Compostela ten que elixir: ou "parque temático para peregrinos" ou cidade que non "expulse" aos seus veciños

Os veciños de Santiago de Compostela viviron semanas de tensión pola chegada de miles de peregrinos nas últimas semanas con motivo da Peregrinación Europea de Mozas, un evento que puxo contra as cordas o difícil equilibrio existente para a convivencia entre residentes e turistas.

Os veciños do barrio de San Pedro son dos máis afectados por un modelo de turismo que consideran incompatible cunha cidade "con turismo relixioso, pero tamén unha oferta cultural atractiva, capital de Galicia, tradición universitaria, foco de innovación cunha economía e vida social dinámica...".

Mercedes Vázquez, membro da xunta directiva da Xuntanza, explica para Galiciapress as principais tensións existentes nun barrio cos alugueiros disparados polo peso do turismo, "hostil" para os seus residentes máis veteranos e que corre o risco de morrer de éxito. 

Imaxinen por un momento que toda a poboación de Baiona ou Fene márchase a Santiago de Compostela durante unha semana enteira. Máis de 12.000 persoas en agosto pola capital galega, que xa dispón dun espazo limitado. Engadan a isto os turistas habituais, un goteo constante de centenares de persoas en pleno Xacobeo. Pois este colapso é o que viviron os composteláns a semana pasada, con motivo da Peregrinación Europea de Mozas, un evento que espertou as críticas de moitos veciños polas escenas consideradas “incívicas” polos residentes, que se queixaron dos ruídos e as molestias provocadas polos mozos. 

Entre os denunciantes está a Asociación Veciñal A Xuntanza, do barrio de San Pedro, porta de entrada para moitos peregrinos que terminan o Camiño de Santiago. A plataforma recoñece que estes días foron “complicados” por “o impacto que tanta xente tivo” na vida cotiá da zona. “Hai que ter en conta que a día de hoxe na zona histórica deben residir ao redor de 15.000 persoas, así que 12.000 (máis os turistas doutro perfil) son moita xente para unha zona ben pequena”, recalca Mercedes Vázquez, parte da xunta directiva da organización.

Espazos públicos saturados, lixos que non se recollen, ruídos, riscos para a mobilidade… Moitos son os inconvenientes que citan os veciños pola turistificación que sofre o seu barrio e coa que conviven “durante varios meses ao ano”. “Por non falar da presión do turismo sobre o prezo dos alugueiros de vivendas e baixos comerciais, ou da evidente banalización da experiencia do Camiño”, apostila Vázquez. 

UN TURISMO QUE “EXPULSA” Aos VECIÑOS

Con todo, estes días o turismo foi un paso máis aló e o difícil equilibrio para a convivencia entre os visitantes e os veciños foise ao traste. “Coñeces a diferenza entre un afeccionado ao fútbol e un grupo de hooligans? Pois iso é o que tivemos aquí”, exemplifican desde a Asociación, que non entenden como nos arredores do Bernabéu ou Riazor esas prácticas non se consenten mentres que “aquí si”.

“Pero estas persoas son só a punta do iceberg dunha industria que, como unha fábrica de queixos ou taboleiros, ten un impacto que ten que ser estudado e limitado”, razoa Vázquez.

Ante ese iceberg do que fala a organización, A Xuntanza puxo ao dispor de todo o mundo un decálogo de boas prácticas para peregrinos e visitantes, especialmente enfocado para a etapa final do Camiño de Santiago. Respectar aos veciños, minimizar os ruídos ou reducir o impacto sobre a vía son algúns dos puntos do documento, que actuou como “medio de denuncia” e que tivo unha acollida “unanimemente moi positiva” no barrio, pero tamén de persoas e negocios doutros puntos de Galicia atravesados por ramais do roteiro xacobeo que sofren a diario episodios como os relatados en San Pedro.

“É unha necesidade moi sentida. Non queremos perder a nosa maneira de vida nin que o noso barrio sexa un produto turístico que nos expulse. Entendemos que é posible alcanzar o equilibrio, e ante a pasividade das administracións, o noso paso adiante foi entendido polo barrio e por moitas entidades e persoas da cidade e doutros puntos do Camiño, como algo necesario”.

“É que hai normas básicas de convivencia e da lei que non se cumpren”, resumo. Con todo, este documento, aínda que publicado hoxe, circulaba pola Asociación desde 2019, pero foi este verán, á vista de que os problemas ían en aumento, cando decidiron sacalo á luz, coa cooperación dos comerciantes e dos veciños de Lavacolla. 

A idea xurdiu en consonancia cos membros da agrupación e coa adhesión do colectivo Lavacolla Activa. Desde A Xuntanza admiten que as tensións estaban a tomar “tinguiduras conflitivos”. “Cada día eran máis as queixas polas molestias de ruídos, pola ocupación das beirarrúas por bicis -fomentadas polo novo modelo de rúa en Concheiros-, saturación de rúas e prazas. Ocorreron os primeiros encontros desagradables entre uns e outros”, lembra Vázquez.

IMPOSIBLE VIVIR EN SAN PEDRO CON ESES PREZOS

As queixas pola turistificación en San Pedro van máis aló dos ruídos ou as molestias. Os aloxamentos turísticos son outro problema que trae de cabeza á comunidade, con visitantes que aparcan os seus vehículos en calquera parte, sexan ou non zonas peonís, e outras molestias. Un problema que tampouco é novo: “En 2018 ou 2019 a Comisión de Festas recibiu unha airada queixa dun aloxamento turístico, no sábado das festas, por facer na rúa dos Concheiros un espectáculo musical para público familiar as 18h. Era un sinal do novo tempo que se albiscaba”.

