Os golfiños varados, un misterio aínda en investigación

A Coordinadora para ou Estudo dous Mamíferos Mariños (Cemma) alertaba este mes de agosto do incremento na densidade de golfiños atopados nas praias e outras áreas de costa. No que vai de 2024 atopáronse 26 exemplares cando a media, segundo a Cemma era de 18 ao ano. As explicacións a este fenómeno non son concluíntes pero as hipóteses apuntan a cambios ben no comportamento dos mares ou no comportamento dos golfiños. No caso dos mares, a densidade de contaminantes (desde químicos aéreos que se depositan na auga até os xa consabidos plásticos), a construción na costa ou o tráfico mariño e as súas consecuencias poden ser un dos motivos. O comportamento dos golfiños pode ir desde especies que descoñecen o fenómeno das mareas e entran nas rías quedando inmobilizados sen auga ao redor. Tamén está a convivencia cos humanos na costa, actividades pesqueiras, turísticas, construción e outros aspectos poden levar aos mamíferos mariños a varar na costa, pero tamén hai comportamentos que poden ser “naturais” sempre que está vinculados á forma de vida destes animais. 

REDES E CONTAMINANTES

Pablo Covelo da Cemma, sinala que algunhas especies de golfiños procedentes do océano introdúcense nas rías para comer. “Si son especies que viven no océano ou mar aberto e intérnanse o as rías e estuarios, é posible que descoñezan a ida e vinda do mar en canto a mareas, isto pode deixalos varados sobre o fondo antes cuberto pola auga”.

Destacan tamén os contaminantes mariños, produtos que en ocasións poden causar a morte de especímenes en alta mar e que aparecen na costa. “Aínda se atopan PCBs nos restos de moitos destes varamientos” di Covelo. Os PCBs son elementos prohibidos nos anos 1970 e que se usaban en refrixeración. 

No caso dos plásticos, a aparición dentro dos golfiños mortos débese a que previamente, as presas inxeriron devanditos plásticos. “O golfiño vai directamente á súa presa, unha a unha, adoitan ser peces que inxeriron ou plásticos ou outros elementos”, di Covelo.

“Entre un 20 e un 30% dos varamientos ou accidentes con mamíferos mariños está relacionado coa interacción con artes de pesca” sinala o biólogo mariño Xandro García. Por outra banda, non descarta que o uso de determinadas tecnoloxías como o soar poidan influír no “radar” biolóxico dos golfiños acabando por confundilos. “Especulouse que determinadas ondas de soar militar pode confundilos, aínda que a información sobre este punto é moi pouca”.
 

Ademais, aínda que se fala de interacción con artes de pesca, que hai da interacción do golfiño cos pescadores? Son inimigos? O feito é que para determinadas pesqueiras (sardiña ou caballa) o golfiño pode ser un competidor para a flota pesqueira. Aínda que segundo estudos da propia Cemma, ao investigar a cantidade de alimento dos exemplares recolleitos desde os anos 1990, os cálculos non mostrarían unha densidade de consumo capaz de competir coas capturas pesqueiras. Aínda así, “os golfiños achéganse ás redes con intención de rompelas para comer as capturas, os pescadores usaron sistemas como os 'pinger' que mediante sons tentaban asustar aos golfiños, ao final afixéronse e o sistema deixou de funcionar”. Tamén hai métodos máis “taxativos” como o uso de petardos “ou pasar coa embarcación por encima do golfiño”.

COMPORTAMENTO NATURAL?

Os golfiños móvense en mandas que adoitan ser compostas por individuos de diversas procedencias. “As crías de golfiño adoitan estar entre dous ou tres anos coa nai, ao final dese período son expulsados de mándaa para que busquen outro grupo co que estar” di Pablo Covelo. “Ás veces estes exemplares poden ser aceptados de boa gana nunha nova manda, outras veces non e así ata que atopan unha, con todo, tamén hai exemplares con dificultades para socializar e non atopan nunca un novo grupo”.

A maioría destes individuos solitarios son machos e na súa navegación poden acabar interactuando con humanos en instalacións portuarias. “Si nesa interacción atopan correspondencia por parte dos humanos o máis seguro é que ese animal quede” di Covelo. Un caso recente foi o do golfiño 'Manoliño' na ría de Muros. Esta interacción pode ser prexudicial para o golfiño porque acaba afacer á reciprocidad humana e isto impide a súa procura de congéneres. Quizá algúns dos cetáceos mortos que se atopan son exemplares que non atoparon manada até os seus últimos días. 

A aparición dun golfiño ou de calquera especie de mamífero mariño debe ser notificada ao 112 Emerxencias. “Eles poranse en contacto coa Cemma que enviará biólogos para tomar datos sobre o exemplar e farán unha necropsia en caso de estar morto, senón, si é posible, tentarase devolver ao mar” sinala Xandro García.