 65 anos falece atrapado debaixo do seu tractor envorcado mentres traballaba na súa leira.

NIN ACCIDENTES DE TRÁFICO NIN LABORAIS

En apenas seis meses, máis dunha decena de persoas, todas elas homes, faleceron neste tipo de contratempos, que non sempre son considerados ‘accidentes de tráfico’. De feito, leste é o gran problema escondido detrás destes sinistros, pois de cando en cando pódense considerar ‘accidentes de tráfico’ (a non ser, está claro, que se trate dunha colisión contra un turismo, por exemplo) e case nunca son tipificados como ‘accidente laboral’. É máis, desde a xefatura de tráfico da Garda Civil advirten que “non teñen rexistros” sobre eses sinistros xa que “apenas son tidos en conta como accidentes de tráfico”.

As dificultades coas que se atopan as autoridades fan que sexa complicado rastrexar esta clase de sinistros, xa que non hai unha fonte que os englobe todos. En Galicia entre 2016 e 2018, o Instituto de Seguridade e Saúde Laboral de Galicia (ISSGA) rexistrou 53 accidentes mortais de tractor, onde só tres deles foron considerados accidente laboral. Un terzo deses accidentes mortais foron causados polo envorque do tractor.

Do mesmo xeito, estes datos non reflicten as persoas que sufriron lesións ou tiveron que ser atendidas por un accidente de tractor, xa que entón a cifra dispárase. Diversas fontes advirten que nese caso habería que aumentar considerablemente o número de afectados, cifrando o aumento ao redor dun 30%, xa que as institucións “cifran á baixa”. Con todo, os rexistros oficiais sitúan a media autonómica rozando a vintena de falecidos ao ano. Cabe destacar tamén que estes accidentes son estacionais, xa que se producen máis en épocas como o verán, onde os agricultores teñen máis horas de sol e a actividade é maior.

UN LONGO PROCESO

En Unions Agrarias teñen o mesmo problema. José Manuel Ponche, técnico de prevención de riscos do organismo sindical, comenta que é moi difícil levar un rexistro desta clase de accidentes porque no sector “a realidade é moi complexa e as cifras son sempre enganosas”.

“Un accidente deste tipo supón un marco difuso para determinar a consideración de categorizarlo como accidente laboral, porque se é un accidente doméstico non hai sancións ou denuncias, pero nun accidente laboral o afectado está amparado por unha Lei de Prevención de Riscos Laborais”, afirma Ponche, conscientes das moitas lagoas que existen a nivel administrativo ao redor deste tema.

O experto en prevención de riscos explica algúns condicionantes, tales como que na maior parte dos casos as explotacións agrarias son de carácter familiar, o carácter multidisciplinar do oficio con tarefas moi diversas que van máis aló da agricultura ou a gandería (traballos de carpintería, por exemplo) ou a dispersión xeográfica e o envellecemento do rural, dous aspectos que son determinantes á hora de poder auxiliar ás vítimas. “En moitos casos os centros sanitarios están lonxe. Tamén falla a tecnoloxía, porque en zonas rurais non chega a cobertura para realizar unha chamada de auxilio”, lamentan desde Unions Agrarias.

Protesta dos agricultores galegos

Pero entón, que ocorre cos afectados? Este é o gran problema ao que se enfrontan moitas familias, xa que á hora de percibir unha pensión ou demostrar que si se trata dun accidente laboral ven moitas veces inmersos nun proceso xudicial do que non sempre obteñen un fallo positivo. “Moitas veces as mutuas non queren consideralo un accidente laboral, porque non lles interesa pagar, hai que ser realistas, e entón é cando ti, ou a túa familia se é que faleces, tedes que batallar por demostrar en que circunstancias ocorreu o accidente para demostrar que ten que ser clasificado como ‘accidente laboral’ e non doutra índole”, sostén Ponche. 

MAQUINARIA ANTICUADA

Do mesmo xeito, desde o sindicato insisten en que outra das complexidades é que, xeralmente, as vítimas son persoas xubiladas, o que en si mesmo xa pecha a posibilidade de que se lle considere un accidente laboral. Á súa vez, Ponche achaca os sinistros á falta de prevención en moitos casos. “Os accidentes con falecidos danse moitas veces por exceso de confianza: persoas que quedan atrapadas nos apeiros, tractores envorcados por caerse por desniveis ou terrapléns...”, sinala Ponche.

Pero neses casos tamén se trata de erros humanos que se poderían sortear cun pouco de prevención e coa modernización dos aparellos agrícolas. “Os tractores de agora teñen cabinas e arcos de seguridade que poden salvar a vida do condutor se o aparello envorca. Neste momento xa existen sistemas que dalgunha maneira tratan de adiantarse para evitar que chegue a producirse un accidente”, destaca o técnico en prevención de riscos.

Desde Unions Agrarias tamén subliñan a necesidade de renovar o aparcadoiro nacional de vehículos agrarios, xa que a maquinaria está moi envellecida e os pequenos agricultores recorren á compra de maquinaria de segunda man polo alto prezo dos vehículos de quilómetro cero, aínda que existen axudas por parte da administración para facer fronte ao desembolso. A continuación, tamén contan as experiencias vividas cos agricultores, aos que lles custa desfacerse dos seus vellos tractores. “Dinche con orgullo que o seu tractor ten 30 anos e que funciona que dá xenio…pero en sistemas de seguridade son incomparables ante os novos modelos”, di Ponche.

O VALOR DA FORMACIÓN

Tamén destacan a importancia da formación, non só na prevención de riscos, senón en primeiros auxilios, no dominio da maquinaria, xa que en moitos casos débense a un manexo inadecuado da mesma, ou na chamada “formación específica”. Con todo, a pesar dos avances, neste campo a tecnoloxía vai máis rápido que os usuarios. “O sector agrario está a modernizarse pero non á velocidade que todos queremos. A maquinaria é máis efectiva, mecanízanse moitas actuacións que se realizan antes, pero iso determina un custo engadido para modernizarse así como formarse para esta situación cambiante: as propostas tecnolóxicas renóvanse a un ritmo ao que o agricultor non sempre sabe adaptarse”, apostila Ponche.

Tanto desde o ISSGA como desde Unions Agrarias desenvolveron diversidade de iniciativas que tentan concienciar aos grupos de risco dos perigos que entraña o manexo desta maquinaria así como os remolques e outros apeiros que se poidan enganchar ao tractor. Con todo, aínda que é certo que esperta interese entre os asistentes e consegue cambiar algúns hábitos, Ponche sostén que é moi difícil cambiar a forma de traballar das persoas desa idade. “Eles saben que o fan mal e corren o risco. Se non o fixeron en 70 anos, non van facelo ben agora”, lamenta, lembrando que “en Galicia afacemos acordarnos de Santa Barbara cando truena”.