Xosé Mera (Fundación Arume): “Os piñeiros xeran valor aquí, moito do eucalipto non"

Historicamente, os montes galegos foron fonte de recursos e un motor económico. A medida que se transformaba o rural tamén o fixeron os montes, cambiando o noso bosque atlántico autóctono por plantacións de eucaliptos, unha especie tan produtiva como problemática, xa que esixe unha cantidade de auga que extermina ás plantas que crecen na súa contorna e que non poden competir contra a invasora. Expandiuse, aínda se expande, o eucalipto, minguaron as frondosas e coníferas, ás que a Fundación Arume aposta por recuperar con medidas decisivas que deben incorporar, canto antes, na moratoria do eucalipto decretada pola Xunta de Galicia. 

O PLAN FORESTAL, ‘A BIBLIA’ DO MONTE GALEGO

Xosé Mera é a persoal á fronte do padroado que compón a Fundación Arume, unha plataforma que reúne a distintas organizacións que perseguen o desenvolvemento forestal en Galicia. Nesa cadea monte-industria participan desde os propietarios forestais dentro de Sefoga até serradoiros ou viveiros, pasando por fabricantes, empresas de servizos e enxeñaría ou a Universidade de Vigo. A entidade foi unha das que máis presionou a principios de outono para que a Xunta aplicase unha nova moratoria ao eucalipto, prolongando a mesma até, polo menos, 2030.

Desde Arume solicitaban esa ampliación antes mesmo de coñecer os datos do Inventario Forestal de Galicia, 

que arroxa os resultados dos rexistros satelitales recompilados durante os últimos anos. “Os satélites dan información a tres anos vista. Por tanto, para coñecer o efecto desta moratoria, témonos que ir até 2029 ou 2030”, explica Mera. Esas imaxes permitirán no futuro descifrar si a moratoria levada a cabo forneceu o seu efecto. Con todo, os rexistros actuais permítennos ver unha regresión na superficie de conífera, que desde Arume cifran en 10.000 hectáreas menos en cuestión dunha década. 

Na fundación acolleron con optimismo nun primeiro momento o anuncio da Xunta, xa que incorporaba algunhas das súas demandas, como levala até 2030 ou que leve a cabo no marco do Plan Forestal de Galicia, “a Biblia”, como a define Mera, pois insiste en que é un texto acordado até 2040 e “aprobado polo Parlamento de Galicia sen votos en contra, pactado por todos os grupos e de interese do sector e das empresas do ámbito monte-industria”. 

“Anunciouse a prórroga da moratoria sen saber os datos do Inventario Forestal”

De feito, o propio Plan Forestal contempla os límites que debe alcanzar o eucalipto, establecendo en 2040 unha rebaixa da superficie desta planta foránea nun 5% desde a entrada en vigor do Plan. “O Plan Forestal xera uns topes por quinquenio de superficie. Por iso é moi importante coñecer os inventarios forestais continuos de Galicia cada ano para ver como estamos e cales son as políticas que se teñen que implementar para cumprir ese plan”, xustifica Mera. 

No entanto, analizado con minuciosidade o anuncio da Xunta, desde Arume atoparon algúns elementos da moratoria que deben ser, canto menos, reconsiderados ou corrixidos, polo que a Fundación manifesta “cautela” coas medidas de flexibilización. “Anunciouse a prórroga sen saber os datos do Inventario Forestal. Entre as medidas de flexibilidade están os dereitos de superficie, onde se anuncia que superficies non produtivas de eucalipto póidanse intercambiar por outra superficie nunha proporción unha hectárea, 0,75 hectáreas”, debulla Mera, consideran que esta excepción “vai en contra do que anunciou a Conselleria”. 

CAMBIOS PROPOSTOS

A Fundación Aurme incorpora matices, como que desde o 0,75 ao 1 “#plantar con conífera ou frondosa, como dixo a Consellería”, un elemento que, no entanto, non está recollido na Lei de Acompañamento dos Orzamentos de 2026, como outras emendas presentadas e que, por un erro na tramitación, non foron incorporadas no seu momento, un feito sobre o que xa está a traballar a Xunta, como indicou recentemente Alfonso Rueda. 

A continuación, Mera subliña que ese dereito de superficie de intercambio “xa sexa en superficie non produtiva, ou sexa de matogueira ou monte raso, que nunca veña substituír monte produtivo, monte ordenado de conífera”. Por iso, insta á Xunta a corrixir estas ausencias canto antes, así como a clarificar que debe entender por “superficies de coníferas gravemente afectadas pola banda marrón”. 

“A moratoria aínda vixente, menos complexa que a aprobada agora, non evitou o aumento das hectáreas de eucalipto un 6% máis entre 2022 e 2024”.

“Hai que definir que é gravemente afectada. É unha definición vaga e ten que determinar que significa e que se especifique que sexan masas de piñeiro radiata, non de calquera conífera”, insta Mera para evitar ningún tipo de malentendido ao redor dos efectos do fungo sobre os piñeirais, de maneira que a publicación dunha cartografía onde se localicen esas masas poida disipar calquera indicio de dúbida. 

Nese sentido, Mera tamén leva o foco a aclarar a separación “da estrutura organizativa da administración forestal de incendios do que é xestión do territorio”, considerando que a moratoria aínda vixente, “menos complexa que a aprobada agora”, non evitou o aumento das hectáreas de eucalipto un 6% máis entre 2022 e 2024, polo que agora debe establecer unha “estrutura forestal de fiscalización e de acompañamento desa medida de flexibilización”, ante o temor de que non se vaia a cumprir o establecido no Plan Forestal. 