“Entendemos que, se non hai prácticas depredadoras dos espazos públicos e da convivencia, o turismo e a veciñanza podemos convivir, pero o certo é que esta circunstancia non sempre se dá. O principal problema desde o noso punto de vista é a presión sobre os prezos dos alugueiros de vivendas e locais. A dedicación de pisos e casas a aloxamentos turísticos expulsa á veciñanza do barrio e evita que veña xente nova (somos un barrio envellecido), e esa é para nós unha enorme preocupación”, explica Vázquez, preocupada por esa ausencia de substitución xeracional, endémica de toda a capital galega. 

O afán por espremer o valor dos negocios levou aos propietarios dos locais para ameazar con subir o alugueiro a tendas tradicionais, menos rendibles que albergues ou bares. Unha perda significativa en “a terceira zona comercial da cidade”. A proliferación dos pisos turísticos tamén se fixo notar e ocasionou os primeiros conflitos. Por iso piden “sensibilidade” ás administracións e “inspeccións”.

UN TURISMO QUE DEIXA PEGADA…PERO NON EN CAIXA

A pesar de todo, e contrariamente ao que poida parecer, o impacto económico do turismo sobre San Pedro é moi reducido, segundo argumenta Vázquez. Salvo os bares, os peregrinos apenas se pairan nos negocios. A pegada da PEJ2022 neste sentido é especialmente significativa, xa que a inxección económica dos mozos na cidade é practicamente nula, porque moitos se hospedaron en lugares cedidos e o seu consumo foi moi baixo.  

O impacto económico é inversamente proporcional á carga que supón o turismo, algo xa denunciado “nos espazos de participación” existentes durante o goberno de Martiño Noriega e compartido por outros barrios históricos. 

“Foi un berro colectivo pedindo axuda, ordenación da actividade, apoio á normalización da vida das persoas residentes, ao control da actividade turística... nós fixemos nosa parte pero é evidente que outros -que son os que mandan-, non; e tampouco escoitaron”, reprocha Vázquez.

SANTIAGO “PARQUE TEMÁTICO XACOBEO”

O seguinte paso para corrixir este desfasamento? Para A Xuntanza a receita é “parar, reflexionar sobre o que quere para o futuro, coller alentos e tirar adiante cun proxecto claro”. “Ou somos un parque temático xacobeo ou somos unha cidade con turismo relixioso, pero tamén unha oferta cultural atractiva, capital de Galicia, tradición universitaria e foco de innovación cunha economía e vida social dinámica e sostida por distintos piares. Desde o noso punto de vista son dúas opcións excluíntes”. 

Esa opción, a do “parque temático”, foi moi compartida polos composteláns nas últimas semanas. Vázquez acepta que vivir en Santiago supón aceptar un respecto polo patrimonio, coas “dificultades” e “limitacións” que iso pode supoñer para o arranxo de casas ou a mobilidade. Pero son aspectos como a accesibilidade, os barrios mal acondicionados para as persoas maiores ou a iluminación das rúas as que “maltratan” aos veciños. 

“Moitas destas limitacións clásicas ven hoxe agudizadas, pois agora tamén é complicado gozar dos espazos públicos unhas tempadas -cada vez máis longas- do ano, e hai unha inseguridade crecente na mobilidade peonil. Non diría que o barrio sexa hostil, pero é evidente que durante as obras, e agora pola presión turística, o corredor San Pedro-Concheiros é por momentos (e foi) difícil vivir para a maioría das persoas. Para as persoas maiores é sen dúbida hostil”, considera, á vez que advirte no centro histórico “a situación é máis grave”. 

“CANSOS” E “FARTOS” DE NON SER ESCOITADOS

En paralelo, as administracións piden “un esforzo” á cidadanía para acoller aos peregrinos, mentres a Xunta relaciona as críticas destas semanas a "posicionamentos ideolóxicos". Palabras que non foron ben recibidas nun barrio que sacrificou os dous últimos anos con obras eternas coa promesa de “embelecer” o Camiño de Santiago. 

“O arranxo pode gustar máis ou menos, pero hai un consenso veciñal no sentido de que non se pensou na veciñanza á hora de deseñar o proxecto, e desde logo non se tiveron en conta as propostas achegadas desde aquí. Moito pediron e pouco recibimos de volta, a verdade”, critica Vázquez. Nesa liña, menciona as reunións mantidas nese sentido, achegando ideas e incidindo en que o modelo de peregrinación e turismo proposta para a cidade “non era o que nós queriamos para San Pedro”. 

“Estamos cansos e fartos de que a nosa voz non se escoite e que non se teña en conta a opinión das persoas residentes no barrio e na cidade á hora de planificar obras, servizos, eventos...”, censura. “Non quixeron escoitar, pero a verdade é que o que hoxe vivimos é, por veces, un horror. Nestes días da PEJ2022 algúns dos efectos secundarios agudizáronse, así que entendemos que o malestar é lóxico”.

“Non se trata de deostar o turismo, senón de denunciar que este tipo de turismo non nos gusta e que pensamos que está a destruír a nosa comunidade. Se o traballo gubernativo estivese feito, esta percepción que brotou do turismo como algo hostil non sería tal”, puntualiza Vázquez.

Queda moito por facer, de calquera xeito. Desde a Asociación cren que o equilibro é “posible e necesario”, pero que dependen da colaboración de todos os actores implicados. “Nós non temos nin poder nin orzamentos”, lembran. “Nós tamén somos o Camiño e reclamamos o noso dereito para seguir sendo parte dese legado cultural e a non converternos nunha parte dun parque temático. A Humanidade, esa que ten o Camiño e parte da nosa cidade como patrimonio común, merece algo máis que unha trampa para turistas”, conclúe.