Bosques que non levantan o voo: aves que desaparecen e eucaliptos que se expanden

Os paxaros vanse, ou desaparecen no medio do eucalipto, esa é a conclusión dun estudo no que participou a Universidade de Santiago de Compostela (#USC) e o Centro Superior de Investigacións Científicas (#CSIC). Esta é a conclusión a que chega o artigo 'Eucalyptus cover as the primary driver of native forest bird reductions: Evidence from a caseta-scale analysis in NW Iberia'. O traballo comparou a presenza de aves en As Fragas do Eume con masas de eucalipto en Galicia. E é que a presenza da árbore industrial máis estendido polas catro provincias carrexa máis consecuencias que os incendios, as desaparicións de masas arbóreas autóctonas e o empobrecimiento dos solos. Pero o rechamante é que estas e outras consecuencias estivéronse sinalando desde hai décadas sen que polo momento tivesen a repercusión suficiente como tivo o artigo sobre aves publicado en www.sciencedirect.com . Isto último deixou cando menos, perplexos a algúns investigadores e científicos con traballos semellantes publicados no últimos vinte ou trinta anos.

EUCALIPTO: CADALEITO PARA AVES?

A desaparición do bosque atlántico e do centro de Galicia e o seu substitución por poboacións de eucalipto glóbulus (até agora case o único presente) e nitens (introducido para resistir temperaturas máis baixas) ten consecuencias no hábitat, incluíndo a cadea trófica (transferencia de nutrientes entre as especies) e por tanto, na supervivencia ou non das especies autóctonas. E isto sábese desde hai décadas, posiblemente desde que apareceron as celulosas de Pontevedra e Navia, principais consumidoras do eucalipto cultivado en Galicia.

O biólogo Xabier Vázquez Pumariño, experto en aves, ve curioso como un artigo publicado este ano chame poderosamente a atención cando xa existen outros traballos que versan sobre o mesmo tema. “Existen traballos que abordan as consecuencias bioquímias na auga e a súa afectación ás aves acuáticas”. Indo en concreto sobre aves, unha das máis prexudicadas polos cambios no hábitat é o aguilucho cenizo (tartaraña cincenta, Circus pygargus). Unha ave migratoria que aproveitaba o sistema de mosaico agrario no que había pastos, cultivos e no medio sebes compostos por diversos arbustos, zarzas e aliagas (toxos). A eliminación dos sebes para crear explotacións extensivas ou para plantar eucalipto, contribuíron en parte, na diminución deste pigargo.

Por outra banda, outros investigadores non atribúen exclusivamente ao eucalipto a desaparición ou diminución de aves autóctonas. “Existen outros tipos de bosques, sen ser eucaliptales, con carencia de aves” di Nancy Branco de Ecoloxistas en Acción (EEAA). Ademais disto, Branco engade que aves migratorias como as cegoñas poden usar masas de eucalipto como lugar de repouso. “Marrocos é un lugar pouco dado a bosques pero hai unha importante presenza de eucalipto que usan as cegoñas para repousar”. Aínda así, o empobrecimiento do solo en bosques desta especie austral leva parella a diminución ou desaparición de mamíferos, anfibios, réptiles e outras especies que forman parte da dieta avícola autóctona. 

QUEREMOS DESTRUÍR O PROPIO?

A deterioración do medio natural en Galicia é máis que evidente para moitas organizacións, sexan políticas, ambientalistas, asociativas, agrarias, etc. Ante o actual estado das cousas (Altri, moratoria do eucalipto, Ence en Pontevedra, minería, etc), a resposta para moitas destas organizacións sería ou ben a paralización ou cambios lexislativos que impidan a desaparición de áreas naturais baixo perigo potencial de desaparecer. 

Isto último inclúe lugares especialmente sensibles para as aves. O último caso é a Declaración de Impacto Ambiental para unha canteira en Casaio, zona de cría de aguias. Un dos poucos lugares que quedan para esta especie estaría en perigo precisamente nunha área louseira. Outros espazos son as serras de Xistral, Macizo Central, Xurés e áreas de Pontevedra son lugares de asentamento para os voitres, aves que aproveitan a carroña de animais mortos e manteñen así unha limpeza que impide a transmisión de enfermidades entre o gando e outras especies. 

A todo isto súmanselle áreas de Lugo e Ourense onde aniña a aguia real. Esta especie adoita cazar en áreas abertas (mato ou monte baixo, áreas mosaico agrosilvopastorales) coellos, lebres, outro tipo de aves e ás veces pequenos mamíferos. En canto ás áreas de costa, as máis afectadas son as aves migratorias cuxos paraxes de descanso ven afectados pola presión urbanística e turística. Isto pode levar á destrución de santuarios para aves e non só por presión urbanística. A zona costeira tamén foi dos lugares con maior densidade de eucalipto e piñeiro durante moitas décadas, o que puido afastar a aves migratorias das nosas costas.

“Cando desaparece a humidade do solo as especies adoitan desprazar a outros lugares” sinala Branco. O eucalipto é un gran absobedor de auga, por iso é polo que se utilice ás veces para secar áreas húmidas ou pantanosas, deixándoas secas e sen os nutrientes necesarios para manter o ecosistema vivo. 

A conclusión é sinxela: hai traballos académicos e científicos suficientes que advertían do perigo para a fauna que supuña a eucaliptización. O caso é que agora mesmo, un moi recente chamou a atención. Nada negativo, ao revés, pero si xa se coñecían os efectos: por que agora somos máis sensibles? Están a cambiar tórnalas en canto a sensibilización ambiental? Sexa certo ou non, a realidade é que cada vez hai máis proxectos que afectan a áreas naturais e espazos xa explotados e sobre os cales moitas voces avisan de perigos ambientais e para a saúde humana.