Incendios "impredicibles, catrastróficos e nunca vistos": "O que ardeu non arderá outra vez, pero moita Galicia non ardeu"

Na primeira liña contra os incendios, aínda que non sexa fisicamente, están en ocasións moitas máis persoas das que podemos ver. Máis aló do labor encomiable dos bombeiros e brigadistas, atopamos a profesionais que dan sentido ás imaxes de destrución que deixan as columnas de lume ou as quilométricas nubes de fume e que, sen bóla de cristal, só coa ciencia, predín un futuro de cinzas e montes arrasados. Trátase da xente como Juan Picos, profesor na Escola de Enxeñaría Forestal da Universidade de Vigo, que xunto con outros autores profetizou en 2018, cunha precisión que asusta, o que está a pasar hoxe en Galicia e o norte de Portugal no relativo aos incendios hiperdestructivos deste 2025.

Picos, xunto a Marc Castellnou Ribau e António Joaquim Salgueiro Rocha dá Silva, é o coautor do informe sobre Cooperación Transfronteiriza na prevención e extinción de incendios forestais no Eixo Atlántico. O documento permitía aos expertos meter o bisturí en todo aquilo que poderían mellorar as administracións galegas e portuguesas a fin de que os operativos contra incendios fosen axeitados e actualizados ás condicións contra as que se enfrontan os equipos de extinción. Co texto na man, podemos afirmar que as autoridades estaban máis que avisadas do que sucedeu en agosto. 

2005, 2006, 2017, 2022 E 2025

“Estabamos todos avisados. O documento foi unha reflexión onde vimos aquilo que percibiamos e sabiamos todos. É un problema de todos”, indica Picos. Aínda é pronto para sacar conclusións, pero dunha maneira preliminar os expertos xa atopan certas similitudes nunha crise que neste século podemos datar 20 anos atrás porque se trata, segundo Picos, de “a continuación natural do mesmo proceso”. 

“Non é igual, hai cousas que se parecen e outras novas, pero se trata da continuación do que viñamos vendo. Non é un perigo concreto, é unha tendencia concreta. Esta onda de 2025 materializa un punto máis desta tendencia con elementos que xa vimos desde 2005, un ano esquecido pero que quedou nos rexistros polos seus efectos nunha zona que, dúas décadas despois, volve ser triste protagonista”, subliña o doutor en enxeñaría de montes.

En 2006 unha onda de incendios golpeou a costa atlántica cunha gran cantidade de focos simultáneos, en 2017 os incendios foron “moi rápidos” nunha crise que “durou moi pouco” pero que obrigou a pór en marcha moitas evacuacións, en 2022 foron os incendios de alta montaña en Ou Courel ou Valdeorras, territorios que foron pasto do lume nun 2025 “que foi a combinación de todo isto nunha tendencia que vai in crescendo”.

"A PROBABILIDADE ES DESCOÑECIDA"

Con esta sucesión de episodios, cada vez máis virulentos e próximos entre si, cabería preguntar se estamos xa nun espiral cíclica, algo que Picos considera imposible de saber. “Nunca viramos incendios como estes en a provincia de Ourense. Coñeciamos cousas parecidas, pero nada así. Como non o vimos nunca, podemos considerar, cos datos na man, que a posibilidade de que volva pasar é baixa. Iso é un erro típico, porque tentamos buscar tendencias. Non son ondas de pouca probabilidade, senón de probabilidade descoñecidas”, interpreta Picos, pois aínda falta un maior coñecemento para poder contar cun historial que permita aventurar unha secuencia con este tipo de incendios. 

“Cando nos volverá a tocar? Non sabemos. O que xa ardeu non volverá arder…pero hai moita Galicia que non ardeu este ano e está dispoñible”, recalca, coa experiencia de incendios que se reproduciron en zonas que foran queimadas só tres anos antes. Así, case tan importante o investimento en prevención sobre o terreo, resulta o investimento en investigación que permita ofrecer unha fotografía máis clara. 

