O incerto futuro tras o peche da mina de Penouta: "Non somos a Galicia profunda, somos a Galicia afundida"

Viana do Bolo é un de tantos municipios galegos que viu como en cuestión de medio século a súa demografía precipitábase sen freos. Este municipio do interior de Ourense, practicamente fronteirizo con Zamora, experimentou a evolución de tantas outras localidades das serras sur-orientais, que se están baleirando ante a falta de oportunidades. Con todo, en Viana contaban con algo que non tiñan os demais. De feito, non o tiña ninguén en Europa: unha mina de coltán, a única do continente. Un material fundamental para o sector das novas tecnoloxías e unha industria pola que está a apostar Europa, empeñada en explotar na comunidade os recursos que temos que buscar noutros continentes. 

Strategic Minerals viña explotando este mineral en Penouta pero o impacto ambiental da actividade mineira motivou unha denuncia de Ecoloxistas en Acción e varios fallos na xustiza que provocaron o cesamento da actividade. O último en pronunciar foi o Tribunal Superior de Xustiza de Galicia (#TSXG), que vén de declarar nula a resolución administrativa do permiso concedido pola Xunta ao estudo de afectación ambiental presentado pola compañía. Un pau tremendo para toda a comarca de Viana, para Ourense e, en especial, ás 129 familias e empresas subcontratadas que formaban parte dun proxecto que agora se desmorona.

"A GALICIA AFUNDIDA"

Para Germán García Ávila-Arias, portavoz do PSdeG-#PSOE no Concello de Viana do Bolo, a noticia é "un mazazo", aínda que non poden cualificala de sorprendente despois da decisión do peche cautelar que data do ano pasado. "Xa nos levaba a pensar que isto ía ocorrer. Non entendemos que nin desde as empresas nin desde a Xunta fixésese nada para rebater os argumentos dos ecoloxistas e que o tribunal revogase a paralización cautelar", critica o socialista.

"É un golpe moi duro. É un disparo na liña de flotación de toda a zona, que eufemísticamente din que é a Galicia profunda, pero o que é a Galicia afundida", lamenta García. Para os socialistas, o peche do proxecto mineiro descompón por completo a economía dunha zona á que practicamente só sostén o sector primario "que tamén está en crise". 

"A única alternativa que existía para sobrevivir, fixar poboación e atraer aos mozos era isto. O peche aboca a que Viana do Bolo se marchite lentamente e a xente téñase que buscar a vida fóra", considera o portavoz do grupo municipal, que entende que despois da noticia os operarios da mina buscarán traballo noutros lugares.

SILENCIO DO CONCELLO E CRITICA Á Xunta

A situación é urxente e o PSOE de Viana demandou ao goberno que encabeza o popular Andrés Montesinos un pleno extraordinario para abordar esta problemática. Por agora, García critica a "falta de resposta" do Concello á súa solicitude, cando interpretan que é "unha facultade do Goberno municipal". 

"Tratamos de que vaiamos todos a presentar ideas e solucións e trasladalas a instancias superiores para tratar de facer algo de face a reverter a situación. Estamos á espera de que o alcalde decida convocalo. Se pronto non di nada chamarémolo de novo", indica.

O fallo do TSXG é declarar nulo o permiso concedido pola Xunta ao proxecto, o que serviu para que Ecoloxistas en Acción para apoiar a súa tese de que o Goberno de Galicia concedeu a autorización "a bulir" cando se trataba de "un proxecto ambientalmente inviable". García admite que non dispón de "elementos técnicos para afirmalo desa forma", aínda que si cre que se prosperou a demanda dirixida contra a concesión "é porque non se fixeron as cousas ben". 

"Se non se fixo un estudo ambiental en regra e non tívose en conta a Rede Natura, que é algo que depende da propia Unión Europea, e os seus efectos sobre o medioambiente, habería que telo en conta no seu momento", argumenta. Ao tempo, pon sobre a mesa a opción de que a dimensión do proxecto mineiro podería ser menor, fóra das Zonas Especiais de Conservación (ZEC) e as Zonas de Especial Protección para as Aves (ZEPA) en Pena Trevinca sobre as que ten un efecto negativo a actividade mineira.

A gran pregunta é: poderían coexistir este coidado do medioambiente e a actividade económica? "Creo que si", di García, "porque se fixas unhas regras, e a empresa cumpre os parámetros establecido, pódese". "As explotacións mineiras e calquera tipo de industria son necesarias, pero deben desenvolver dunha maneira racional, respectando o medioambiente e, sobre todo, a salubridade. Non importa si a economía vai de marabilla se a cambio estamos en risco, que non sei si estámolo ou non, pero as análises indicaban que había uns niveis de metais pesados en augas naturais e nas de consumo humano moi superiores aos recomendados", censura.

"NON IMPORTA SI A ECONOMÍA VAI DE MARABILLA SE HAI RISCOS"

Nesa liña, o que espertou maior malestar ao portavoz socialista foi que, no momento no que saltou a noticia da contaminación da auga, "ninguén o rebateu, nin a Xunta, nin a Deputación, nin o Concello, deron a calada por resposta e ninguén fixo nada por negalo ou facer contraanálisis, por tanto existe unha inquietude entre os veciños porque non saben si é certo ou non o que din os ecoloxistas e teñen temor de que as augas poidan estar contaminadas". 

A contaminación das augas, que presenta, e así o reza a sentenza, niveis que "superan a normativa permitida para arsénico, mercurio, cadmio e chumbo", motivou "denuncias da empresa municipal de augas de Viana do Bolo, con actuacións da Confederación Hidrográfica do Miño-Sil (CHMS), a Garda Civil e a Comisaría de Augas", o que derivou en sancións contra a empresa.

A proposta socialista é que, ante este temor, a captación da auga que vai ás casas "fágase máis arriba", lonxe das zonas onde chegan as verteduras da mina, a fin de "disipar ese temor e restar argumentos aos ecoloxistas e o tribunal para a paralización da mina". "Presentámolo hai un mes. Ninguén dixo nada. Ninguén dixo si a proposta era boa ou non", reprende.

Outro punto digno de mención por parte do TSXG son o po en suspensión que chega até as casas e as gretas que apareceron nalgunhas vivendas, ao parecer, polas voaduras na mina. García recoñece que os danos sobre as vivendas "é algo que non comprobei in situ", pero comprende o temor dos veciños. 

"Entendo que son problemas que teñen solución. Se metes unhas cargas que provocan gretas haberá que facer voaduras con menos intensidade. E o po tamén se pode solucionar, se instalas un sistema de duchas o po non se disipará con tanta facilidade", expón García, aberto a escoitar "todas as solucións que poidan existir", consciente de que as mesmas terán que vir acompañadas "dun investimento suficiente para aplicalas".

En calquera caso, o escenario que se expón agora mesmo é incerto. A empresa dixo estar a estudar o texto para tomar "as medidas legais axeitadas", polo que podería recurirr ao Tribunal Supremo para tratar de darlle a volta á situación. No entanto, García lembra "o lenta que é a Xustiza", polo que "mentres se disipa no tempo" os empregados buscarán alternativas no mercado laboral e as instalacións "deterioraranse sen un uso".

Nas próximas semanas García resolve que os parlamentarios, tanto no Pazo do Hórreo como na Deputación ourensá, presentarán iniciativas respecto diso "preguntando pola situación da mina, dos mineiros, e polo criterio que se está aplicando ao sector mineiro, que precisa dun estudo en profundidade". Pola súa banda, a nivel local, o traballo está centrado en "buscar iniciativas, presentalas no Concello e tratar de axudar". "Temos ideas que achegar e hai que acordalas", gabia.