Mera salienta que o sector da madeira deixa uns algarismos de 3.000 millóns de facturación, máis de 23.000 postos de emprego e un 2% do PIB de Galicia. “Dous terzos destes datos corresponden ao sector da conífera. É un sector no que se transforma todo en Galicia, a xeración de valor queda aquí desde que se planta un piñeiro ata que chega ao serradoiro, ao fabricante de taboleiros ou á planta de carpintaría industrializada que fai mobles para grandes cadeas”, puntualiza Mera. 

Desta forma, moitos sectores benefícianse do tratamento que se fai da conífera galega, que con todo viviu un retroceso mentres aumentaba o número de eucaliptales. Desde a Fundación Arume non se aventuran de tachar como “ineficaz” a moratoria e garanten que ten sentido, pero si consideran que “non está a responder ao Plan Forestal de Galicia” a pesar de ser un elemento “de protección da biodiversidade, non só productivista” e que permite impulsar diferentes contornas rurais. 

“A mágoa é que o eucalipto, moito, márchase fóra de Galicia sen transformar”.

Segundo os cálculos da Fundación, sería necesario duplicar a cantidade de plantacións de piñeiro para poder facer fronte á caída da última década. “Estamos a cargarnos toda unha economía de valor; unha bioeconomía de valor asentada no país”, lamenta Mera, á vez que explica que a madeira de piñeiro e de eucalipto teñen distintos usos, aínda que precisado que a economía ao redor da conífera é a que sitúa a Galicia no mapa, xa que “a mágoa é que o eucalipto, moito, márchase fóra de Galicia sen transformar”. 

É neste contexto onde hai que ter en conta o escenario actual, no medio da negociación dun ERE en ENCE para a súa planta de Lourizán, cos receos que segue espertando o desembarco de Altri en Palas de Rei ou coa competencia existente en Sudamérica con firmas como UPM ou Arauco que fan máis difícil a viabilidade da industria en Galicia. Debe cambiar a aposta que se está facendo co eucalipto ante o temor de que estas empresas creben e deixen plantacións que non resultarán produtivas? Para Mera, é necesario que en Galicia “se pechen os ciclos produtivos, tanto de piñeiro como de eucalipto” para poder “xerar valor” co monte como alicerce.

“É unha pena que iso non ocorre e vémolos con pena. Todo o que sexa desmantelar industrialmente Galicia da transformación e do valor é unha mala noticia. Que a madeira saia de aquí sen transformar ponnos nunha posición moi pobre”, critica Mera. 

INENDIOS E, UN REFERENDUM SOBRE O EUCALIPTO?

O dano é maior, se cabe, se consideramos as tremendas perdas que ten que asumir o sector tras a vaga de incendios do pasado verán, a máis destrutiva desde que hai rexistros. En agosto desde Arume, á vista da emerxencia, puxeron a disposición todos os medos ao seu alcance para tratar de loitar ante esta catástrofe. 

“Anunciamos que iamos manter o prezo da madeira e así o fixemos, a pesar de que os custos de aproveitamento son maiores”, reivindica Mera, tendo en conta as perdas que iso supón. De igual forma, desde Arume esforzáronse en tratar de aproveitar a madeira o máis rápido posible “antes de que veñan pragas ou se desintegre e non teña un valor comercial nese sentido”, algo que tiveron que facer a contrarreloxo e co calendario apremando ante a chegada das nevadas.

“Manexamos unha estimación de 140.000 hectáreas ardidas”, cifra Mera, facendo fincapé na cantidade de conífera que foi pasto das chamas “que nos dará madeira a curto prazo, pero esas hectáreas, a medio prazo, non serán produtivas, polo que teremos un a baixada de dispoñibilidade de madeira moi pero que moi importante”. “É moi probable que esta onda de incendios póñanos en aproveitamentos por encima da posibilidade”, augura.

Por iso, hoxe máis que nunca, é fundamental o entendemento entre Arume e as administracións públicas. O pasado mes de outubro cristalizou un acordo coa Xunta para a dinamización do sector da madeira, o que pon de manifesto que se avanza na mesma dirección con “unha relación moi fluída, tanto coa Consellería de Medio Rural e a Dirección Xeral de Organización Forestal, tamén coa Dirección de Industrias Forestais con Xera e a Consellería de Industria, na cal temos contactos permanentes”.

Os esforzos nestes momentos pasan por asuntos de mellora xenética, fumigación contra a banda marrón e a banda vermella ou na promoción da conífera, levando a cabo distintos ensaios tanto a nivel nacional como internacional “para tentar levar o sector a bo porto”.

O debate sobre a situación do eucalipto segue moi presente na sociedade galega e suxestións como a do biólogo Pedro Alonso, reclamando un referendo sobre o eucalipto, pon sobre a mesa a necesidade de establecer un consenso sobre a política que se debe levar a cabo nos nosos montes. 

Mera non vai tan lonxe coa proposta do referendo e regresa ao Plan Forestal: “Custou moitísimos anos chegar a ese consenso. É un documento de país”. “Hai pouco estiven en Uruguai, en pleno cambio de goberno, e era interesante ver como as súas políticas forestais eran transversais con independencia dos cambios políticos, e nese sentido o Plan Forestal é un documento que, insisto, non tivo ningún voto en contra no Parlamento de Galicia e tivo todo apoio de toda a industria e de toda a propiedade forestal, é o documento marco para ter un consenso mínimo do que temos que facer até 2040”, gabia Mera, que pide seguir o establecido no texto e “respectalo”.