“Non ten sentido prescindir do que nos pode achegar a investigación. Hai cousas que debemos desaprender, que xa non funcionaban como o facían tradicionalmente, e adaptar a unha nova tipoloxía que hai que coñecer. O que pode pasar senón é que aprendamos da experiencia, e non podemos correr ese risco. Debemos aprender todo o posible do que sucedeu, ademais de traballar en temas como a prevención, a preparación ou a restauración”, abunda Picos.

Nese proceso de análise cobran vital importancia as ferramentas que permiten aos expertos simular as condicións extremas que se dan “para prepararnos cara ao que pode vir”. A tecnoloxía actual ha avanzado moito con respecto á que existía a principios de século, algo que contrasta cuns incendios aínda máis catastróficos a pesar de que os medios hoxe son mellores.

“O noso investimento en combate tampouco é o mesmo”, asume Picos, con “máis diñeiro, máis persoal, máis preparado…pero os resultados empeoran. Enfrontámonos a un problema que crece e que vai máis rápido que a nosa adaptación. Sucede tamén desde o punto de vista legal, coa ordenación do territorio ou a tipoloxía da propiedade. A realidade non nos vai a esperar, porque ten a súa inercia e é implacable. Canto menos eficientes sexamos, máis expostos estaremos”.

"A ESTABILIZACIÓN TRAE ESPECIALIZACIÓN"

Un dos principais cambios que axudan a explicar esta exposición ante os incendios é o proceso de abandono do rural, sumado á eucaliptización que experimentaron moitas zonas. Picos considera que esa “desagrarización” é un cambio de moitas décadas cun “efecto acumulativo e con consecuencias que empezan a ser visibles agora”, a pesar de que se cadra hai xa moitos anos que comezou ese abandono da xestión. 

“Non se trata dun só aspecto científico, senón que hai outros puntos de vista que debemos abordar. Deixar que as cousas sucedan sen propor unha alternativa non vai solucionar nada”, lamenta, ao ver que en ocasións “nos enfangamos en discusións que nos evitan empezar a pór ferramentas que minoren o problema”. 

Nese debate están as voces enfrontadas dos que piden manter un operativo os 12 meses do ano e os que consideran que sería inasumible. Para Picos os incendios agora só poden aplacar “con operativos profesionais, moi formados, coñecedores deste tipo de incendios e que traballen na prevención, e iso non se consegue con persoas contratadas de maneira temporal”. Con todo, cre que a Xunta se está esforzando máis neste campo que outros gobernos rexionais, “aínda que aínda se pode mellorar”.

“A estabilización é un medio para conseguir a profesionalización. Iso significa menos xente e máis tempo? Tocará botar contas e especializar os perfís, porque non todos valen para todo. A ninguén lle gustaría que lle operase un médico que só traballa tres meses ao ano”, detalla, consciente de que isto debe “dimensionarse cos recursos que contamos en cada caso”. 

No informe do Eixo Atlántico os expertos xa facían énfase nun tema como o de encamiñar os sistemas en ambas as rexións cara a Sistemas de Misión e Xestión en lugar de Sistemas de Mando e Control. Este cambio suporía un salto no combate do lume, pois “cun persoal capacitado pódese sectorizar un incendio, de forma que os profesionais poidan traballar sen depender dos de arriba esperando unha orde concreta”. 

“Cada vez os incendios son máis complexos. Duran máis, son máis grandes, involucran a máis membros dun operativo… Iso significa que xorden problemas a nivel loxístico. Se traballan 2.000 persoas, esas persoas teñen que comer, ser trasladados e recolleitos, descansar nun lugar… Todo iso é un reto que con incendios máis pequenos non sucedía”, ejemplifica Picos, que cre necesario “recompor a forma de traballo do dispositivo e ter unidades especializadas en loxística e análise, o que significa tamén un cambio organizativo na súa estrutura”.

Esa estrutura, ao seu xuízo, debería ser similar en Galicia e Portugal para unha maior eficacia, de maneira que a cooperación fose máis sinxela, como ocorre noutros ámbitos como o militar. Os pasos neste sentido son positivos e Picos menciona o Semop (Sistema intermedio de mando operativo) como un valor nesa liña, pero que aínda habería que puír ao ter moi pouco tempo de vixencia.

LECCIÓNS APRESAS...Ou NON

“Debemos ser coidadosos. Os resultados non nos poden facer pensar que todo o feito desde 2017 están mal feitas. Hai cousas que se fixeron ben, pero aínda non deron os seus froitos”, reflexiona Picos, que foi no seu momento parte da Comisión de Estudo do Parlamento de Galicia para a análise das reformas da política forestal, de prevención e extinción de incendios e do Plan Forestal.

Á expectativa de saber si tras esta última vaga de incendios convocarase unha nova comisión, Picos ofrécese a acudir “por terceira vez” a esta mesa de diálogo. “O que non me gustaría é que se isto sucede comezásemos co folio en branco. Hai que empezar co que xa traballamos e acordamos. Temos que mirar o que se fixo, como se fixo, o que non se fixo e por que non fíxose. Hai que mirar que ocorreu para que algunhas medidas que consideramos interesantes non se puxeron en marcha, si é por un problema de axenda política ou de factores limitantes”, declara. 

“Xa cometemos erros entre 2006 e 2017. Se cada vez que ocorre algo así empezamos de cero non servirá de nada. Talvez valla a pena facer un repaso e ver todo o que quedou pendente”, sostén Picos despois dun agosto extenuante no que xunto a outros membros do seu equipo púxose ao choio para tratar de sacar conclusións canto antes pondo nos simuladores todas as variables posibles e levar os resultados aos mapas. “Era o que tocaba. Se soubese agarrar unha mangueira estaría en primeira liña, pero as miñas ferramentas son outras”, di o profesor.

Este traballo resultou moi desalentador para Picos, pois as probas revelaban precisamente os resultados que logo demostraba a superficie arrasada. “En agosto era unha contrarreloxo onde sabiamos o que ía pasar sen poder evitalo. Case prefires ser ignorante do que ocorría. Ás veces chegabamos xusto cando sucedía. É como esas películas onde van matar ao protagonista e a policía chega xusto cando lle disparan. Para chegar con esa presión sentes que case era mellor chegar dúas horas tarde, porque o pasas moi mal”, recoñece. 

Picos insiste ás autoridades en pór especial atención na cooperación transfronteiriza, un aspecto que se mellorou grazas, en gran medida, a informes como o que avalou o Eixo Atlántico: “Fixéronse cousas moi interesantes neste campo. Pero hai que insistir niso. Este ano inaugurouse a primeira base aérea transfronteiriza. Puxemos a base, pero nos falta o protocolo para actuar de maneira conxunta. A cooperación entre Galicia e Portugal, como ocorrerá tamén entre Portugal e Estremadura, é básica”. 

“Ocorre o mesmo na cooperación entre Comunidades Autónomas, pois unha característica dos últimos incendios foi que os medios de Galicia e Castela e León víronse desbordados polos incendios simultáneos, polo que non sabiamos quen debía prestar a quen os efectivos. Traballar este sistema de triaje, porque pode chegar a saturar o sistema, é necesario, porque non podemos improvisar”, reclama. Outra suxestión é que haxa un fluxo constante de intercambio de efectivos entre comunidades para aprender sobre o terreo o traballo en distintos territorios.

“O que non podemos é baixar a garda. Temos dous anos bos e xa nos esquecemos de todo. A clave xa non é só acertar co camiño, senón tamén executalo. De nada valen agora as explicacións ou as escusas. Hai que pór as pilas e mellorar a situación, porque se non, nuns anos, volveremos quedarnos con cara de parvo ante as imaxes da televisión”, augura Picos, que de vaticinios xa demostrou que algo sabe.